ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه: ايران، افق 1404
محورهای موضوعی :
محسن بهرامی
1
مهکامه طاعتي
2
(دانشگاه صنعتی امیرکبیر)
کلید واژه: آينده پژوهي, ارتباط دولت, صنعت و دانشگاه, آينده, چشم‌انداز بيست ساله, سياستگذاري,
چکیده مقاله :
موضوع ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه از اهرمهاي تعيين کننده حرکت به سوي چشم‌انداز بيست ساله در زمينه توسعه دانش و فناوري است که بررسي جدي محرکها و عوامل موثر در آن براي کمک به بهبود اين ارتباط ضروري است. علاوه بر ارزيابي وضعيت موجود، لازم است بررسي‌هاي آينده نگرانه در مورد اين عوامل انجام گيرد تا بتوان ميزان تطابق برنامه‌ريزي‌هاي فعلي براي دستيابي به اهداف مندرج در سند چشم‌انداز را ارزيابي نمود. در اين مقاله، نتايج پيش بيني جمعي از خبرگان متخصص و سياستگذار حوزه علم و فناوري در مورد برخي عوامل موثر در ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه تا افق 1404 که حاصل از انجام طرحي آينده شناسانه توسط گروه آينده شناسي پژوهشکده فناوري‌هاي نو دانشگاه صنعتي اميرکبير است، گزارش مي‌شود
The relation between government, industry and university is a pivotal issue in moving towards the 20 year vision of science and technology development of the country. Identifying and detail study of underlying factors and forces are necessary for improving this relation. In addition to analyzing the current situations, a future study approach should be undertaken to evaluate and asses the compliance of development plans with the goals and targets of the document of 20 Year Vision. In this paper, the result of a future study of some of the factors affecting the said relation with the horizon of 1404, involving some of the specialist and policy makers in the field of science and technology, is presented
Jerome Clayton, Gordon Theodore J., State of the future 1998, American Council for The United Nations University
2. Glenn Jerome Clayton, Gordon Theodore J., State of the future 1999, American Council for The United Nations University
3. Glenn Jerome Clayton, Gordon Theodore J., State of the future 2000, American Council for The United Nations University
4. Glenn Jerome Clayton, Gordon Theodore J., State of the future 2001, American Council for The United Nations University
5. Science and Technology Policy Infrastructure Guidelines and References, Office of Technology Policy, Technology Administration, United States Department of Commerce, Section II, Version 1.0, August 2004
6. روح اله قديري، "بررسي چند تجربه ملي در آينده نگاري"، مجموعه مقالات دومين كنفرانس مديريت فناوري، تهران، 26 تا 28 ارديبهشت 1384
7. حسن حشمتي، "آينده‌انديشي در چند كشور پيشرفته و در حال پيشرفت"، مركز تحقيقات سياست‌هاي علمي‌كشور-گروه آينده‌انديشي-طرح پامفا 1404، بهمن 85
8. امير ناظمي، روح اله قديري، "آينده نگاري از مفهوم تا اجرا"، مركز صنايع نوين، 1385
9. علي پايا و همکاران، "پامفا 1404: نخستين گام در مسير آينده نگاري ملي"، فصلنامه سياست علمي‌و پژوهشي رهيافت، شماره 41، پاييز و زمستان 1386
10. Glenn Jerome Clayton, Gordon Theodore J., State of the future 2002
11. محسن بهرامي، مهکامه طاعتي، فاطمه ضيغمي، گزارش طرح" آينده نگاري مديريت علم و فناوري"، گروه آينده شناسي، پژوهشکده فناوري‌هاي نو، دانشگاه صنعتي امير کبير، تيرماه 1387
12. محسن بهرامي، مهکامه طاعتي، فاطمه ضيغمي، "مديريت علم و فناوري، حال، آينده"، همايش آينده پژوهي، نوآوري و همگرايي فناوري، دانشگاه صنعتي اميرکبير، آبانماه 1387
13. Glenn Jerome Clayton, Gordon Theodore J., State of the future 2003, American Council for The United Nations University
14. Jerome C. Glenn, Theodore J. Gordon, "Future Issues of Science and Technology", Technological Forecasting and Social Changes, 71 (2004), pp: 405-416
15. محسن رضايي ميرقائد، ايران آينده در افق چشم‌انداز، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1385
16. پيش نويس سند توسعه بخش پژوهش و فناوري در برنامه چهارم توسعه، وزارت علوم تحقيقات و فناوري، معاونت پژوهشي، معاونت فناوري، 12/8/1383
17. "روش‌هاي آينده نگاري فناوري"، گروه آينده‌انديشي، بنياد توسعه ي فردا، 1384
18. مصاحبه با دکتر مسعود شفيعي، گزارش طرح "آينده مديريت علم و فناوري"، گروه آينده شناسي، پژوهشکده فناوري‌هاي نو، دانشگاه صنعتي امير کبير، تيرماه 1387
19. جعفر باقري نژاد، "سيستم ارتباط دانشگاه و صنعت براي توسعه فناوري در ايران، سازوکارها و پيشنهادها"، فصلنامه سياست علم و فناوري، سال اول، شماره 1، بهار 1387
20. Etzkowitz, H.; and Leydesdorff, L. "The dynamics of innovation". Research Policy, 2000, Vol.29, pp 109-123.
21. Gibbons, M., Camile, L., Helga, N. (1994) "the new production of Knowledge". London; Sage.
22. Etzkowitz, H.; "The second Academic Revolution and the rise of Entrepreneurial Science". IEEE Technology and Society, 2001; 22(2), pp 18-29.
23. Etzkowitz, H.; Leydesdorff, L. "Universities in the Global Economy: A triple Helix of university- industry- government relations. Cassell Academic, London; 1997.
24. Leydesdorff, L, Etzkowitz, H; "Emergence of a Triple helix of University- Industry- government relations". Science and Public Policy; 1996; Vol. 23, 279- 386.
25. Howells,J; "industry- academic links in research and innovation".: a national and regional development perspective. Regional studies, 1986; Vol. 20, 427- 476.
26. Brooker Group "S & T Higher Education in Thailand". Report submitted to education, health and population division, West Asian development Bank, Philippines; 1996.
27. Science development report, Turkish higher commission for science, Frebruary 1995.
28. Klofsten, M., Jones-Evans, D., and Scharberg, C; "Study of Triple helix development in Sweden". Journal of technology Transfer; 1999; Vol. 24, No. 2/3.
29. Mansfield, E; "Academic research and industrial innovation". Research Policy, 1991; Vol. 20; 20(1), No.1; pp 1-12.
30. Leydesdorff, L, Gouping, Z; "university-industry- government relations in China". Industry and Higher Education; 2001; Vol. 15, No.3; pp. 179- 182.
31. Intarakamnerd, P., Chairatana, P., and Tangchitpiboon, T. et al; "National Innovation system in Less successful Developing Countries". Paper Presented at the DRUID Conference, Aalborg, Denmark, June 12- 15, 2001.
32. Leydesdorff, L; "Are EU Network anticipatory systems?". American Physics Institute, 2000; pp 171- 181.
33. Berry, A. Rodrique, E., Sandee, H.; "Small and Medium Enterprises. Dynamics in Indonesia ". Bulletin of Indonesian Economic Studies. 2001, Vol. 37, No.3, p.
34. Lissenburgh, S, Harding, R; "Knowledge Links". London IPPR; 2000.
35. Howells, J., Nedeva, M, Georghiou, L ; Industry- Academic Links in the UK,Bristol : Higher Education Funding Council for England and also Prest university of Manchester; 1998.
ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه: ايران، افق 1404
محسن بهرامي* مهکامه طاعتي**
* استاد، دانشكده مهندسي برق، دانشگاه صنعتي اميرکبير
** دانشجوي دكتري، دانشكده فيزيك، دانشگاه صنعتي اميرکبير
mmbahrami@aut.ac.ir yazdanian@ict.gov.ir
چكيده: موضوع ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه از اهرمهاي تعيين کننده حرکت به سوي چشم‌انداز بيست ساله در زمينه توسعه دانش و فناوري است که بررسي جدي محرکها و عوامل موثر در آن براي کمک به بهبود اين ارتباط ضروري است. علاوه بر ارزيابي وضعيت موجود، لازم است بررسي‌هاي آينده نگرانه در مورد اين عوامل انجام گيرد تا بتوان ميزان تطابق برنامه‌ريزي‌هاي فعلي براي دستيابي به اهداف مندرج در سند چشم‌انداز را ارزيابي نمود. در اين مقاله، نتايج پيش بيني جمعي از خبرگان متخصص و سياستگذار حوزه علم و فناوري در مورد برخي عوامل موثر در ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه تا افق 1404 که حاصل از انجام طرحي آينده شناسانه توسط گروه آينده شناسي پژوهشکده فناوري‌هاي نو دانشگاه صنعتي اميرکبير است، گزارش مي‌شود. کلید واژه: آينده پژوهي، ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه، آينده، چشم‌انداز بيست ساله، سياستگذاري |
مقدمه
ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه موضوعي است که بيش از يک دهه به طور جدي در فضاي علم و فناوري کشور مطرح و در مجامع علمي‌فراواني به اين ارتباط پرداخته شده است؛ از جمله مهمترين رويدادهاي دهه اخير در اين زمينه، برگزاري کنگره ساليانه همکاري‌هاي دولت، صنعت و دانشگاه براي توسعه ملي است که در آن به ارزيابي عناصر تعيين کننده در اين ارتباط پرداخته و آسيبها، موانع، راهکارها، تعاريف و مطالعات موردي و تطبيقي دائماً ارائه مي‌گردند. مطالعات حاکي از آن است که در ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه عناصر متعددي نقش آفريني مي‌کنند و نقش و وظيفه و نوع عامليت هريک از اين عناصر با سرعت قابل توجهي در حال تغيير است. به عنوان مثال تعاريف ماهيت و مأموريت‌هاي هريک از اين سه رکن درسالهاي اخير به طرز قابل توجهي در جهان تغيير يافته است.
به نظر مي‌رسد هدف از تلاش براي موثر کردن هرچه بيشتر ارتباط ميان سه رکن دولت، صنعت و دانشگاه، توسعه فناوري در جهت دستيابي به توسعه پايدار بوده و نهايتاً دستيابي به اهداف علم و فناوري مندرج در سند چشم‌انداز توسعه مدنظر است. رسيدن به اهداف هر چشم‌اندازي برنامه‌ريزي‌هاي مناسب را مي‌طلبد، برنامه‌‌هايي که علاوه بر تطابق با اهداف، قابليت تغيير ديناميکي و انعطاف با شرايط به شدت متغير فضاي علمي‌و فناورانه کنوني را داشته باشند چرا که پيشرفت سريع فناوري و فراگيري دانش که زمينه ساز ورود به عصر اطلاعات و تشکيل جوامع دانش بنيان مي‌باشد، در حال ايجاد فضاي جديدي در سطح جهاني است که پيچيدگي‌هاي خاص خود را به همراه مي‌آورد. پيچيدگي‌هاي پيش رو بخصوص در کشورهاي در حال توسعه مسأله مديريت جامعه را با چالش‌هاي جديدي مواجه مي‌کند. دانش و فناوري مي‌روند تا سکوي اول عامليت را در مناسبات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جوامع از آن خود کنند؛ کشور‌هايي که به اين مهم پي برده‌اند با درک صحيح از اهميت جايگاه مديريت دانش و فناوري و اهميت ساختارسازي و تحليل و رصد دائمي‌عوامل تعيين کننده در اين عرصه از جمله بازنگري در روابط ارکان اصلي، خواهان آن هستند که درعرصه جهاني کنشگر باشند[12].
در کشور ما نيز اهميت اين امر در عرصه‌هاي کلان سياستگذاري و با عنايت به رهنمودهاي بالاترين مقام تصميم گيري به درستي شناخته شده و اقداماتي نظري چشم‌انداز بيست ساله کشور و تدوين سندهاي مربوط به حيطه علم و فناوري، نشانگر اهميت دادن به اين امر در حيطه‌هاي کلان سياستگذاري است. در اين راستا مطابق آنچه در تصميم گيري‌هاي صحيح مرسوم است، لازم است نظرات خبرگان و دست‌اندرکاران حوزه دانش و فناوري دائماً سنجيده شده گرديده و با برنامه‌ريزي‌هاي مناسب و قابل انعطاف و اتخاذ شيوه‌هاي مناسب و واقع بينانه، جهت گيري‌هاي مناسب براي تحق اهداف مندرج در چشم‌انداز آتي کشورمان انجام شود[12].
مطالعه حاضر تلاشي است در مسير رصد موضوعات تأثيرگذار درحيطه مديريت علم و فناوري آينده و از جمله ارتباط موثر دولت، صنعت و دانشگاه و عوامل تعيين کننده آن مي‌تواند زمينه ساز اقدامات جدي، فراگير و تأثير گذار آينده براي تصميم گيري‌هاي مناسب باشد. در اين مقاله به پيش بيني جمعي از خبرگان حوزه علم و فناوري در مورد برخي از عوامل موثر در زمينه ارتباط دولت، صنعت و دانشگاه تا افق 1404 و ميزان مورد بررسي و چالش قرار گرفتن اين عوامل تا اين افق زماني پرداخته مي‌شود.
1. چشم‌انداز بيست‌ساله ايران و نياز به توجه جدي به موضوع علم و فناوري
سربلندي، پيشتازي و افتخار آرزوي هر ملت و دولتي است. ملت ايران نيز مي‌کوشد تا روند توسعه ملي را سرعت بخشد و جايگاه مناسب بين‌المللي براي ايران آينده را به دست آورد. براي آغاز حرکتي موثر، در ابتدا مي‌بايست هدف و مسير حرکت تعيين گردد. در اين رابطه چشم‌انداز 20 ساله نظام جمهوري اسلامي‌ايران طراحي شد و به تصويب مجامع رسمي‌كشور رسيد و توسط رهبر معظم انقلاب اسلامي‌در تاريخ 23 آبانماه 1382 جهت اجرا به سران سه قوه ابلاغ گرديد[15]. يکي از مسائل مورد توجه در سند چشم‌انداز کشور موضوع علم و فناوري است.
2. علم و فناوري در سند چشم‌انداز بيست ساله كشور
علم و فناوري به عنوان عامل موثر در کليه شئون اجتماعي و نيروي محركه كليه فعاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و منشاء ايجاد رشد اقتصادي و ارزش افزوده و تحول فرهنگي در دو مورد از عناوين سند چشم‌انداز بيست ساله كشور مورد تأكيد ويژه‌اي قرار گرفته است. در راستاي توليد علم و فناوري مي‌بايست فعاليت‌هاي پژوهشي گسترش يابند اما نتايج اين پژوهش‌ها مي‌بايست توزيع و بهره‌برداري شوند که بدين منظور مي‌بايست آموزش عالي گسترش يابد و يک نظام ملي نوآوري جهت برقراري كنش متقابل بين نهادهاي توليدكننده و مصرف‌كننده دانش طراحي گردد. با مد نظر قرار دادن نقش علم و فناوري در رشد و تعالي کشور و نياز آن به زير ساخت‌ها و برنامه‌ريزي‌ها توجه به آن در عناويني از سند چشم‌انداز امري الزامي‌مي‌نمايد. اين عناوين عبارتند از:
· جامعه‌اي برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري، متكي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي در توليد ملي (بند 2 سند چشم‌انداز)
· دست‌يافتن به جايگاه اول اقتصادي علمي‌و فناوري در سطح منطقه آسياي جنوب غربي با تأكيد بر جنبش نرم‌افزاري و توليد علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادي، ارتقاي نسبي سطح درآمد سرانه و رسيدن به اشتغال كامل (بند 6 سند چشم‌انداز) [16]
نقش و جايگاه بخش علم و فناوري در تحقق اهداف چشم‌انداز محوري و كليدي است و اين همه ايجاب مي‌كند كه بخشي از ساز‌و‌كارهاي لازم براي گسترش مرزهاي دانش، تربيت و تأمين نيروي انساني متخصص موردنياز، تسهيل پژوهش، همگاني کردن آموزش و پژوهش، هدايت و تأمين منابع مالي، توليد و انتقال و جذب و بومي‌سازي و اشاعه فناوري، استقرار نظام تجاري‌سازي دستاوردهاي پژوهشي، افزايش بهره‌وري از نخبگان ايراني داخل و خارج از كشور در توليد علم و فناوري ملي، ايجاد و توسعه و بهره‌گيري از فناوري‌هاي نو، سياستگذاري، مديريت و نظارت براي توسعه علم و فناوري، استقرار جامعه‌ي اطلاعاتي، ايجاد و توسعه‌ي شناخت كشور و جامعه‌ي جهاني و نيز كمك به رفع موانع موجود بر سر راه توسعه برخوردار باشد. دراين راستا سندهاي "نقشه جامع علمي‌کشور" و "سند توسعه پژوهش و فناوري" اصلي ترين سند‌هايي است که توسط جمعي از خبرگان حوزه مديريت و سياستگذاري علم و فناوري در حال تدوين بوده و مراحل ن‌هايي تدوين خود را پشت سر مي‌گذارد [12].