(فرمول شماره 1)
(فرمول شماره 2)
(فرمول شماره3)
|
فعاليت كميسيون را بر اساس ميزان بودجه تحقيقاتي اختصاص يافته به آنها انتخاب و در 2 گروه: 1) دستگاههاي اجرايي و مراكز تحقيقاتي وابسته و 2) دانشگاههاي صنعتي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و پژوهشگاه‌ها دسته‌بندي نمود. در گروه مربوط به دستگاههاي اجرايي و مراكز تحقيقاتي وابسته، سه وزارتخانه اصلي عضو كميسيون شامل وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، نيرو، و صنعت، معدن و تجارت انتخاب گرديدند. همچنين از ميان دانشگاهها، 5 دانشگاه صنعتي كشور، شامل دانشگاه علم و صنعت ايران، دانشگاه صنعتي شريف، دانشگاه صنعتي اميركبير، دانشگاه صنعتي اصفهان و دانشگاه صنعت آب و برق انتخاب گرديدند.
پس از انتخاب دستگاهها و دانشگاههاي مورد نظر، در گام بعدي، تعداد 11 شاخصِ دسته‌بندي شده كه مرتبط با حوزه تخصصي كميسيون نيز مي‌باشند و به نحو بهتري مي‌توانند عملكرد دستگاههاي عضو و دانشگاههاي صنعتي را در هر يك از آن شاخص‌ها مشخص كنند، تعيين گرديدند. اين شاخص‌ها در سه دسته شاخصهاي ارزيابي ورودي، شاخصهاي ارزيابي خروجي و همچنين شاخصهاي ارزيابي دستاوردهاي پژوهش و فناوري دسته‌بندي شدند. ضمناً به منظور تحليل بيشتر و دقيق‌تر هر يك از وزارتخانه‌ها و دستگاههاي تحت پوشش آنها شاخص نسبي A تعريف شد كه مقدار آن براي هر يك از دستگاهها محاسبه گرديده و در آخر وضعيت هر 3 وزارتخانه در شاخصهاي نسبي تعريف شده با يكديگر مورد مقايسه قرار گرفتند.(فرمول شماره 1) اين شاخص نسبي بيانگر اين موضوع
است كه هر يك از دستگاههاي مورد بررسي چه درصدي از كل اعتبارات تخصيص يافته به آنها را صرف انجام قراردادهاي پژوهشي با دانشگاهها و مراكز پژوهشي نمودهاند. همچنين به
منظور ارزيابي ميزان همكاري دستگاه با دانشگاه، شاخص نسبي B تعريف شد. شاخص نسبي B بيان‌كننده ميزان همكاري پژوهشي دستگاههاي اجرايي با دانشگاههاي كشور است.(فرمول شماره 2).
آنچه در خصوص بررسي عملكرد دانشگاهها مورد توجه قرار مي‌گيرد اين است كه هر يك از دانشگاههاي مدنظر علاوه بر ميزان اعتبار تحقيقاتي دريافتي، تا چه اندازه در كسب درآمد از طريق قراردادهاي پژوهشي (در حوزه فني مهندسي) موفق عمل نمودهاند؟ لذا به منظور بررسي وضعيت هر يك از دانشگاهها در اين خصوص، شاخص نسبي C زير تعريف گرديده و براي هر يك از دانشگاهها جداگانه محاسبه شد.(فرمول شماره3).
از سوي ديگر، بررسي ميزان همكاري دستگاههاي عضو اين كميسيون با دانشگاههاي كشور در سال 1390، بر اساس تحليل عملكرد دستگاهها و دانشگاهها در اجراييسازي جزء الف بند 108 قانون بودجه سال 1390 كل كشور و نيز جزء 1 بند م ماده 224 برنامه پنجم توسعه انجام شد. جهت اجرایي‌سازي جزء الف بند 108 قانون بودجه سال 1390 کل کشور، دستگاههاي زيرمجموعه وزارتخانه‌هاي صنعت، معدن و تجارت، نيرو، و ارتباطات و فناوري اطلاعات، به عنوان وزارتخانه‌های اصلي عضو كميسيون صنايع، معادن و ارتباطات طرح هاي خود را وارد سامانه سمات كردند.
درخصوص هریک از طرح های اعلامی از سوی دستگاهها، اطلاعات مربوطه از جمله در قالب موارد زیر در سامانۀ سمات به ثبت رسیده است:
نام سازمان ثبت كننده، نوع طرح، گروه عمده تحصيلي، پيش‌بيني هزينه، مبلغ پرداختي، نوع مجري، استان اجراي طرح. لذا تحليل اطلاعات طرحهاي پژوهشي ثبت شده توسط سازمانهاي زيرمجموعة سه دستگاه مورد نظر، بر
اساس شاخصهاي هشت‌گانة فوق صورت پذيرفت.
همچنين، به منظور بررسي و تحليل گزارش عملكرد اعتبارات تحقيقات و فناوري جزء يكم بند ميم ماده 224 قانون برنامه پنجم توسعه، دبيرخانه تخصصي كميسيون صنايع، معادن و ارتباطات از ميان 301 دستگاهي كه اطلاعات خود را در سامانه سمات ثبت و تأييد كرده‌اند نهادهاي مرتبط با حوزه تخصصي فعاليت كميسيون را انتخاب نمود و دستگاههاي اجرايي و مراكز تحقيقاتي وابسته آنها انتخاب شدند. بدين ترتيب از ميان 301 دستگاهي كه اطلاعاتشان در سامانه سمات ثبت و تأييد شده بود، تعداد 43 دستگاه در گروه دستگاههاي اجرايي و مراكز تحقيقاتي وابسته مورد بررسي قرار گرفتند.
از ميان 43 دستگاه زيرمجموعه سه وزارتخانه اصلي عضو كميسيون صنايع، معادن و ارتباطات، اطلاعات مربوط به 34 دستگاه زيرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت، 7 دستگاه مربوط به وزارت نيرو و تنها 2 دستگاه مربوط به وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات بدست آمد. در گزارشي كه از سوي شوراي عالي عتف در اختيار كميسيون قرار گرفت، اطلاعات مربوط به طرحها بر اساس سه دسته از شاخص‌ها شامل شاخصهاي ارزيابي ورودي پژوهش و فناوري كشور؛ شاخصهاي ارزيابي خروجي پژوهش و فناوري كشور؛ و شاخصهاي ارزيابي دستاوردهاي پژوهش و فناوري كشور دسته‌بندي و ارائه شده است.
جهت بررسي عملكرد دستگاههاي مورد نظر و بررسي همكاري پژوهشي آنها با دانشگاههاي كشور، شاخصهاي ارزيابي ورودي پژوهش و فناوري كشور شامل: (الف) شاخص اعتبارات پژوهشي كه خود شامل اعتبارات پژوهشي مصوب بر اساس قانون و اعتبارات تخصيص‌يافته پژوهشي مي‌باشد؛ و (ب) شاخص درآمدهاي محقق شده از محل قراردادهاي پژوهشي، در اين تحقيق مورد تحليل قرار گرفت. همچنين علاوه بر شاخصهاي فوق، دو شاخص نسبي A و B كه در تحليل گزارش بودجه سال 89 تعريف شده بود نيز به منظور تحليل عميق‌تر و دقيق‌تر عملكرد هر يك از اين سه وزارتخانه محاسبه شده و مورد بررسي و مقايسه قرار گرفت.
يافته‌هاي تحقيق
1 بررسی طرحهای پژوهشی ثبت شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نيرو، و وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات در سامانه سمات
بر اساس نتايج حاصل، مجموعاً تعداد 388 طرح پژوهشي توسط سازمانهاي زيرمجموعة سه دستگاه مورد بررسي در سامانة سمات به ثبت رسيده است كه از اين تعداد، 299 طرح متعلق به وزارت صنعت، معدن و تجارت، تعداد 58 طرح متعلق به وزارت نيرو، و 31 طرح متعلق به وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مي‌باشد. نكتة حائز اهميت درخصوص طرحهاي ثبت شده، سهم طرحهاي پژوهشي با مجري دانشگاهي از كل طرحهاي پژوهشي هر دستگاه مي‌باشد. همانطور كه مشاهده مي‌گردد، مجري 01/5 درصد از طرحهاي تحقيقاتي وزارت صنعت، معدن و تجارت، دانشگاهها بوده‌اند در صورتي كه اين رقم در وزارت نيرو معادل 51/65 درصد بوده است. در بررسي عملكرد وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مشاهده شد كه مجري 58/22 درصد طرحهاي تحقيقاتي دستگاههاي زيرمجموعة اين وزارتخانه دانشگاهها بوده‌اند. اين سهم در نمودار 1 براي هريك از سه دستگاه مورد بررسي نشان داده شده است.
2 بررسی عملکرد پژوهشی دستگاهها و دانشگاههای منتخب در سال 1389 بر اساس تحلیل اطلاعات گزارش جزء دال بند 2 قانون بودجه سال 89 کشور
الف- بررسی عملکرد پژوهشی سه وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، نيرو، و ارتباطات و فناوري اطلاعات
همانطور كه در بند 3 تشریح شد، با توجه به حوزه فعاليت كميسيون، اطلاعات مربوط به دستگاههاي عضو سه وزارتخانه اصلي عضو كميسيون كه مشمول گزارش جزء دال بند 2 قانون بودجه سال 89 کشور مي‌باشند استخراج گرديدند كه به ترتيبِ ميزان اعتبار تحقيقاتي اختصاص يافته به بخش‌هاي گزارش‌دهنده عبارتند از: وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات (مركز تحقيقات مخابرات ايران) با 563172 ميليون ريال اعتبار تحقيقاتي، وزارت نيرو با 335601 ميليون ريال و در نهايت دستگاههاي عضو وزارت صنايع با مبلغ كل 95143 ميليون ريال اعتبار تحقيقاتي در رتبه سوم در مقایسه با دو
نمودار 1 - سهم طرحهاي پژوهشي با مجري دانشگاهي از كل طرحهاي پژوهشي هر دستگاه
]
|
نمودار 2- نمودار مقايسه‌اي سه وزارتخانه و دستگاههاي عضو در شاخص نسبت قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي به اعتبارات تخصيص يافته
|
وزارتخانه ديگر قرار دارد. در مقاله حاضر، اطلاعاتي كه توسط سازمانهاي مذكور در سامانة سمات ثبت شده‌اند براساس شاخصهاي تعريف شده در بند 3 مقاله مورد بررسي و تحليل قرار گرفت كه نتايج حاصل در ادامه آمده است:
v وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات - مركز تحقيقات مخابرات ايران
مركز تحقيقات مخابرات ايران از دستگاههاي عضو وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات به عنوان تنها مؤسسه تحت پوشش اين وزارتخانه مي‌باشد كه اطلاعات خود را به سامانه سمات ارائه نموده و مشمول گزارش جزء دال بند 2 مي‌باشد. اين مركز اطلاعات نسبتاً كاملي را در شاخصهاي مدنظر ارائه نموده و از وضعيت نسبتاً مناسبي در هر يك از اين شاخص‌ها برخوردار مي‌باشند.
مركز تحقيقات مخابرات ايران بيش از نيمي از اعتبار پژوهشي تخصيص يافته خود را صرف انجام قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي (داخلي، با دانشگاهها و مراكز پژوهشي، و ساير مجريان) كرده است. مابقي اعتبارات پژوهشي اين مركز صرف هزينه‌هاي جاري و خريد تجهيزات و پرداخت حقوق و مزايا شده است. براي اين مركز، ميزان درآمدي كه از محل فروش كالا/ خدمات و يا انجام قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي بدست آمده است بسيار ناچيز است.
ميزان شاخص نسبي A براي مركز مخابرات ايران برابر با 365/0 مي‌باشد. آنچه با توجه به ميزان شاخص نسبي A مي‌توان دريافت، اين است كه اين مركز بيشتر قراردادهاي تحقيقاتي خود را، از محل اعتبارات پژوهشي تخصيص يافته، با دانشگاهها و مراكز پژوهشي بسته است و ميزان قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي داخلي آن نسبت به بقيه بسيار ناچيز است.
v وزارت نيرو
وزارت نيرو به عنوان يكي از 3 وزارتخانه عضو كميسيون كه در اين تحقيق مورد بررسي قرار گرفته، با اعتبار تحقيقاتي 335601 ميليون ريال در رتبه دوم بعد از وزارتخانه فناوري اطلاعات و ارتباطات قرار دارد. این وزارتخانه نسبتاً اطلاعات کاملی در شاخص‌های مورد بررسی ارائه نموده است. وزارت نیرو نزدیک به 75%اعتبار پژوهشی تخصیصی خور را صرف عقد قرارداد پروؤه‌های تحقیقاتی نموده است. در این میان ، قرارداد پروژههاي تحقيقاتي اين وزارتخانه با دانشگاهها و مراكز پژوهشي كمترين ميزان و با ساير مجريان بيشترين ميزان را دارا مي‌باشند. همچنين درآمدي كه اين وزارتخانه از قرارداهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي بدست آورده است نيز قابل توجه مي‌باشد.
ميزان شاخص نسبي A براي وزارت نيرو برابر با 074/0 مي‌باشد. با توجه به نسبت بدست آمده مي‌توان اينگونه نتيجه‌گيري كرد كه وزارت نيرو تقريباً نيمي از اعتبارات پژوهشي تخصيصي خود را صرف عقد قرارداد با ساير مجريان كرده است و نسبت قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي با ساير مجريان به دانشگاهها و مراكز پژوهشي بسيار بيشتر است.
v وزارت صنعت، معدن و تجارت
وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان سومين وزارتخانه عضو كميسيون با جمع كل 95143 ميليون ريال اعتبار
پژوهشي از 4 دستگاه عضو آن وزارتخانه كه اطلاعات تحقيقاتي خود را به سامانه ارائه نمودند، مورد بررسي قرار مي‌گيرد. ميزان اعتبار پژوهشي گزارش شده اين وزارتخانه در مقايسه با دو وزارتخانه قبلي به ميزان قابل توجهي كمتر مي‌باشد (563172 ميليون ريال اعتبار تحقيقاتي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات و وزارت نيرو با 335601 ميليون ريال). ميزان شاخص نسبي A براي وزارت صنعت، معدن و تجارت با توجه به اطلاعات هر 4 دستگاه زيرمجموعه اين وزارتخانه، برابر با 349/0 مي‌باشد. آنچه با توجه به ميزان شاخص نسبي A مي‌توان دريافت، اين است كه اين مركز سهم عمده‌اي از قراردادهاي تحقيقاتي خود را، از محل اعتبارات پژوهشي تخصيص يافته، با دانشگاهها و مراكز پژوهشي بسته است.
مقايسه وضعيت سه وزارتخانه در شاخص‌نسبي A در نمودار 2 نشان داده شده است
ب- بررسی عملکرد پژوهشی 5 دانشگاه منتخب
بنا بر آنچه در بند 3 مقاله ارائه شد، در تحليل گزارش جزء دال بند 2 قانون بودجه سال 89 كشور، از ميان دانشگاههاي مشمول اين قانون كه اطلاعات پژوهشي خود را به سامانه ارائه نمودند، 5 دانشگاه صنعتي كشور انتخاب شدند. اسامي اين دانشگاه ها به ترتيب ميزان اعتبار تحقيقاتي مصوب بر اساس قانون به شرح جدول 1 مي‌باشد:
جدول 1- پنج دانشگاه برتر مشمول جزء "د" بند 2 قانون بودجه سال 89 كشور
رديف
| نام دستگاه اجرايي
| ميزان اعتبار تحقيقاتي (ميليون ريال)
|
1
| دانشگاه علم و صنعت ایران
| 211035
|
2
| دانشگاه صنعتی شریف
| 184565
|
3
| دانشگاه صنعتی امیرکبیر
| 158209
|
4
| دانشگاه صنعتی اصفهان
| 117056
|
5
| دانشگاه صنعت آب و برق
| 18000
|
اطلاعاتي كه توسط دانشگاههاي مذكور در سامانة سمات ثبت شده‌اند براساس شاخصهاي تعريف شده در بند 3 مقاله مورد بررسي و تحليل قرار گرفت كه نتايج حاصل در ادامه آمده است:
v دانشگاه علم و صنعت ايران
با توجه به بررسي صورت گرفته، دانشگاه علم و صنعت تقريباً معادل نيمي از اعتبار تخصيصي خود را صرف انجام قرارداد پروژههاي تحقيقاتي داخلي دستگاه كرده است. همچنين از اين ميزان اعتبار نزديك 1% صرف قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي ديگر شده و بيش از 5/2% اين اعتبارات نيز صرف انجام قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با ساير مجريان شده است. اين دانشگاه اطلاعاتي در خصوص درآمدهاي خود اطلاعاتي ارائه نكرده است. شاخص مربوط به درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي براي دانشگاه علم و صنعت، به رغم اهميت فراوان آن، ارائه نشده است، بنابراين نمي‌توان شاخص نسبيِ نسبت درآمد قراردادهاي پژوهشي به اعتبار تخصيص يافته را براي اين دانشگاه محاسبه نمود.
v دانشگاه صنعتي شريف
دانشگاه شريف نزديك به 70% از اعتبارات پژوهشي تخصيصي خود را صرف قرارداد پروژههاي تحقيقاتي داخلي نموده است. در مورد دو شاخصِ درآمد حاصل از فروش محصول/خدمت و همچنين درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي، اين دانشگاه وضعيت بسيار مناسبي دارد. نسبت درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي به اعتبارات تخصيص يافته به دانشگاه (شاخص نسبي C)، براي دانشگاه صنعتي شريف برابر است با 325/4. با توجه به نسبت بدست آمده مي‌توان بيان داشت كه دانشگاه شريف بيش از 4 برابر اعتبار پژوهشي تخصيصي خود توانسته است كسب درآمد كند كه نشان از ارتباط مناسب اين دانشگاه با صنعت دارد و يك نقطه قوت بسيار خوب براي اين دانشگاه به شمار مي‌رود.
v دانشگاه صنعتي اميركبير
اين دانشگاه اطلاعات كاملي را در خصوص شاخصهاي ورودي ارائه ننموده است، ولي با توجه به اطلاعات موجود مي‌توان بيان داشت كه اين دانشگاه سهم بيشتری از ميزان اعتبار تحقيقاتي خود نيز صرف انجام قرارداد پروژههاي تحقيقاتي داخلي كرده است و هيچ گونه اطلاعاتي نيز در خصوص شاخصهاي مهم درآمدهاي خود ارائه نكرده است. شاخص درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي براي دانشگاه صنعتي اميركبير موجود نبوده و لذا شاخص نسبيِ نسبت درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي به اعتبار تخصيص يافته براي آن قابل محاسبه نمي‌باشد.
v دانشگاه صنعتي اصفهان
دانشگاه صنعتي اصفهان بيش از 98% اعتبارات پژوهشي تخصيصي خود را صرف انجام قرارداد پروژههاي تحقيقاتي (داخلي، با دانشگاهها و مراكز پژوهشي، با ساير مجريان) كرده است. همچنين در شاخص مربوط به درآمدها نيز عملكرد خوبي داشته است. نسبت درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي به اعتبارات تخصيص يافته به دانشگاه (شاخص نسبي C)، براي دانشگاه صنعتي اصفهان برابر است با 409/0. با توجه به نسبت فوق، درآمدي كه اين دانشگاه از محل قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي بدست آورده است كمتر از نيمي از اعتبار پژوهشي تخصيصي خود مي‌باشد.
v دانشگاه صنعت آب و برق
دانشگاه صنعت آب و برق اطلاعات مربوط به اعتبارات پژوهشي تخصيص يافته خود را ارائه ننموده است. همچنين در هيچ يك از شاخصهاي مربوط به درآمدهاي اين دانشگاه نيز اطلاعاتي موجود نيست و لذا امكان تحليل را غيرممكن مي‌سازد. بطور كلي اين دانشگاه در مقايسه با 4 دانشگاه ديگر كه مورد بررسي قرار گرفته‌اند، در ارائه اطلاعات و همچنين وضعيت شاخص‌ها در وضعيت بدتري قرار گرفته است. شاخص مربوط به درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي براي اين دانشگاه ارائه نشده است، لذا امكان محاسبه شاخص نسبي تعريف شدۀ درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي به اعتبارات تخصيص يافته امكانپذير نمي‌باشد.
جمع‌بندي دانشگاههاي صنعتي منتخب كشور
آنچه بايد در مقايسه دانشگاهها با يكديگر مدنظر قرار گيرد اينست كه به هر يك از دانشگاههاي مطرح در سطح كشور چقدر بودجه اختصاص داده شده و هر يك از آنها تا چه حد خود توانسته‌اند درآمدزايي كنند. بدين منظور شاخص نسبي درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي به اعتبارات پژوهشي اختصاص يافته براي هر يك از دانشگاهها تعريف شد. اما برخي از دانشگاهها اطلاعاتي در خصوص درآمد قراردادهاي پژوهشي خود در گزارش مورد مطالعه ارائه نكرده بودند كه همين موضوع مانع از مقايسه
آنها با ديگر دانشگاهها در اين شاخص گرديد. جدول 2 وضعيت دانشگاههاي منتخب كه اطلاعات آنها در دسترس بود را در اين شاخص نسبي در سال هاي 88 و 89 ارائه مي‌دهد.
جدول 2- مقايسه اعتبارات پژوهشي تخصيص يافته و درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي براي دانشگاههاي منتخب در سال هاي 88 و 89 (ميليون ريال)
رديف
| نام دانشگاه صنعتي
| درآمد قراردادهاي پژوهشي در حوزه فني مهندسي
| اعتبارات پژوهشي تخصيص يافته
| نسبت (درآمد/اعتبارات تخصيص يافته)
|
سال 88
| سال 89
| سال 88
| سال 89
| سال 88
| سال 89
|
1
| دانشگاه علم و صنعت ايران
| 21312
| -
| 21012
| 163043
| 01/1
| -
|
2
| دانشگاه صنعتي شريف
| 453679
| 173000
| 54639
| 40000
| 3/8
| 325/4
|
3
| دانشگاه صنعتي اميركبير
| 80972
| -
| 137832
| 150854
| 58/0
| -
|
4
| دانشگاه صنعتي اصفهان
| 95998
| 47887
| 107320
| 117056
| 11/1
| 409/0
|
5
| دانشگاه صنعت آب و برق
| -
| -
| -
| -
| -
| -
|
نمودار 3- سهم وزارتخانه‌هاي سه‌گانه در قرارداد با دانشگاه ها
جدول 3- ميزان اعتبارات پژوهشي مشمول جزء يكم بند ميم ماده 224 قانون برنامه پنجم توسعه در سال 1390 براي سه وزارتخانه عضو كميسيون و مقايسه سه وزارتخانه در شاخصهاي نسبي تعريف شده (مبالغ به ميليون ريال مي‌باشد)
نام وزارتخانه
| اعتبار پژوهشي مصوب
| ميزان اعتبار تخصيص يافته
| قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاهها
| قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با ساير مجريان
| قرارداد پروژههاي تحقيقاتي داخلي دستگاه
| شاخص نسبي A
(درصد)
|
وزارت صنعت، معدن و تجارت
| 429754
| 684086
| 12518.3
| 3808.695
| 9518
| 83/1
|
وزارت نيرو
| 423410
| 269069
| 39234.88
| 193321.2
| 0
| 5/14
|
وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات
| 352540
| 246725
| 38322
| 127482
| 109864
| 5/15
|
آنچه از جدول فوق مي‌توان دريافت اين است كه دانشگاههاي مدنظر در سال 88 در ارائه اطلاعات خود بهتر عمل نمودهاند. همچنين با توجه به اين جدول مي‌توان بيان كرد كه دانشگاه صنعتي شريف، با توجه به بودجه تخصيصي خود توانسته است از محل قرارداد پژوهشي بيش از 8 برابر بودجه تخصيصي خود درآمد داشته باشد. بعد از آن دانشگاه صنعتي اصفهان تقريباً به اندازه بودجه تخصيصي خود درآمد داشته است. همچنين در مقايسه وضعيت اين 5 دانشگاه در شاخص نسبي فوق در سال هاي 88 و 89 مي‌توان اظهار داشت كه دانشگاههاي مذكور بطور كلي در سال 88 وضعيت بهتري نسبت به سال 89 داشته‌اند و اين نسبت به ميزان قابل توجهي در سال 89 براي هر يك از دانشگاهها كاهش يافته است.
ج- بررسي ارتباط دانشگاهها و دستگاههاي اجرايي منتخب
شاخص نسبي B بيان‌كننده ميزان همكاري پژوهشي دستگاههاي اجرايي با دانشگاههاي كشور است، و لذا سهم هر يك از وزارتخانه‌هاي سه‌گانه در قراردادهاي منعقد شده با دانشگاهها برابر است با نسبت مبلغ قراردادهاي منعقد شده با دانشگاهها و مراكز پژوهشي به مبلغ كل قراردادها (داخلي دستگاه، دانشگاهها و مراكز پژوهشي و ساير مجريان). با محاسبة سهم هر يك از سه وزارتخانه مورد بررسي در اين شاخص مشاهده مي‌شود كه وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات معادل 50% قراردادهاي خود را با دانشگاهها و مراكز پژوهشي منعقد كرده و نيمي ديگر را به ساير مجريان و قراردادهاي داخلي اختصاص داده است. وزارت نيرو نزديك 0.1% از قراردادهاي خود را با دانشگاهها و مراكز پژوهشي و كمتر از 67% با ساير مجريان و كمتر از 33% از قراردادهاي خود را در داخل دستگاه منعقد كرده است. وزارت صنعت، معدن و تجارت نيز بيش از 75% كل قراردادهاي پژوهشي خود را با دانشگاهها، نزديكِ 23% آن را با ساير مجريان و معادل 2% از كل قراردادهاي خود را در داخل دستگاه منعقد كرده است. نمودار 3 سهم هر يك از سه وزارتخانه را در قرارداد با دانشگاهها نشان مي‌دهد.
3 بررسی عملکرد پژوهشی دستگاهها و دانشگاههای منتخب در سال 1390 بر اساس تحلیل اطلاعات گزارش جزء يكم بند ميم ماده 224 قانون برنامه پنجم توسعه
الف- بررسی عملکرد پژوهشی سه وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، نيرو، و ارتباطات و فناوري اطلاعات
ميزان اعتبارات پژوهشي مشمول جزء يكم بند ميم ماده 224 قانون برنامه پنجم توسعه در سال 1390 و نيز مقادير محاسبه شده براي شاخصهاي نسبي A براي هريك از سه وزارتخانة صنعت، معدن و تجارت؛ نيرو، و ارتباطات و فناوري اطلاعات، در جدول 3 آمده است.
بر اساس نتايج حاصل از محاسبة شاخص نسبي A مشاهده مي‌شود كه 83/1 درصد از اعتبارات تخصيص يافته به وزارت صنعت، معدن و تجارت، توسط اين
وزارتخانه به قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاهها اختصاص يافته است. اين رقم در وزارت نيرو 5/14 درصد و در وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات 5/15 درصد مي‌باشد. عملكرد سه دستگاه مورد بررسي بر اساس شاخص نسبي A در نمودار 4 نشان داده شده است.
جهت بررسي دقيق‌تر عملكرد هريك از سه دستگاه در هزينه‌كرد اعتبارات تخصيصي در راستاي همكاريهاي پژوهشي با دانشگاهها، شاخ ص نسبي B كه نشان‌دهندة سهم دانشگاههاي كشور از كل قراردادهاي پژوهشي هر
دستگاه مي‌باشد براي هريك از سه دستگاه مورد بررسي محاسبه شد. به اين ترتيب كه بودجة اختصاص داده شده به قراردادهاي پژوهشي با دانشگاهها توسط هريك از سه دستگاه نسبت به كل بودجة اختصاص داده شده به كل قراردادهاي پژوهشي دستگاه (شامل قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاهها، قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با ساير مجريان، و قرارداد پروژههاي تحقيقاتي داخلي دستگاه) محاسبه گرديد. نتايج حاصل، در نمودار 5 ارائه شده است.
نمودار 4 - سهم قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاه ها از كل اعتبارات پژوهشي تخصيص يافته به هر دستگاه
|
نمودار 5 - سهم دانشگاه هاي كشور از كل قراردادهاي پژوهشي هر دستگاه
|
جدول 4- دانشگاه برتر مشمول جزء يكم بند ميم ماده 224 قانون برنامه پنجم توسعه
رديف
| نام دستگاه اجرايي
| ميزان اعتبار تحقيقاتي (ميليون ريال)
| درصد از كل بودجه تحقيقاتي سال 90
| ميزان اعتبار سال 89 (ميليون ريال)
|
1
| دانشگاه صنعتی اصفهان
| 621808
| 1.3839
| 117056
|
2
| دانشگاه صنعتی امیرکبیر
| 174768
| 0.3889
| 150854
|
3
| دانشگاه علم و صنعت ایران
| 143104
| 0.3184
| 163043
|
4
| دانشگاه صنعتی شریف
| 91969
| 0.2046
| 40000
|
5
| دانشگاه صنعت آب و برق
| 70307
| 0.1564
| -
|
ب- بررسی عملکرد پژوهشی 5 دانشگاه صنعتي منتخب
از ميان دانشگاههاي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، 5 دانشگاه صنعتي كه بيشترين ميزان اعتبار تخصيص يافته را دارا بودند انتخاب گرديدند. اين دانشگاهها به ترتيب ميزان اعتبار تخصيص يافته به شرح جدول 4 مي‌باشند:
v دانشگاه صنعتي اصفهان
اين دانشگاه بيشترين مقدار اعتبار تخصيص يافته را نسبت به ساير دانشگاهها در سال 90 داشته است. دانشگاه صنعتي اصفهان تنها 065/0 درصد از اعتبار تخصيص يافته خود را صرف انجام قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي و 36/6 درصد از آن را صرف انجام قرارداد پروژههاي تحقيقاتي داخلي دانشگاه كرده است. همچنين اين دانشگاه علاوه بر اعتبار اختصاص يافته به آن، مبلغ 75327 ميليون ريال اعتبار نيز از محل قراردادهاي پژوهشي و رويالتي كسب كرده است.
v دانشگاه صنعتي اميركبير
اين دانشگاه از نظر ميزان اعتبار اختصاص يافته با 174768 ميليون ريال اعتبار تخصيص‌يافته، در رتبه دوم قرار دارد. اعتبارات پژوهشي مصوب اين دانشگاه 213803 ميليون ريال مي‌باشد. اطلاعات مربوط به شاخصهاي مالي خروجي (هزينه‌هاي مختلف) و شاخص مالي ورودي (درآمدهاي كسب شده) براي اين دانشگاه به ثبت نرسيده است.
v دانشگاه علم و صنعت ايران
دانشگاه علم و صنعت ايران به عنوان سومين دانشگاه از نظر ميزان اعتبار اختصاص يافته، اطلاعات مربوط به شاخصهاي مورد نظر را در سامانه سمات به ثبت رسانده است. علاوه بر اعتبار تخصيص‌يافته، اين دانشگاه مبلغ 75075.6 ميليون ريال نيز از محل قراردادهاي پژوهشي درآمد كسب كرده است. با توجه به اطلاعات موجود، اين دانشگاه نزديك به 39/1% از اعتبار تخصيص‌يافته را صرف انجام قرارداد پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاهها كرده است.
v دانشگاه صنعتي شريف
دانشگاه صنعتي شريف با اعتبار تخصيص‌يافته 91969 ميليون ريال، در رتبه چهارم از نظر ميزان اعتبار تخصيص‌يافته قرار دارد. اعتبار كسب شده توسط اين دانشگاه از محل قراردادهاي پژوهشي، 402357 ميليون
ريال مي‌باشد. اين دانشگاه نسبت به سال گذشته مشاركت كمتري در ثبت اطلاعات مربوط به شاخصهاي مدنظر كرده است. به عنوان مثال در ارتباط با شاخصهاي مالي (ورودي و خروجي) تنها اطلاعات مربوط به اعتبارات تخصيص‌يافته و درآمدهاي كسب كرده از محل قراردادهاي پژوهشي را به ثبت رسانده است. همانطور كه در جدول فوق مشاهده مي‌شود، علاوه بر اعتبار تخصيص يافته به اين دانشگاه، اعتبار ديگري نيز از محل قراردادهاي پژوهشي بدست آمده است. با توجه به اطلاعات ثبت شده در سامانه سمات توسط اين دانشگاه معادل 4 درصد از اعتبار تخصيصي به اين دانشگاه صرف هزينه شركت متخصصين در سمينارها و همايش‌ها شده است.
v دانشگاه صنعت آب و برق (شهيد عباسپور)
دانشگاه صنعت آب و برق به عنوان پنجمين دانشگاه از نظر ميزان اعتبار تخصيص‌يافته، مبلغي معادل 70307 ميليون اعتبار تخصيص‌يافته دارد. مشاركت اين دانشگاه در ثبت اطلاعات مربوط به شاخصهاي مندرج در سامانه سمات ضعيف بوده است. به طوريكه در شاخصهاي مالي (ورودي و خروجي) تنها اطلاعات مربوط به اعتبارات پژوهشي مصوب و تخصيص‌يافته ثبت شده و در بخش هزينه‌ها، شاخص مربوط به قرارداد پروژههاي تحقيقاتي (با دانشگاه ها و مراكز پژوهشي، با ساير مجريان و داخلي دستگاه) به ثبت نرسيده است.
با توجه به اطلاعات مشاهده مي‌شود كه ميزان اعتبار تخصيص داده شده به اين دانشگاه از ميزان اعتبار پژوهشي مصوب آن بيشتر مي‌باشد. از طرفي از كل اعتبار تخصيص‌يافته به اين دانشگاه، معادل 83/55% صرف هزينه‌هاي پرداختي بابت حقوق، خريد ليسانس و رويالتي، شركت متخصصين در سمينارها و همايش‌ها و ساير هزينه‌هاي شده است.
جمع‌بندی
بمنظور بررسي ميزان درآمدزايي دانشگاهها، شاخص نسبي C كه عبارتست از نسبت اعتبار حاصل شده از محل قراردادهاي پژوهشي به اعتبارات تخصيص‌يافته، تعريف شد. جدول 5 وضعيت 5 دانشگاه صنعتي انتخاب شده را در شاخص نسبي C نشان مي‌دهد.
جدول 5- مقايسه 5 دانشگاه صنعتي منتخب در شاخص نسبي تعريف شده (مبالغ به ميليون ريال مي‌باشند)
رديف
| نام دانشگاه
| اعتبار پژوهشي تخصيص‌يافته
| اعتبار از محل قراردادهاي پژوهشي
| نسبت درآمد/ اعتبار تخصيص يافته
|
|---|
1
| دانشگاه صنعتي اصفهان
| 621808
| 74170
| 12/0
|
2
| دانشگاه صنعتي اميركبير
| 174768
| -
| -
|
3
| دانشگاه علم و صنعت ايران
| 143104
| 75075.06
| 52/0
|
4
| دانشگاه صنعتي شريف
| 91969
| 402357
| 37/4
|
5
| دانشگاه صنعت آب و برق
| 70307
| -
| -
|
نتيجه‌گيري
در پژوهش حاضر، به ارائة نتايج حاصل از بررسي و مقايسة ميزان همكاري دستگاههاي عضو كميسيون تخصصي صنايع، معادن و ارتباطات شوراي عالي عتف با دانشگاههاي كشور طي سالهاي 1389 و 1390، از طريق تحليل اطلاعات تحقيقاتي ثبت شده توسط دستگاههاي اجرايي و دانشگاههاي كشور در سامانة ملي اطلاعات تحقيقاتي (سمات)، پرداخته شد. در اين راستا، اطلاعات ثبت شده توسط دستگاههاي عضو اين كميسيون شامل وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نيرو، و وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات، در دو بخش اطلاعات مربوط به طرحهاي پژوهشي دستگاهها با مجريان دانشگاهي، و نيز اعتبارات تخصيص داده شده توسط دستگاهها به دانشگاهها جهت اجراي طرحهاي پژوهشي، و نيز اطلاعات مربوط به عملکرد تحقيقاتي 5 دانشگاه مهم صنعتی کشور، براي دو سال متوالي 1389 و 1390 مورد تحليل و مقايسه قرار گرفت. در اين راستا به منظور تحليل دقيق‌تر هر يك از وزارتخانه‌ها و دستگاههاي تحت پوشش آنها شاخص نسبي A تعريف شد. اين شاخص نسبي بيانگر اين موضوع است كه هر يك از دستگاههاي مورد بررسي چه درصدي از كل اعتبارات تخصيص يافته به آنها را صرف انجام قراردادهاي پژوهشي با دانشگاهها و مراكز پژوهشي نمودهاند. همچنين به منظور ارزيابي ميزان همكاري دستگاه با دانشگاه، شاخص نسبي B تعريف شد. بعلاوه، بمنظور بررسي عملكرد دانشگاهها در ميزان كسب درآمد از طريق قراردادهاي پژوهشي (در حوزه فني مهندسي)،
شاخص نسبي C تعريف گرديده و براي هر يك از دانشگاهها جداگانه محاسبه شد.
بر اساس نتايج حاصل، مجموعاً تعداد 388 طرح پژوهشي توسط سازمانهاي زيرمجموعة سه دستگاه مورد بررسي در سامانة سمات به ثبت رسيده است كه از اين تعداد، 299 طرح متعلق به وزارت صنعت، معدن و تجارت، تعداد 58 طرح متعلق به وزارت نيرو، و 31 طرح متعلق به وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مي‌باشد. نكتة حائز اهميت درخصوص طرحهاي ثبت شده اين است كه مجري 01/5 درصد از طرحهاي تحقيقاتي وزارت صنعت، معدن و تجارت، دانشگاهها بوده‌اند در صورتي كه اين رقم در وزارت نيرو معادل 51/65 درصد بوده است. در بررسي عملكرد وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مشاهده شد كه مجري 58/22 درصد طرحهاي تحقيقاتي دستگاههاي زيرمجموعة اين وزارتخانه دانشگاهها بوده‌اند.
براساس نتايج حاصل از بررسی عملکرد پژوهشی دستگاهها و دانشگاههای منتخب در سال 1389 بر اساس تحلیل اطلاعات گزارش جزء دال بند 2 قانون بودجه سال 89 کشور مشخص شد كه با توجه به ميزان شاخص نسبي A، وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات و وزارت صنعت، معدن و تجارت بيشتر قراردادهاي تحقيقاتي خود را، از محل اعتبارات پژوهشي تخصيص يافته، با دانشگاهها و مراكز پژوهشي بسته‌اند. اما وزارت نيرو تقريباً نيمي از اعتبارات پژوهشي تخصيصي خود را صرف عقد قرارداد با ساير مجريان كرده است و قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي با ساير مجريان نسبت به دانشگاهها و مراكز پژوهشي بسيار بيشتر بوده است.
از نتايج حاصل از بررسی عملکرد پژوهشی 5 دانشگاه منتخب در سالهاي 88 و 89 مي‌توان دريافت كه دانشگاههاي مدنظر در سال 88 در ارائه اطلاعات خود بهتر عمل نمودهاند. در سال 88 دانشگاه صنعتي شريف، با توجه به بودجه تخصيصي خود توانسته است از محل قرارداد پژوهشي بيش از 8 برابر بودجه تخصيصي خود درآمد داشته باشد. بعد از آن دانشگاه صنعتي اصفهان تقريباً به اندازه بودجه تخصيصي خود درآمد داشته است. بطور كلي در مقايسه وضعيت اين 5 دانشگاه در شاخص نسبي در سالهاي 88 و 89 مي‌توان اظهار داشت كه دانشگاههاي مذكور بطور كلي در سال 88 وضعيت بهتري نسبت به سال 89 داشته‌اند و اين عملكرد به ميزان قابل توجهي در سال 89 براي هر يك از دانشگاهها كاهش يافته است.
جهت بررسي ارتباط دانشگاهها و دستگاههاي اجرايي منتخب، ميزان شاخص نسبي B كه بيان‌كننده ميزان همكاري پژوهشي دستگاههاي اجرايي با دانشگاههاي كشور است مورد بررسي قرار گرفت. با محاسبة سهم هر يك از سه وزارتخانه مورد بررسي در اين شاخص مشاهده مي‌شود كه وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات معادل 50% قراردادهاي خود را با دانشگاهها و مراكز پژوهشي منعقد كرده و نيمي ديگر را به ساير مجريان و قراردادهاي داخلي اختصاص داده است. وزارت نيرو نزديك به 0.1% از قراردادهاي خود را با دانشگاهها و مراكز پژوهشي و كمتر از 67% با ساير مجريان و كمتر از 33% از قراردادهاي خود را در داخل دستگاه منعقد كرده است. وزارت صنعت، معدن و تجارت نيز بيش از 75% كل قراردادهاي پژوهشي خود را با دانشگاهها، نزديك به 23% آن را با ساير مجريان و معادل 2% از كل قراردادهاي خود را در داخل دستگاه منعقد كرده است.
در بررسی عملکرد پژوهشی دستگاهها و دانشگاههای منتخب در سال 1390، بر اساس نتايج حاصل از محاسبة شاخص نسبي A مشاهده مي‌شود كه 83/1 درصد از اعتبارات تخصيص يافته به وزارت صنعت، معدن و تجارت، توسط اين وزارتخانه به قراردادهاي پروژههاي تحقيقاتي با دانشگاهها اختصاص يافته است. اين رقم در وزارت نيرو 5/14 درصد و در وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات 5/15 درصد مي‌باشد. در بررسي دقيق‌تر عملكرد هريك از سه دستگاه در هزينه‌كرد اعتبارات تخصيصي در راستاي همكاريهاي پژوهشي با دانشگاهها، با محاسبة شاخص نسبي B مشخص شد كه سهم دانشگاههاي كشور از كل قراردادهاي پژوهشي با وزارت صنعت، معدن و تجارت برابر با 4/48 درصد بوده است. همچنين وزارت نيرو 8/16 درصد و وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات 9/13 درصد از كل قراردادهاي پژوهشي خود را با دانشگاهها منعقد كرده است. بمنظور بررسي ميزان درآمدزايي دانشگاههاي منتخب، ميزان نسبت اعتبار حاصل شده از محل قراردادهاي پژوهشي به اعتبارات تخصيص‌يافته محاسبه شد. نتايج حاصل نشان داد كه ميزان نسبت اعتبار حاصل شده از محل قراردادهاي پژوهشي به اعتبارات تخصيص‌يافته براي دانشگاه صنعتي شريف برابر با 37/4، براي دانشگاه علم و صنعت ايران برابر با 52/0، و براي دانشگاه صنعتي اصفهان برابر با 12/0 مي‌باشد. در اين راستا، دانشگاه صنعتي اميركبير و دانشگاه صنعت آب و برق اطلاعات لازم را ارائه نكردهاند، لذا بررسي شاخص مورد نظر براي اين دانشگاهها ميسر نشد. در پایان با توجه به نتایج حاصل، راهکارها و پیشنهادات به شرح زیر ارائه می‌گردد:
1. التزام بیشتر دستگاهها نسبت به ارائه و ورود اطلاعات در سامانه سمات و انجام صحیح این تکلیف قانونی که موجب افزایش امکان ارزیابی‌های صحیح و قابل اعتماد می‌شود؛
2. ایفای نقش جدی‌تر نهادهای ناظر همچون سازمان‌های حسابرسی و بازرسی کل کشور بر انجام تکالیف قانونی دستگاهها؛
3. استاندارد‌سازی نحوه ارائه اطلاعات توسط دستگاههای مختلف و نیز کنترل صحت و دقت اطلاعات به طور تصادفی توسط دبیرخانه شورا یا کمیسیون‌ها؛
4. واگذاری مراکز تحقیقاتی به بخش خصوصی. در حال حاضر چون دستگاهها خودشان مراکز تحقیقاتی متعدد دارند طبیعی است که منابع تحقیقاتی خود را به این مراکز اختصاص دهند. بازدهی این مراکز تحقیقاتی دولتی هم اندک است. در صورت واگذاری این مراکز (طبق اصل 44) حجم دستگاهها با دانشگاهها افزایش یافته و بهره‌وری این مراکز افزون خواهد شد.
منابع
1.باقري‌نژاد، جعفر، "سيستم ارتباط دانشگاه و صنعت براي توسعة فناوري در ايران، سازوكارها و پيشنهادها"، فصلنامة سياست علم و فناوري، شماره1، 1387.
2. شفيعي، مسعود، يزدانيان، وحيد، "توسعة مفهومي ارتباط بين صنعت و دانشگاه: از رهيافت‌هاي عمل‌گرا تا رهيافت‌هاي نهادگرا"، مجله صنعت و دانشگاه،شماره1و2 ،1387.
3. توفيقي داريان، جعفر، "آسيب‌شناسي مباني ارتباط دانشگاه و صنعت"، فصلنامة آموزش مهندسي ايران، شماره 9 ، 1385.
4. فائض، علي، شهابي، علي، "ارزيابي و اولويت‌بندي موانع ارتباط دانشگاه و صنعت (مطالعة موردي شهرستان‌سمنان)"، فصلنامة‌رهبري و مديريت آموزشي، شماره 4 ، 1389.
5. احمدي ترشيزي، حسن، نوبخت، جاويد، "بررسي ارتباط بين دانشگاه، صنعت، و دولت از يك ديدگاه سيستمي"، فصلنامة آموزش مهندسي ايران، شماره 9، 1385.
6. مجموعه مقالات پنجمين سمينار ارتباط صنعت و دانشگاه، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران، تهران، 1376.
