The Role of Science and Technology Parks In Commercialization of Research Findings
Subject Areas :حمیدرضا آراسته 1 , hosseinali jahed 2 *
1 -
2 -
Keywords: Commercialization, Research Findings, Science and Research Parks, Incubators,
Abstract :
One of the possible ways for cooperation between government, university and industry that seriously persuaded and used is establishment of science and technology parks and incubators. Likewise, in Iran, ministries and respective organizations have started widespread activities for accession of universities and academicians in this trilateral cooperation through development of science and technology parks and incubators. In this article, the importance of structure and activities of science and technology parks and incubators is reviewed. Then, their roles in transferring universities and institutes’ research findings to society’s manufacturing and services sectors for promoting university position in research contracts, increasing the spirit of objectivity and considering society’s needs are discussed
خرقاني، سعيد و سلسله، مينو، "نوع‌شناسي پارك‌هاي علمي و فنّاوري با رويكرد مديريت دانش"، فصلنامه‌ی رشد فناوري، صص 2 ـ 9، 1388.
2. رادفر، رضا، خمسه، عباس و مدني، حسام‌الدين، "تجاري‌سازي فنّاوري عامل مؤثّر در توسعه‌ی فنّاوري و اقتصاد"، فصلنامه‌ی رشد فناوري، شماره 20، صص 40 ـ 33. 1388. قابل دسترس در:
www. sid. ir/fa/VEWSSID/J_pdf/43013882005. pdf
3. رمضاني خورشيد دوست، رضا، "ايران در کشاکش جهان و منطقه"، تهران: انتشارات رادنوانديش، 1383.
4. فراهاني‌جم، فرانك، "گردهمايي بزرگان فناوري در درّة سيليكون"، روزنامه‌ی جام جم، 26 اسفند، 1389. قابل دسترس در:
www. magiran. com/ppdf/2835/p0283530930121. pdf
5. ملك‌زاده، غلامرضا، "ارزيابي موفقيّت مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فناوري"، فصلنامه‌ی رشد فنّاوري، شمارة 3، صص 26 ـ 20، 1384. قابل دسترس در:
www. sid. ir/fa/VEWSSID/J_pdf/43013840302. pdf
6. مؤسّسه پژوهش و برنامه¬ريزي آموزش¬عالي، گزارش ملي آموزش عالي، تحقيقات و فنّاوري، 1387. قابل دسترس در:
www. irphe. ir
7. مؤسّسه پژوهش و برنامه¬ريزي آموزش¬عالي، گزارش ملي آموزش عالي، تحقيقات و فنّاوري، 1386. قابل دسترس در:
www. irphe. ir
8. Barrow, C. , Incubators: A Realist's Guide to the World's New Business Accelerators, New York: John Wiley & Sons, 2001.
9. Dalton, I. , Partners, Plans, Procedures and Problems in The Planning, development and operation of science parks, Parry & Russell, UK, pp 44, 2000.
10.International Association of Science Parks, "About Science and Technology Parks: Definitions", Available at:
http://www. iasp. ws/publico/index. jsp?enl=2
11.Larson, Judith K. and Rogers E, M. , "Silicon Valley: The rise and falling off of entrepreneurial fever", In creating the technopolis, 1988.
12.Link, A. N. & Scott, J. T. , "Science Parks and the Academic Missions of Universities: An Exploratory Study "Georgia Institute of Technology Roundtable for Engineering Entrepreneurship Research Conference. Atlanta, Georgia, 2002.
13.Lofsten, H. and Lindelof, P. , "Determinants for an entrepreneurial milieu: Science parks and business policy in growing firms", Technovation, 23 (1) , pp. 51–64, 2003.
14.Malecki, E. , "Research and Development and the Geography of High ـ Technology Complexes", In: Technology, Regions and Policy (J. Rees, ed. ) , 51 ـ 74, Rowman & Littlefield, Totowa, NJ, 1986.
15.Monck, C. S. P. , R B. Porter, P. Quintas, D. Storey, and P. Wynarczyk, Science parks and the growth of high technology firms, Croom Helm, London, 1988.
16.World Intellectual Property Organization (WIPO) , Research and Innovation Issues in University ـ Industry Relations, 2002. Availed at:
http://www. wipo. int/sme/en/documents/pdf/fp6. pdf
نقش پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري در
تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي
حمیدرضا آراسته * حسینعلی جاهد **
* دانشیار، دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي، دانشگاه تربيت معلم تهران
** دانشجوي دکتري، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم و تحقيقات
arasteh@tmu.ac.ir hossein. jahed@gmail.com
تاريخ دريافت: 01/10/89 تاريخ پذيرش: 05/12/89
چكيده: يكي از راه‌هاي ممكن جهت ايجاد همكاري ميان دولت، دانشگاه و صنعت، كه توسط ديگر كشورهاي توسعه‌يافته به صورت جدي ترغیب و مورد بهره‌برداري قرار گرفته، تأسيس پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري است. به همين منظور در ايران نيز مدتي است كه از سوي وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌هاي مربوطه فعاليت‌هاي گسترده‌اي جهت ورود دانشگاه و دانشگاهيان در اين همكاري سه جانبه از طريق توسعه پارك‌هاي علمي و فنّاوري و مراکز رشد صورت گرفته است. مقاله حاضر ضمن مروري بر اهميّت، ساختار و فعاليت‌هاي پارک‌ها و مراکز رشد علم و فنّاوري، به نقش آنها در انتقال يافته‌هاي تحقيقاتي دانشگاه‌ها و مؤسّسات پژوهشي به بخش‌هاي توليدي و خدماتي جامعه به منظور افزايش موقعيّت دانشگاه در جهت عقد قراردادهاي تحقيقاتي، افزايش روحيه واقع‌گرايانه و توجه به نيازهاي روز جامعه در دانشگاه پرداخته شده است. کلید واژه: تجاري‌سازي، يافته‌هاي پژوهشي، پارک‌هاي علم و فنّاوري، مراکز رشد. |
مقدمه
امروزه يكي از راه‌هاي ممكن جهت ايجاد همكاري ميان دولت، دانشگاه و صنعت، كه توسط ديگر كشورهاي توسعه يافته نيز به صورت جدي پيگيري و مورد بهره‌برداري قرار گرفته، تأسيس پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري است. «يک پارک علمي سازماني است که توسط متخصصين حرفه‌اي اداره مي‌شود و هدف اصلي آن افزايش ثروت در جامعه از طريق ارتقاء فرهنگ نوآوري و رقابت در ميان شرکت‌هاي حاضر در پارک و مؤسّسات متکي بر علم و دانش است. براي دستيابي به اين هدف يک پارک علمي، جريان دانش و فنّاوري را در ميان دانشگاه‌ها، مؤسّسات تحقيق و توسعه، شرکت‌هاي خصوصي و بازار، به حرکت انداخته و مديريت مي‌کند و رشد شرکت‌هاي متکي بر نوآوري را از طريق مراکز رشد و فرآيندهاي زايشي1 تسهيل مي‌کند. پارک‌هاي علمي همچنين خدمات ديگري با ارزش افزوده بالا همراه با فضاي کاري و تسهيلات با کيفيت بالا فراهم مي‌کنند»]10[. پارك علم و فنّاوري نهادي حرفه‌اي تخصصي كه براي ارتقاي سطح فرهنگ نوآوري و افزايش هم كنشي ميان شركت‌هاي حاضر در پارك و مراكز صنعتي و تجاري و مؤسسات توليد علم و دانش فعاليت مي‌كند]6[. يك پارك علمي توسط متخصصان حرفه‌اي مديريت مي‌شود و هدف اصلي آن افزايش ثروت در جامعه از طريق ارتقاي فرهنگ نوآوري و رقابت سازنده ميان شركت‌هاي حاضر در پارك و مؤسّسات متكي بر علم و دانش است. براي تحقّق به اين هدف، پارك علمي جريان دانش و فنّاوري را در ميان دانشگاه‌ها، مراكز تحقيق و توسعه، انکوباتورهاي2 خصوصي و بازار به حركت انداخته و مديريت مي‌كند و رشد شركت‌هاي متكي بر نوآوري را از طريق مراكز رشد تسهيل مي‌كند. از جمله اهداف مهم پارك‌ها، تجاري‌سازي نتايج تحقيقات و فرآيندهاي زايشي بخش‌هاي تحقيقاتي و توليدي و خدماتي جامعه ميباشد.
مرکز رشد نيز نهادي است که با ارائه خدمات از مراکز نوپاي فعال کارآفرين در قلمرو دانش فنّاوري پشتيباني مي‌كند]7[.
[1] 1. Spin off
[2] 2. Incubator
نمودار 1. روند صدور مجوز تأسيس پارك‌هاي علم و فناوري در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري طي سال‌هاي 87 ـ 1384
مراكز رشد به كارآفرينان و واحدهاي كوچك و متوسّط كه داراي ايده‌هاي قابل تجاري شدن هستند، براي مدت چند سال اطلاعات و مشاوره‌هاي ضروري و نيز خدمات و تجهيزات مناسب را ارائه داده و آنها را براي حضور مستقل و مؤثر در صحنه فنّاوري كشور آماده مي‌كنند.
در ايران براي پارك‌هاي علم و فناوري و مراكز رشد مأموريت‌هايي به شرح زير قائل شده‌اند]11[:
· تسهيل در فرآيند انتقال تكنولوژي به صنايع كشور؛
· تأمين مكاني براي رشد صنايع كوچك و متوسّط متكي بر فناوري‌هاي پيشرفته؛
· ايفاي نقش به عنوان وسيله‌اي براي بسط و توسعه‌ی صنايع متّكي بر فناورهاي پيشرفته؛
· تسريع در روند تجاري كردن دستاوردهاي پژوهشي؛
· ايجاد فرصت‌هاي شغلي مناسب براي جذب دانشمندان و تكنولوژيست‌ها؛
· ارایة خدمات تخصّصي به عنوان يك مركز اطلاعاتي براي صنايع متّكي بر فناوري پيشرفته؛
· انجام وظيفه به عنوان يك مركز نمايشگاهي براي تكنولوژي پيشرفته؛
· مشاركت فعالانه در اقدامات مورد نياز به منظور توسعه و بسط فرهنگ نوآوري و تحقيق و افزايش حمايت اجتماعي از علوم و تكنولوژي‌هاي پيشرفته.
پيشينة فعاليت پارك‌هاي علم و فناوري در كشور ايران به مثابة نهادهاي حرفه‌اي و تخصصي فعال در زمينة ارتقاي سطح فرهنگ نوآوري و افزايش هم‌كنشي ميان شركت‌هاي حاضر در پارك‌ها و مراكز صنعتي و تجاري و مؤسسات توليد علم و دانش، به بيش از يك دهه مي‌رسد. وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، با توجه به جايگاه و اهداف عمدة پارك‌هاي علم و فناوري و در چارچوب سياست‌هاي برنامة توسعه‌ی بخش آموزش عالي، همواره در جهت گسترش و توسعه‌ی اين مراكز اقدام كرده است؛ همانظور كه نمودار 1 نشان مي‌دهد در سال 1387 در اجراي سياست‌هاي مذكور، 4 موافقت اصولي و يك مجوز قطعي براي تأسيس پارك علم و فناوري صادر شده است ]6[.
نمودار 2. تعداد و درصد پارك‌هاي علم و فناوري، به تفكيك سازمان مؤسس در سال 1387
متولّي تأسيس پارك‌هاي علم و فناوري سازمان‌هاي مختلفي بوده‌اند. نمودار 2، تعداد و درصد پارك‌هاي علم و فناوري را به تفكيك سازمان‌هاي مؤسس در سال 1387 نشان مي‌دهد]6[.
همانطور كه ملاحظه مي‌شود سازمان‌هاي توليدي و خدمات و سازمان‌هاي خصوصي نقش چنداني در تأسيس و ادارة اين پارك‌ها نداشته‌اند.
عوامل شکل‌گيري پارک‌هاي علم و فناوري
عوامل مختلفي در شکل‌گيري پارک‌هاي علمي و فنّاوري نقش داشته‌اند. لارسون و راجرز1 ]14[ شش عامل را که در ظهور درّة سيليکون نقش اساسي داشته‌اند مشخص کرده‌اند:
1. وجود کارشناسان فني
2. در دسترس بودن زيرساخت‌هاي از پيش موجود
3. وجود سرمايه
4. پويايي شغلي
5. شبکه‌هاي تبادل اطلاعات
6. شرکت‌هاي کوچک زاده شده از شرکت‌هاي بزرگ موجود
اين شش عامل همراه با عواملي که ]15[ و مانک و همکارانش ]9[ مشخص ساخت‌هاند فهرستي نسبتاً جامع از سياست‌ها و عوامل لازم براي پيشبرد توسعه، تحت راهبردي فنّاوري پيشرفته به دست مي‌دهند. براي ترويج پارک‌هاي علمي طي دهه 1980 دلايل متعدي برمي شمارند: افول بسياري از صنايع که منجر به افزايش سريع بيکاري شد، کاهش شديد بودجه دانشگاه‌ها که اين مؤسّسات را ناچار ساخت متوجّه راه‌هاي ديگر تقويت مالي خود شوند، ظهور فنّاوريهاي جديدي مانند ريزپردازنده‌ها، کاهش هزينه‌هاي تحقيق و توسعه شرکت‌هاي بزرگ، و گرايش دولت‌ها به کارآفريني از اين جمله هستند. به‌طور کلي اهداف، وظايف، ويژگي‌ها و کارکردهاي پيدايش پارک‌هاي علمي و فنّاوري چنين است]9[:
1. اهداف: از جمله اهدافي که پارک‌هاي علمي و فنّاوري دنبال مي‌کنند مي‌توان مواردي همچون فراهم‌سازي بستر فيزيکي براي پرورش و شکوفايي خلاقيت پژوهشگران، صرفه جويي در وقت و هزينه‌هاي ارتباطي از طريق گرد‌هم آوردن مجموعه عناصر سازندة علم فنّاوري، تسهيل ارتباطات نزديک بين عناصر تحقيق و توسعه، برگزاي سمينارها و ارائه آموزش‌ها، استفاده بهينه از سرمايه‌هاي مالي شرکت‌هاي کوچک و ظرفيت علمي تخصّص آنها، استفاده بهينه از ظرفيت دانشگاه‌ها و صنايع منطقه و فراهم کردن زمينه اجرايي‌شدن طرحهاي تحقيقاتي و تجاري‌سازي نتايج تحقيقات اشاره کرد.
2. وظايف: برخي از وظايف پارک‌هاي علمي فنّاوري شامل تسهيل فرايند انتقال فنّاوري به صنايع، تأمين مکاني براي رشد صنايع کوچک و متوسط، تسريع در روند تجاري‌سازي دستاوردهاي پژوهش، ايجاد فرصت‌هاي شغلي مناسب براي دانشمندان و متخصّصان، انجام وظيفه به عنوان يک مرکز نمايشگاهي براي فنّاوريهاي پيشرفته است.
3. ويژگي‌ها: از ويژگي‌هاي پارک‌هاي علمي و فنّاوري مي‌توان به پژوهش در زمينه فنّاوريهاي پيشرفته و کاربردي، تمرکز بر مجموعه فعاليت‌هاي به هم پيوسته‌اي که به يکديگر خوراک علمي و پژوهشي مي‌دهند، زايش شرکت‌هاي جديد در داخل پارک، دامن زدن به فضاي رقابتي و بهبود کيفيت، داشتن مراکز رشد، داشتن نيروي کار متخصّص و ماهر، و همکاري و ارتباط مستقيم با يک يا چند دانشگاه يا مؤسسه فناور مي‌توان اشاره کرد.
4. کارکردها: کارکردهاي اصلي پارک‌هاي علمي و فنّاوري، تکميل چرخه تحقيقات از واحدهاي پژوهشي و تحقيقاتي تا واحدهاي صنعتي و خدماتي است. اين مهم از طريق تحقيقات بازارگرا، تجاري‌سازي نتايج تحقيقات، کمک به واحدهاي تحقيقاتي کوچک و حمايت از رشد آنها و نظارت بر عملکرد آنها انجام مي‌شود. اين نهادها معمولا در مجاورت قطب‌هاي علمي دانشگاهي و صنعتي شکل گرفته و متشکل از مراکز رشد، آزمايشگاه‌هاي تخصصي، ساختمان‌هاي خدماتي، مراکز تحقيقاتي و بخش مديريتي هستند، و پژوهش در آنها اصولا کاربردي و توسعه‌اي و بر اساس نياز صنايع و سازمان‌هاي خدماتي انجام مي‌شود. در حقيقت پارک‌هاي علمي و فنّاوري، تکميل‌کننده چرخه پژوهش، نوآوري و فنّاوري و تبديل ايده‌ها و يافته‌هاي علمي به ثروت و کارآفريني هستند.
ضرورت ايجاد پارک‌هاي علمي و فنّاوري و مراکز رشد و کاربردهاي آنها
مفهوم اوليه پارك‌هاي علمي، تنها بر پايه تأسيس (يا حمايت كامل) توسط يك دانشگاه يا مركز تحقيقاتي استوار بوده است]1[. زايش روزافزون فاصلة بخش‌هاي اقتصادي با دانشگاه‌ها و مؤسّسات فناوري، موجب پيدايش پارك علم و فناوري در چند دهة اخير شده است. پارك‌ها يكي از نهادهاي اجتماعي مؤثّر در امر توسعه‌ی فناوري و به تبع آن توسعه‌ی اقصاد دانش‌مدار و اشتغال‌زايي تخصّصي مورد توجّه بسياري از كشورهاي جهان شده است. اين پارك‌ها، محيط‌هايي مناسب براي استقرار و حضور حرفه‌اي شركت‌هاي فنّاوري كوچك و متوسّط واحدهاي تحقيق و توسعه‌ی صنايع و مؤسّسات پژوهشي است كه در تعامل سازنده با يكديگر و با دانشگاه‌ها به فعاليت‌هاي فناوري اشتغال دارند. هدف نهايي اين هم‌نشيني ايجاد چشمه‌هاي فناوري و تسهيل فرايند جذب و انتشار آن است. بيش از 800 پارك علمي و فناوري كه امروزه در بيش از 55 كشور جهان ايجاد شده است، حاكي از توجه كشورها به اين نهاد اجتماعي مهم است]13[.
موفقيّت پارك‌هاي علم و فناوري که در بسياري از كشورها نقش اساسي در رشد و توسعه‌ی علمي ـ اقتصادي داشته، موجب تكثير اين الگو در كشورهاي مختلف شده است. در حقيقت توسعه‌ی اقتصادي بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته و درحال توسعه مرهون وجود پارك علم و فناوري در آنها است. در اثر عملكرد موفق شركت‌هاي فعّال در اين پارك‌ها، منطقة و محيط پيرامون آنها دگرگون شده و از مناطق غيرفعال به پرتحرّك و پيشرفته تبديل شده‌اند]5[.
آثار ايجاد پارک‌ها و شهرکهاي علمي و فنّاوري و مراکز رشد داخل آنها، از بعد ملي در ارتباط با عملکرد آنها در رشد و توسعه اقتصادي، رشد و توسعه فنّاوري، افزايش توليدات صنعتي، افزايش سرمايه گذاري داخلي، جذب سرمايه‌هاي خارجي، بهبود خدمات در جامعه، افزايش نرخ اشتغال و افزايش صادرات مورد توجّه است. همچنين به دليل ارتباط علمي و فنّاوري مراکز تحقيقاتي و صنايع موجود در پارک‌ها با مراکز علمي، دادوستد اطلاعات و تجربيات علمي و فناورانه‌اي که در پارک‌ها صورت مي‌گيرد، زمينه‌ساز شكل‌گيري بسياري از پديده‌هاي نوظهور فناورانه از دورن پارک‌ها است.
ارتباطات بين المللي که پارک‌ها بستر آن را فراهم می‌آورند، امکان تبادل تجربيات علمي و فنّاوري با ديگر مراکز مشابه و شرکت‌هاي دارنده فنّاوري فراهم مي‌شود. به نحوي که پارک‌هاي علمي و فنّاوري به عنوان ابزار جلب شرکت‌هاي مبتني بر فنّاوريهاي پيشرفته در سطح بين المللي شناخته مي‌شوند.
مركز رشد ساختاري فيزيكي و نمادين داشته و با ارایة فضا و خدمات پشتيباتي متنوع سعي دارد شركت‌هاي جديدي را پذيرفته و آنها را تا بلوغ نسبي حمايت كند ]13[. مراکز رشد که اغلب داخل پارک‌هاي علمي و تحقيقاتي تأسيس و توسعه مي‌يابند معمولا يک هدف عمده دارند که همانا ايجاد، پرورش و توسعه شرکت‌هاي نوپا به صورت واحدها و شرکت‌هاي کوچک است. مدت زماني که يک شرکت در مرکز رشد سپري مي‌کند فرصتي است تا کارفرمايان، شخصاً و به تنهايي مديريت مورد نياز، مهارت‌ها و فنون تجاري را خلق کرده و آنها را گسترش دهند. با وجود تفاوت‌هايي که بين مراکز رشد وجود دارد در برخي ويژگي‌هاي اصلي وجوه مشترک دارند. مراکز رشد، فضا و مجموعه‌اي از خدمات مديريّتي و سازماني را به مستأجرين اجاره مي‌دهند.
ضرورت وجود و فعاليت مراکز رشد به دلايل زير است:
· مي‌توانند ميزان موفقيت و بقاي شرکت‌هاي نوپا را افزايش دهند.
· دسترسي به شمار فزاينده‌اي از خدمات متمرکز و مشترک را فراهم می‌سازند که اين خدمات با هزينه‌هاي اندک و گاها بدون هزينه‌اي براي شرکتها تأمين مي‌شوند.
· بدليل حضور شرکت‌هاي مختلف در مراکز رشد، فرصت مناسبي براي پيشبرد روابط تجاري و توليدي بين آنها فراهم مي‌شود.
· مراکز رشد با تعيين اجاره بهايي زير نرخ بازار، هزينه‌هاي ثابت يا عمومي را کاهش می‌دهند.
· مراکز رشد، شرکتها را مستقيما يا به‌طور غير مستقيم با ارتقاء مهارت‌هاي مديريتي تجاري و ايمن‌سازي منابع سرمايه، ياري و مساعدت مي‌نمايند.
اصلي‌ترين هدف مراکز رشد، کمک به شرکت‌هايي است که در سال‌هاي دشوار اوليه بتواند ادامه حيات دهند. و در اين صورت احتمال رشد و دستيابي به موفقيت آنها در جوامع بيشتر مي‌شود و فرصت‌هاي شغلي جديد و مناسبي را براي ساکنان محلي فراهم مي‌آورد. مراکز رشد خدمات و مساعدت‌هاي مديريّتي را بگونه‌اي ارائه مي‌کنند که هزينه‌ی شرکت‌هاي نوپا را کاهش مي‌دهد. همچنين محيطي ايجاد مي‌کنند که شبکه‌اي از پيوندها است و اين پيوندها، فرصت‌هاي همکاري اداري، تجاري، و توسعه‌اي را براي شرکتها فراهم مي‌سازد.
بطور كلي، مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فناوري از طريق ايجاد ارتباط ميان تعدادي از عوامل تأثيرگذار بر يگديگر فعاليّت مي‌كنند. تمام اين عوامل سعي دارند كه مخاطبانشان حرفه و شغلي پايدار، منافع و درآمدي مناسب داشته و در عين حال اشتغال و توسعه‌ی اقتصادي براي جوامع محلي و منطقه‌اي به وجود آورند ]2[.
تأثيرات متقابل پارک‌هاي علم و فنّاوري، مراکز تحقيقاتي و دانشگاه‌ها
پارک‌هاي علمي و فنّاوري با انجام اقداماتي چون افزايش کنش و واکنش بين دانشگاه‌ها و مراکز تحقيقاتي با سازمان‌هاي توليدي و خدماتي، افزايش تفاهم‌ها و تبادل مؤثّر اطلاعات بين مؤسّسات علمي و سازمان‌هاي صنعتي، ارائه آموزش‌هاي دانشگاهي به کارکنان صنايع در فضاي پارک‌ها، ايجاد همکاري‌هاي مشترک بين دانشگاه و صنعت، افزايش دسترسي پژوهشگران به تجهيزات و تخصص‌ها، شناساندن تقاضاها و نيازهاي به دانشگاه‌ها و مراکز تحقيقاتي، شناساندن و تسريع ورود يافته‌هاي تحقيقاتي دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشي به جامعه و بازاريابي به تسريع تجاري‌سازي نتايج پژوهش مي‌پردازند.
مراکز تحقيقاتي و دانشگاه‌ها نيز بر پارک‌هاي علم و فنّاوري تأثيرات بسزايي دارند که به برخي از آنها اشاره مي‌شود:
· نتايج تحقيقات در پارک‌ها، تجاري و صنعتي مي‌شوند.
· از توان و وقت خالي هيأت علمي و محققان استفاده مي‌شود.
· از ظرفيّت خالي آزمايشگاه‌ها، کارگاههاي تحقيقاتي و دانشگاهي استفاده مي‌شود.
· منابع درآمد جديد براي دانشگاه و اعضاي هيأت علمي فراهم مي‌شود.
· به علت ارتباط با واحدهاي توليدي، پروژههاي تحقيقاتي بيشتري تعريف مي‌شود.
جايگاه و نقش پارك‌هاي علم و فنّاوري و مراكز رشد در تجاري‌سازي نتايج پژوهش
پارک‌هاي علم و فنّاوري ]و مراكز رشد[در فرايند ايجاد، توسعه و تجاري‌سازي فنّاوري نقش مهمي دارند. اين پارک‌ها پلي ميان دانشگاه و صنعت و بهترين مکان براي رشد و توسعه فنّاوري هستند. نمونه‌اي بسيار موفّق از آنها درّه سيليکون2 در آمريکاست که با حمايت‌هاي دولتي آغاز به کار کرد و در نهايت تبديل به مرکز فنّاوريهاي پيشرفته دنيا شد ]4[. شركت‌هاي بزرگي نظير گوگل، ياهو، اينتل، مايكروسافت، اوراكل، اپل، سيسكو و بسياري از ديگر شركت‌هاي بزرگي كه در حوزة فناوري فعاليت دارند در اين درّه گرد هم آمده‌اند تا به موازات هم در مسير توليد فناوري گام برداشته و آينده درخشاني را براي انسان‌هايي كه ساكن اين كره خاكي هستند، رقم بزنند ]12[. اكنون در اقصي نقاط جهان مؤسسين و حاميان متنوعي متولي پارك‌هاي علمي و فنّاوري مي‌باشند. در يك بررسي جامع مؤسسين يا حاميان پارك‌هاي علم و فنّاوري را مي‌توان در قالب گروه‌هاي زير متصوّر شد: ]1[
1. دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي.
2. دولت‌هاي مركزي.
3. مؤسسات توسعه اقتصادي منطقه‌اي.
4. سازمان‌هاي دولتي شهري يا منطقه اي.
5. سرمايه‌گذاران خصوصي.
هر يك از گروه‌هاي اشاره شده به دلایل مختلفي ممكن است كه علاقمند به تأسيس يك پارك علمي باشند. از مهمترين دلایل توجه دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي به تأسيس پارك‌هاي علمي مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:
· توسعه بينش مثبت جامعه به فعاليت‌هاي دانشگاه به عنوان يك مؤسسه پيشرو و فعال در توسعه‌ی اقتصادي/علمي كشور و توسعه حوزه نفوذ آن در عرصه فنّاوري و توسعه.
· افزايش موقعيت دانشگاه در جهت عقد قراردادهاي تحقيقاتي (تجاري) و در نتيجه افزايش درآمدهاي تحقيقاتي.
· افزايش موقعيت‌هاي شغلي براي فارغ‌التحصيلان و دانشجويان در حال تحصيل دانشگاه در شركت‌هاي مستأجر در پارك.
· افزايش روحيه واقع گرايانه و توجه به نيازهاي روز جامعه در دانشگاه.
· افزايش موقعيت جذب دانشجويان جهت دوره‌هاي فوق ليسانس و دكتري از ميان كارمندان و شاغلين شركت‌هاي مستأجر در پارك و نيز افزايش امكان بحث‌هاي دانشگاهي در ميان مستأجرين با برگزاري دوره‌هاي آموزشي و پژوهشي مرتبط.
· افزايش انتفاع تجاري حاصل از مالکيّت پارك و موقعيت ايجاد شده (تجاري/آموزشي)، و امكان اجاره يا فروش املاك.
انجمن بين‌المللي پارک‌هاي علمي (IASP)، هدف اصلي پارک‌هاي علمي و فنّاوري را افزايش ثروت در جامعه از طريق تشويق و ارتقاء فرهنگ نوآوري و افزا يش قدرت رقابت در ميان شرکت‌هايي که متکي بر علم و دانش فعاليت مي‌كنند، مي‌داند. لينك و اسكات3 (2002) سه مشخصه اصلي براي پارک‌هاي علم و فنّاوري بيان مي‌كنند]3[:
1. توسعه املاک پارک از طريق واگذاري به شرکت‌هاي فنّاوري و مراکز تحقيق و توسعه انجام مي‌شود.
2. فعاليت سازمان‌يافته براي انتقال فنّاوري از دانشگاه‌ها به جامعه دارند.
3. تاکيدشان بر مشارکت مراکز آموزشي و پژوهشي، دولت و بخش خصوصي براي توسعه فنّاوري است.
با بررسي اسناد علمي، در يك جمع‌بندي كلي در مورد نقش‌هايي كه پارک‌ها و مراکز رشد علم و فنّاوري در فعاليت‌هاي مرتبط با ارتباط دانشگاه و صنعت و تبديل علم به فناوري ايفا مي‌كنند مي‌توان موارد زير را ارايه کرد:
الف. حضور دانشگاهيان در پارك‌هاي علمي به عنوان يكي از اركان اصلي اين سازمان‌هاپذيرفته شده و غيرقابل انكار است.
ب. حمايت يا مشاركت دانشگاه‌ها در پارك‌هاي علمي مي‌تواند طيف گسترده‌اي از حضور كامل (به عنوان يك مؤسّس منفرد) تا حضوري جزیي (به عنوان يك مشاور) را شامل شود.
ج. به منظور ايجاد ارتباط بيشتر دانشگاه‌ها با بخش صنعت، بهتر است كه دانشگاه‌ها را به تأسيس پارک‌هاي علمي در همكاري مشترك با سازمان‌هاي ديگر نيز ترغيب نمود. اين نكته نه تنها دانشگاه‌ها را از انزواي نسبي خارج مي‌نمايد و ارتباط بيشتر آنها با جامعه را باعث می‌شود، بلكه زمينة فعاليت‌هاي غيردولتي و سرمايه‌گذاري خصوصي را در دانشگاه‌ها بيشتر ترويج مي‌نمايد.
د. تأسيس پارك علمي مشترك توسط چند دانشگاه، از يك طرف همكاري مشترك آنها با با توانمندي‌ها و گرايشات متنوع علمي را به همراه داشته و بر رونق فعاليت‌هاي پارك مي‌افزايد، از طرف ديگر اين كار مشكل كمبود زمين و يا امكانات بالقوّه براي تأسيس پارك علمي در مناطق همجوار با شهرهاي واجد امكانات صنعتي يا تجاري را رفع مي‌كند.
ه. گرچه همه پارك‌هاي علم و فنّاوري در بدو تأسيس نيازمند كمك‌هاي مالي از طرف دولت مركزي هستند امّا با توجّه به وضع مالي مؤسّسين، به نظر مي‌رسد كه پارك‌هاي علمي دانشگاهي در خصوص كمك‌هاي مالي نيازمندتر از پارك‌هاي علمي صنعتي (يا غيردانشگاهي) باشند.
با توجه به نکات بالا مي‌توان نتيجه گرفت که دانشگاه‌ها با مشارکت در تأسيس پارک‌ها و مراکز رشد علم و فنّاوري، و يا با تأسيس آن به‌صورت انفرادي، علاوه بر ايجاد انگيزه در محققان دانشگاهي، در جهت تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي و کسب درآمد، اعتبار و توان رقابتي گام بر می‌دارند. از مجموعه مباحثي كه در اين مقاله مورد بررسي قرار گرفتند مي‌توان نقش پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري در تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي را به شرح زير دسته‌بندي كرد:
1. ايجاد و حفظ توان رقابتي
توانايي رقابت ملل مختلف به عنوان بخشي از مقوله دانش اقتصادي است که طي آن شرايط، ساختار و سياست‌هايي که شکل‌دهنده يک محيط مطلوب جهت توسعه و توليد ارزش افزوده بالاتر براي مؤسّسات و بنگاههاي اقتصادي است، مد نظر قرار مي‌گيرند. اعتقاد بر اين است که کشورهاي توسعه نيافته و نيز کشورهاي در حال توسعه، فاقد توان رقابت با کشورهاي پيشرفتة صنعتي هستند. به اين دليل که از جريان توسعه درون‌زا4 (نوعي از توسعه که طي آن امکان زايش توسعه در درون کشور فراهم باشد)، توسعه پايدار5، و توسعه پويا6 بازمانده‌اند ]8[. در مؤسّساتي که شکل‌گيري آنها بر محور انتقال يا تبديل دانش استوار است نوعي ارتباط تنگاتنگ بين ساختار خارجي، ساختار داخلي و توانايي‌هاي فردي برقرار است که بر هم کنش آنها منجر به يک رشد فزآينده در نظام خواهد شد. در چنين ساختاري انتقال و تبديل دانش از همه جهات در جريان بوده و به‌طور دایم از فرد به ساختار نظام داخلي، خارجي و يا در جهت عکس در جريان ميباشد. اين ارتباط تنگاتنگ منجر توسعه محور و دانش محور باعث مي‌شود تمام عوامل انساني، دانشي و فنّاوري موجود در شبكه پيوندهاي ايجاد شده در اين ساختارها قابليّت رقابتي پيدا كنند. و از طرف ديگر مستمر بودن شبكه‌سازي مبتني بر رشد بازيگران داخل آن و تكميل زنجيرة ايده تا محصول و خدمت در اينگونه شبكه‌ها، آنها را از لحاظ سرماية مالي، سرماية اجتماعي و خودكارآمدي غني مي‌كند. بنابراين توان رقابتي اين سازمان‌هابه طور مستمر در حال بهبود بوده و علاوه بر خود سازمان‌ها، همكاران، كارفرمايان و مشتريان خود را نيز توانمند مي‌كنند.
پارك‌هاي علم و فنّاوري و مراكز رشد به جهت ماهيت كارها و وظايفي كه انجام مي‌دهند اطلاعات جامعي از توليد كنندگان و مصرف كنندگان علم و فنّاوري دارند و همزمان در هر كدام از فرايندهاي توليد تا مصرف سهمي دارند و ضعف در هر يك از فرايندهاي توليد و انتقال دانش منجر به كاهش اعتبار و توان رقابتي و به خطر افتادن بقاء آنها خواهد شد. بنابراين آنها علاوه بر خود تلاش دارند توان رقابتي سازمان‌هاو مؤسّسات مرتبط با خود را بهبود بخشند و از اين راه به ماندگاري و رشد خود كمك كنند. بهبود توان رقابتي به معناي بهبود كيفيّت، كميّت، رضايت مشتري، دانش، سرمايه فكري و اجتماعي بوده و اين عوامل امكان و ميزان تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي را افزايش خواهند داد.
2. حمايت از شرکت‌هاي کوچک و متوسط
پارك‌هاي علمي و فنّاوري و بوي‍ژه مراكز رشد، از شركت‌هاي كوچك و نوپا و در برخي موارد از شركت‌هاي متوسّط حمايت‌هاي مديريتي، مالي، مادي و اطلاعاتي مي‌كنند. از طرف ديگر حضور و استقرار شركت‌هاي رشديافته با هدف استفاده از تجارب آنها از سوي شركت‌هاي نوپا، ايجاد شركت‌هاي زايشي و استفاده از مزيّت‌هاي همسايگي براي شركت‌ها و نيز استفاده از منابع و امكانات مشترك، همه در مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فنّاوري اتفاق مي‌افتد ]16[. از ويژگي‌هاي بارز اين مؤسّسات کوچک و متوسط، توسعه نوآوري، گسترش کارآفريني، ايجاد اشتغال، انعطاف‌پذيري و انطباق‌پذيري با شرايط محيطي است. در مجموع مراكز رشد و پارك‌هاي علمي و فنّاوري با افزايش تشريك مساعي بين شركت‌ها، حمايت از رشد توان مديريتي، علمي، توليدي، همكاري‌هاي مشترك و بازاريابي آنها، به طور مستقيم و غيرمستقيم به توليد و عرضة محصولات و خدمات جديد مورد نياز جامعه كمك مي‌كنند و با معرفي و رايج شدن هر محصول و خدمت جديد در جامعه، امكان اشتغال، درآمدزايي و كارآفريني نيز افزايش مي‌يابد. بنابراين حمايت از شركت‌هاي كوچك و متوسّط يكي از عوامل مهم در توليد، معرفي و تجاري‌سازي محصولات و خدمات مبتني بر دانش و علاوه بر آن از عوامل مهم افزايش نرخ اشتغال و فعاليت‌هاي كارآفريني و به تبع آن توسعه‌ی اقتصادي در سطوح محلي، ملي و منطقه‌اي است.
3. بهبود روابط متقابل دولت، دانشگاه و جامعه
اغلب مراكز رشدو پارك‌هاي علمي و فنّاوري تحت حمايت مالي و يا غيرمالي (اطلاعاتي، مديريتي و ... ) دولت و يا دانشگاه هستند. دولت‌ها و حكومت‌هاي محلي بيشتر به ايجاد شغل علاقه‌مندند تا ثروت. ولي دانشگاه‌ها هم براي اشتغال دانش‌آموختگان خود و تحقيقات علمي و هم براي كسب درآمد تلاش مي‌كنند. شركت‌هاي موجود در مراكز رشد به تسهيل فعاليت‌هاي و فرايندهاي اشتغال‌زايي و ثروت‌آفريني دولت و دانشگاه كمك مي‌كنند. آنها از طرفي فرصت اشتغال براي فارغ التحصيلان و متخصّصان دانشگاهي فراهم مي‌كنند و از طرف ديگر محصولات و خدمات دانشگاه‌ها را خريداري و روي آنها سرمايه‌گذاري مي‌كنند ]16[. اين شركت‌ها با ارتباط مستمري كه با دانشگاه‌ها و محققان از يك طرف و با دولت و ساير حمايت‌كنندگان مادي و معنوي از طرف ديگر برقرار مي‌كنند هم به تجاري‌سازي يافته‌هاي علمي و فنّاوري دانشگاه كمك مي‌كنند، هم به دولت در اشتغال‌زايي كمك مي‌كنند، و هم با ارائه محصولات و خدمات توليد شده به جامعه، نيازهاي مصرف‌كنندگان سازماني و حتي مردم عادي را برطرف مي‌كنند. به اين ترتيب مراكز رشد و پارك‌ها، رابط و پل ارتباطي ميان اهداف و فعاليت‌هاي دولت، دانشگاه و ساير سازمان‌هاي اجتماعي هستند.
4. فن‌آفريني
پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري با ايجاد زيرساخت‌هاي حمايتي، از مؤسسات فناور حمايت مي‌كنند. نحوة تعامل و استفاده از اين حمايت‌ها به صورت استقرار در پارك يا مركز رشد است]11[. مراكز رشد، محيط، برنامه‌ريزي‌ها و ويژگي‌هاي مشخّصي دارد كه مجموعه‌اي كامل از خدمات پشتيباني مرتبط با كسب و كار را براي شركت‌ها عرضه مي‌كند و داراي مديراني كارآفرين و كاركناني متخصّص است. پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري با نهادسازي و فراهم كردن امكان تعامل مثبت و سازنده بين شركت‌ها، فراهم كردن بستر همكاري بين مخترعان و سرمايه‌گذاران، ايجاد هم‌افزايي، استفاده از خدمات، منابع و امكانات مشترك مؤسّسات علمي و صنايع، در توليد فناوري نقش ايفا مي‌كنند. با توجّه به ويژگي‌هاي كاركنان اين مراكز، از جمله ارتباطات قوي، تخصّص علمي، مهارت كار با فنّاوريهاي پيشرفته، مهارت‌هاي بازاريابي و همچنين با توجّه به وجود آگاهي بيشتر در زمينه علم جديد و نيازها و مسائل جديد، قابليّت شناسايي فنّاوريهاي مورد نياز و ضروريِ جامعه در اين مراكز آسانتر از جايي مثل دانشگاه صورت مي‌گيرد. بنابراين نيازشناسي و علم‌شناسي دو مقوله‌اي هستند كه مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فنّاوري را قادر به شناسايي و توليد روش‌ها، فرايندها و ابزارهاي جديد مورد نياز مي‌كند. اين فن‌آفريني بدليل داشتن پشتوانة علمي و مالي از يك طرف و تقاضاي اجتماعي از طرف ديگر، روند تجاري‌سازي را تسريع مي‌كند.
5. فرصت‌آفريني براي دانشگران و كارفرمايان
کارآفرينان و سرمايه گذاران، مفهوم مرکز رشد را به عنوان راهي براي سهيم کردن کسب و کارهاي نوآورانه و جديد در تجربيات گسترش دادند. بسياري از دانشگران با وجود قدرت خلاقيّت، نوآوري و توان پژوهشي بالا، به‌دلايلي همانند نداشتن وقت كافي براي برقراري ارتباطات بيروني و فعاليت‌هاي بازاريابي و يا نداشتن شناخت كافي از بازار علم و فنّاوري، علی‌رغم توليد محصولات علمي مفيد، توان جاري‌سازي ندارند. اين افراد معمولاً در دانشگاه‌ها و مؤسّسات تحقيقاتي مشغول به فعاليّت هستند و نتايج علمي توليد شدة آنها اغلب بدون اينكه به كار گرفته شود مستند و بايگاني مي‌شود. از طرف ديگر كارفرمايان در سازمان‌هاي خصوصي و يا دولتي به دليل تحوّلات سريع محيط پيرامون خود، نياز به بهبود مستمر فرايندها، روش‌ها و ابزارهاي كاري دارند ولي به‌خاطر عدم شناخت مناسب توليدكنندگان علم و فناوري و عدم اطمينان كافي به آنها، نمي‌توانند به آساني به آنها در زمينة نيازشان دسترسي پيدا كرده و تمايل به استفاده از دستاوردهاي آنها را داشته باشند. مراكز رشد و پارك‌ها مكاني هستند كه با هر دو در ارتباط مستمر بوده و نيازها و مسائل را در اختيار دانشگران قرار مي‌دهند تا با شناخت دقيقي از بازار محصولاتي علمي توليد كنند كه اين محصولات خواهان و مصرف كننده داشته باشد. و اين يعني تسريع و تضمين تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي مبتني بر تقاضا و نياز جامعه.
6. كاهش ريسك پروژههاي علمي و فنّاوري
سرمايه‌گذاري در فعاليت‌هاي تحقيقاتي چه از طرف پژوهشگران و چه از طرف كارفرمايان نياز به مقداري مناسبي از ريسك‌پذيري دارد. اين مقدار در برخي پروژهها و فنّاوريهاي نوظهور بالا بوده و در صورت فراهم نشدن شرايطي مانند فراهم بودن مواد اوليه، تجهيزات آزمايشگاهي، اقبال عمومي به محصول توليد شده، شهرت و اعتبار بالاي توليدكنندگان و فروشندگان محصول و رقابت‌پذيري محصول، احتمال اتلاف درصد زيادي از هزينه‌هاي انساني، مالي و مادي پيش خواهد آمد. در اين زمينه مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فنّاوري يا كاركردهايي همچون ارایة خدمات مشاوره‌اي مبتني بر پژوهش به محققان و كارفرمايان از وضعيت بازار، مشتريان، رقبا، حاميان و...، از يك طرف و با تقليل هرينه‌ها از طريق قرار دادن امكانات آزمايشگاهي، نرم‌افزاري و سخت‌افزاري با قيمت
شكل 3. نقش‌هاي پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري در تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي
پايين در اختيار پژوهشگران و شركت‌هاي دانش‌محور و فناور، ميزان ريسك پروژهها را كاهش و ميزان تمايل به ريسك‌پذيري كافرمايان، پژوهشگران و شركت‌ها را افزايش مي‌دهند. اين امر به افزايش توان تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي كمك مي‌كنند.
نتيجه‌گيري
ايجاد و توسعه پارك‌هاي علم و فنّاوري از جمله راهكارهايي است كه مي‌تواند ضمن استقرار فنّاوريهاي مختلف با مددگيري از تكنولوژي‌هاي مدرن، آموخته‌هاي دانشگاهي را به رويكرد علمي بكشاند و تركيبي مستدل از علم و عمل را به نمايش بگذارد، ضمن آنكه ابعاد اقتصادي و تجاري هم در آن لحاظ شود. افزايش روزافزون فاصله بخش‌هاي اقتصادي با دانشگاه‌ها و مؤسّسات تحقيقاتي موجب پيدابش مؤسّساتي علمي و فنّاوري در دهة اخير در ايران شده است. قدمت اين مراكز در جهان به حدود شصت سال مي‌رسد. موفقيّت اين سازمان‌هاكه در بسياري از كشورها نقش اساسي در رشد و توسعه علمي ـ اقتصادي داشته و موجب تكثير سريع اين الگو در كشورهاي مختلف شده است. هسته اصلي فلسفة ايجاد مراكز رشد و پارك‌هاي علمي و فنّاوري به قرار زير است:
· صرفه‌جويي در وقت و هزينه‌هاي ارتباطي، مالي، مادي و انساني نهادها، شركت‌ها و افرادي كه در خلق، پرورش، بهبود و تجاري‌سازي محصولات دانشي فعال هستند.
· تسهيل ارتباطات نزديك عناصري كه در فرايند تحقيق و توسعه، تجاري‌سازي، كارآفريني و اشتغال‌زايي نقش دارند.
· برگزاري سمينارها، كنفرانس‌ها و نشست‌هاي تخصّصي و آموزشي براي بسط علم و فنّاوري
· استفادة بهينه از ظرفيت‌هاي موجودِ دانشگاه‌ها، مؤسّسات تحقيقاتي و سازمان‌هاي توليدي و خدماتي
· فراهم شدن زمينه اجراي طرحهاي تحقيقاتي مرتبط با فنّاوري‌ها، فرايندها، روش‌ها و ايده‌هاي جديد
مراكز رشد و پارك‌هاي علمي و فنّاوري براي كمك به تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي لازم است دو توانايي عمده يعني توانايي تبديل ايده به محصول و توانايي توسعه و فروش دانايي و فنّاوري را داشته باشند. اين مؤسّسات سه كاركرد عمده دارند:
· كمك به افزايش دانايي شركت‌ها و بنگاههاي اقتصادي
· افزايش دانايي و كمك به ايجاد شركت‌ها و بنگاههاي اقتصادي جديد
· افزايش دانايي و جذب سرمايه‌گذاري خارجي
به طور خلاصه، مراكز رشد و پارك‌هاي علمي و فنّاوري بايد زيرساخت‌ها و خدمات لازم براي افزايش قدرت رقابت شركت‌ها و كاهش هزينه‌ها و همچنين هم‌افزايي بين شركت‌هاي مستقر در پارك‌ها را ايجاد نمايند و هر پارك علمي و فنّاوري و مركز رشدي بايد باعث افزايش اعتبار براي شركت‌هاي مستقر در مجموعة خود شود. بر اساس مباحث مطرح شده در مقالة حاضر، نقش پارك‌ها و مراكز رشد علم و فنّاوري در تجاري‌سازي يافته‌هاي پژوهشي در شش نقش ايجاد و حفظ توان رقابتي، حمايت از شرکت‌هاي کوچک و متوسط، بهبود روابط متقابل دولت، دانشگاه و جامعه، فن‌آفريني، فرصت‌آفريني براي دانشگران و كارفرمايان، و كاهش ريسك پروژههاي علمي و فنّاوري بررسي و تبيين شد.
منابع
1. خرقاني، سعيد و سلسله، مينو، "نوع‌شناسي پارك‌هاي علمي و فنّاوري با رويكرد مديريت دانش"، فصلنامه‌ی رشد فناوري، صص 2 ـ 9، 1388.
2. رادفر، رضا، خمسه، عباس و مدني، حسام‌الدين، "تجاري‌سازي فنّاوري عامل مؤثّر در توسعه‌ی فنّاوري و اقتصاد"، فصلنامه‌ی رشد فناوري، شماره 20، صص 40 ـ 33. 1388. قابل دسترس در:
www. sid. ir/fa/VEWSSID/J_pdf/43013882005. pdf
3. رمضاني خورشيد دوست، رضا، "ايران در کشاکش جهان و منطقه"، تهران: انتشارات رادنوانديش، 1383.
4. فراهاني‌جم، فرانك، "گردهمايي بزرگان فناوري در درّة سيليكون"، روزنامه‌ی جام جم، 26 اسفند، 1389. قابل دسترس در:
www. magiran. com/ppdf/2835/p0283530930121. pdf
5. ملك‌زاده، غلامرضا، "ارزيابي موفقيّت مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فناوري"، فصلنامه‌ی رشد فنّاوري، شمارة 3، صص 26 ـ 20، 1384. قابل دسترس در:
www. sid. ir/fa/VEWSSID/J_pdf/43013840302. pdf
6. مؤسّسه پژوهش و برنامهريزي آموزشعالي، گزارش ملي آموزش عالي، تحقيقات و فنّاوري، 1387. قابل دسترس در:
7. مؤسّسه پژوهش و برنامهريزي آموزشعالي، گزارش ملي آموزش عالي، تحقيقات و فنّاوري، 1386. قابل دسترس در:
8. Barrow, C. , Incubators: A Realist's Guide to the World's New Business Accelerators, New York: John Wiley & Sons, 2001.
9. Dalton, I. , Partners, Plans, Procedures and Problems in The Planning, development and operation of science parks, Parry & Russell, UK, pp 44, 2000.
10.International Association of Science Parks, "About Science and Technology Parks: Definitions", Available at:
http://www. iasp. ws/publico/index. jsp?enl=2
11.Larson, Judith K. and Rogers E, M. , "Silicon Valley: The rise and falling off of entrepreneurial fever", In creating the technopolis, 1988.
12.Link, A. N. & Scott, J. T. , "Science Parks and the Academic Missions of Universities: An Exploratory Study "Georgia Institute of Technology Roundtable for Engineering Entrepreneurship Research Conference. Atlanta, Georgia, 2002.
13.Lofsten, H. and Lindelof, P. , "Determinants for an entrepreneurial milieu: Science parks and business policy in growing firms", Technovation, 23 (1) , pp. 51–64, 2003.
14.Malecki, E. , "Research and Development and the Geography of High ـ Technology Complexes", In: Technology, Regions and Policy (J. Rees, ed. ) , 51 ـ 74, Rowman & Littlefield, Totowa, NJ, 1986.
15.Monck, C. S. P. , R B. Porter, P. Quintas, D. Storey, and P. Wynarczyk, Science parks and the growth of high technology firms, Croom Helm, London, 1988.
16.World Intellectual Property Organization (WIPO) , Research and Innovation Issues in University ـ Industry Relations, 2002. Availed at:
[1] . Larson and Progers
[2] 1. Silicon Valley
[3] 2. Link & Scott
[4] 1. Endogenous Development
[5] 2. Sustainable Development
[6] 3. Dynamic Development