پژوهشگاه صنعت نفت، شصت سال تجربه و دانش در مسیر اثربخشی به صنعت نفت

محورهای موضوعی : عمومى

جعفر توفیقی ¹ (زدانشکده مهندسی شیمی، دانشگاه تربیت مدرس و رئیس پژوهشگاه صنعت نفت)
احمد روزبهانی ² (روابط‌عمومی پژوهشگاه صنعت نفت)
علی خان آقا ³ (امور بین الملل پژوهشگاه صنعت نفت)

تاریخ ارسال : 1398/12/05 تاریخ انتشار : 1398/12/27

کلید واژه: موسسات پژوهش و فناوری دولتی, تحقیق و توسعه, کارآفرینی فناورانه, تجاری سازی,

چکیده مقاله :

پژوهشگاه صنعت نفت با بیش از 60 سال سابقه، قدیمی‌ترین و بزرگترین موسسه پژوهش و فناوری کاربردی در ایران است. این پژوهشگاه یکی از چندین موسسه پژوهش و فناوری دولتی در ایران است که زیرمجموعه‌ وزارت نفت قرار داشته و فعالیت‌های آن بر صنعت نفت و گاز تمرکز دارد. این نوشتار مرور مختصریست بر دستاوردهای عمده و قابل توجه پژوهشگاه در 42 ماه اخیر که در پیشرفت صنعت نفت و گاز ایران تاثیرگذار بوده‌اند. پس از معرفی مختصر پژوهشگاه، برخی دستاوردهای عمده در 3 بخش "اکتشاف و تولید"، "صنایع پایین دستی" و "انرژی و محیط زیست" ارائه شده اند. سپس مقاله با تشریح سایر اقدامات پژوهشگاه مانند تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه و نیز مسئولیت‌های اجتماعی ادامه می‌یابد. هدف نهایی این نوشتار نمایش اثرگذاری سرمایه‌گذاری از محل منابع عمومی برروی تحقیق و توسعه و تاثیر آن بر صنعت نفت و گاز کشور است؛ که منجر به خلق مقادیر قابل توجه ارزش افزوده و نیز خودکفایی کشور در برخی محصولات راهبردی شده است.

چکیده انگلیسی:

With more than 60 years of experience, the Petroleum Industry Research Institute is the oldest and largest applied research and technology institute in Iran. This research institute is one of the several government research and technology institutes in Iran, which is under the Ministry of Oil and its activities focus on the oil and gas industry. This article is a brief overview of the major achievements of the research institute in the last 42 months that have influenced the development of Iran's oil and gas industry. After a brief introduction of the research institute, some major achievements are presented in 3 sections: "Exploration and Production", "Downstream Industries" and "Energy and Environment". The article then goes on to describe other research activities such as the commercialization of research and development results as well as social responsibilities. The ultimate goal of this paper is to show the impact of investment from public sources on research and development and its impact on the country's oil and gas industry; Which has led to the creation of significant amounts of added value and self-sufficiency of the country in some strategic products.

منابع و مأخذ:

مستخرج از گزارشات عملکرد پژوهشگاه صنعت نفت

متن کامل:

پژوهشگاه صنعت نفت، شصت سال تجربه و دانش در مسیر اثربخشی به صنعت نفت

* جعفر توفیقی داریان **احمد روزبهانی *** علی خانآقا

* استاد دانشکده مهندسی شیمی، دانشگاه تربیت مدرس و رئیس پژوهشگاه صنعت نفت

**مدیر روابط‌عمومی پژوهشگاه صنعت نفت

***مسئول امور بینالملل پژوهشگاه صنعت نفت

towfighi@modares.ac.ir ruzbehania@ripi.ir

تاریخ دریافت: 05/12/1398 تاریخ پذیرش: 20/06/1399

چکیده

واژههای کلیدی: موسسات پژوهش و فناوری دولتی، تحقیق و توسعه، کارآفرینی فناورانه، تجاری سازی.

نوع مقاله: ترویجی

1-مقدمه

پژوهشگاه صنعت نفت بعنوان قديمي‌ترين و بزرگترين موسسه پژوهش كاربردي كشور در طي بيش از 6 دهه عمر پربار خود، خدمات فراواني به صنعت نفت و گاز كشور عرضه داشته است. در اين نوشتار برآنيم تا ضمن مرور اجمالي تاريخچه اي از تحولات تكاملي اين نهاد پژوهشي، چكيده اي از دستاوردهاي عمده و تاثيرگذار پژوهشگاه طي 5/3 سال اخير (از سال 1396 تا امروز) را به جهت آگاهي خوانندگان گرامي تشريح نموده و در انتها پيشنهاداتي جهت بهره‌برداري بهينه از توانمندي‌هاي بالقوه اين سازمان برای توسعه، پیشرفت، و بهروزي ﺭﻭﺯﺍﻓﺰﻭﻥ كشور عزيزمان ارائه نماييم. اميد است اين مقاله در گفتمان سياستگذاران و متوليان امر پژوهش و فناوري در صنعت نفت و گاز كشور نقشي ولو اندك ايفا نمايد.

2- معرفی

نویسنده عهدهدار مکاتبات: جعفر توفیقی داریان towfighi@modares.ac.ir

پژوهشگاه صنعت نفت در سال 1338 با نام «اداره توسعه تحقیقات شرکت ملی نفت ایران» تاسيس و هدف اوليه از ايجاد آن، ارائه خدمات آزمايشگاهي مورد نياز شركت ملي نفت ايران و اجراي پژوهش‌هايي درباره كاربرد فراورده‌هاي نفتي تعيين گرديد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي نام این سازمان نخست به «مرکز پژوهش و خدمات علمی» تغییر یافت و درسال 1368 با كسب موافقت شورای گسترش آموزش عالی، «پژوهشگاه صنعت نفت» نام گرفت. در اساسنامه مصوب سال 1368 پژوهشگاه زير نظر رياست هيات مديره شركت ملّي نفت ايران به فعاليت پرداخته و هدف اصلي آن «هدايت، برنامه‌ريزي و اجراي مطالعات علمي، عمليات آزمايشگاهي، و تحقيقات پايه و كاربردي» عنوان شده است.

در طي سال‌هاي 1376 – 1386 دوران شكوفايي و رشد سريع اين موسسه آغاز و طي يك دهه، به مدد سرمايه‌گذاري عظيم شركت ملّي نفت ايران، پژوهشگاه توسعه كمّي و كيفي قابل توجهي را تجربه نمود. در پايان اين دهه، پژوهشگاه با استقرار در محل جديدي در شمال غرب تهران به وسعت بيش از 30 هكتار، خريد تجهيزات فراوان آزمايشگاهي و پايلوتي، و همزمان جذب گسترده نيروي انساني متخصص و جوان ( براساس آيين‌نامه جذب نخبگان شركت ملي نفت ايران)، در عمل از نقش پيشين خود بعنوان يك مركز خدمات علمي و آزمايشگاهي فراتر رفته و مقولاتي مانند انتقال و توسعه فناوري و تجاري‌سازي دستاوردهاي حاصل از پژوهش‌هاي بنیادی، کاربردی و توسعه‏ای را وجهه همت خود قرار داده بود. هم‌اكنون پژوهشگاه به اتكا زيربناي مستحكم فراهم شده براي آن، به وزنه اي غير قابل انكار در عرصه پژوهش برای توسعه و داخلی‌سازی فناوری‏های جدید تبديل و در سه مجموعه «پردیس پژوهش و توسعه صنایع بالادستی نفت»، «پردیس پژوهش و توسعه صنایع پایین‏دستی نفت» و «پردیس پژوهش و توسعه انرژی و محیط زیست» واقع در پرديس مركزي (شمال غرب تهران) به فعاليت‌هاي خود ادامه مي‌دهد.

3- دستاوردهاي شاخص در حوزه اكتشاف و توليد:

فعاليت‌هاي پژوهشگاه در اين حوزه عمدتا در 3 پژوهشكده »علوم زمين»، »مهندسي نفت»، و »مطالعات مخازن و ازدياد برداشت» و نيز مرکز »توسعه نرم‏ افزارهای بالادستی نفت و فناوری اطلاعات» متمركز بوده و البته اين 3 پژوهشكده بسته به مورد از خدمات تخصصي ساير پژوهشكده‌ها بهره مي‌جويند. اين مجموعه در قالب »پرديس پژوهش و توسعه صنايع بالادستي نفت» طي دو دهه گذشته (از سال 1379 تاكنون) بيش از 700 طرح و پروژه متقاضي دار براي صنعت اجرا نموده است. برخي از شاخص‌ترين اقدامات پژوهشگاه در اين حوزه طي ساليان اخير (1396 تا امروز) عبارتند از:

3-1- مدلسازي 3 بعدي حوضه و سيستم‌هاي هيدروكربني در سمت ايراني خليج فارس و درياي عمان (طرح مرواريد)

طرح مرواريد بعنوان بزرگترين طرح پژوهشي كشور از لحاظ مبلغ قرارداد، طي 6 سال (1390 الي 1396) توسط كنسرسيومي از شركت‌هاي داخلي و خارجي به راهبري پژوهشگاه، براي شركت نفت فلات قاره ایران به انجام رسيد. اين طرح بعنوان اولین مدلسازی حوضه و سیستم‌های هیدروکربنی در ايران، يكي از معدود مطالعات بنيادين زمين‌شناختي انجام گرفته براي اکتشاف نفت و گاز در منطقه خاورمیانه و یکی از پنج مطالعه بزرگ انجام گرفته از اين نوع در جهان مي‌باشد. در نتيجه اجراي طرح مرواريد، پتانسيل‌هاي عظيم منابع نفت و گاز در منطقه شامل دهها انباشته جدید گازي و همچنين دهها انباشته جدید نفتي شناسايي، و به تبع آن ريسك اجراي پروژه‌هاي اكتشافي آتي شركت نفت فلات قاره به ميزان قابل ملاحظه‌اي كاهش يافته است. همزمان دانش و تجربه لازم نزد پژوهشگاه فراهم آمده و هم اكنون آمادگي كامل جهت اجراي طرح‌هاي مشابه وجود دارد.

3-2- طرح توسعه فناوری و بکارگیری سیال حفاری ايراني جهت كنترل هرزروي چاهها

اين طرح درسال 1392 به سفارش مديريت اكتشاف شركت ملي نفت ايران آغاز و تست ميداني سيالات حفاري ساخت پژوهشگاه تاكنون در چاه‌های چارك 1، پازن 1، گردان 3، گیسکان 3 ، آغار 20، فروزان 20 و گلخاری 17 با موفقيت به انجام رسيده است. در طي اين تست‌هاي ميداني،‌ كاهش متوسط 70 درصدي مصرف مواد كنترل كننده هرزروي به ازای هر چاه حاصل شده و بعلاوه زمان لازم براي بكارگيري دكل حفاري كاهش داشته است. براي نمونه در چاه اکتشافی گیسکان 3، با حذف هرزروي به ميزان 6000 بشكه در روز صرفه جويي قابل ملاحظه‌اي براي كارفرما حاصل شده و
با توجه به تعداد دكل‌هاي حفاري در كشور،‌ قابليت صرفه $C:\Users\kazemzadehe\Desktop\هیات امنا 22ابان\عکس های تست میدانی\هرزروی\گیسکان-1\20161021_083754.jpg$ جويي قابل توجهي با بكارگيري اين سيالات وجود دارد.

3-3- طرح توسعه فناوری و بکارگیری سیال حفاری زيست سازگار ايراني جهت حفاري لايه‌هاي شيلي

با هدف رفع مشکل حفاری در لایه‌های شیلی و نيز كاهش عوارض منفي زيست محيطي، اين طرح درسال 1392 بنا به درخواست شرکت ملي نفت ايران آغاز گرديد و تست ميداني سيال حفاري توليدي پژوهشگاه در سال 1396 با موفقيت در چاه‌ اکتشافی آبان جنوب غربی به انجام رسيد. در اين تست ميداني و درحاليكه 30 روز از توقف حفاري به علت مشكلات متعدد مي‌گذشت، با بكارگيري سيال بومي پژوهشگاه؛ 108 متر در مدت 3 روز حفاري انجام گرفت. سيال توليدي پژوهشگاه، با جلوگيري از وارد شدن صدمه به سازندهاي بهره ده، توليد بهتر نفت وگاز را تضمين نموده و با افزايش سرعت حفاري، باعث كاهش قابل توجه هزينه‌هاي حفاري نيز مي‌گردد. ضمنا جايگزيني گل حفاري روغنی متداول با يك گل دوست‌دار محیط زیست نيز از دستاوردهاي جانبي اين طرح به شمار ميآيد.

$C:\Users\kazemzadehe\Desktop\هیات امنا 22ابان\عکس های تست میدانی\چاه آبان- سیال بازدارنده شیل\20160111_114748.jpg$

3-4- طراحي و فرمولاسيون سيالات حفاري سبك و فوق‌سبك براي چاه‌های اکتشافي

$C:\Users\bazmim\Pictures\20170112_100343.jpg$ اين طرح در سال 1392 به سفارش شركت ملي نفت ايران آغاز و با اجرای عملیات میدانی در چاه‌ های اکتشافی سفید دنگ-1، چارک -1 و آغار -20 با موفقيت به پايان رسيد. در اين طرح براي اولين بار به منظور ايجاد كف از مواد جامد در سیال حفاری (به جاي مواد مايع متداول) استفاده و در نهايت بهبود پارامترهای حفاری (نرخ حفاری، کاهش نیروی گشتاوری و کاهش فشار) حاصل گرديد. از دستاوردهاي جالب اين طرح مي‌توان به افزايش سرعت حفاري تا 10 متر بر ساعت و نيز کاهش هزینه حمل مواد از 40 تریلی به یک تریلی اشاره نمود.

3-5- طرح ساخت دوغاب سيمان سبک وزن با استفاده از افزودنی ميکروبلاک

به تقاضاي شركت ملي مناطق نفت‌خيز جنوب، اين طرح در سال 1397 اجرا و آزمایش میدانی موفق دوغاب توليدي پژوهشگاه در چاه شماره 469 میدان مارون به انجام رسيد. پيرو اين موفقيت، جهت سیمانکاری 13 حلقه چاه مورد قرارداد شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و شرکت مدیریت اکتشاف، توليد 40 تن از اين محصول سفارش داده شد كه عملا منجر به دستیابی به دانش فنی و تولید نیمه صنعتی افزودنی میکروبلاک در پژوهشگاه گرديد. اين محصول سازگاری بسیار بالايی با سایر افزودنی‌های موجود در ترکیب دوغاب سیمان داشته و صرفه جويي ارزي قابل توجهي براي كارفرمايان به ارمغان مي آورد.

3-6- مطالعه و مدل‌سازی يکپارچه افق‌هاي مخزني در ناحیه دشت آبادان (طرح دشت آبادان)

طرح دشت آبادان در سال 1393 بعنوان اولین مطالعات یکپارچه مخزنی کشور توسط مديريت برنامه‌ريزي تلفيقي شرکت ملي نفت ايران به پژوهشگاه سپرده شد و اجراي آن در سال 1397 خاتمه يافت. از دستاوردهاي اين طرح مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:

Ø کمک به اکتشاف، توسعه و ازدياد برداشت از ميادين مشترک و مستقل در دشت آبادان

Ø برآورد حجم پتانسیل نفتی سازندهای ایلام، سروک، گدوان و فهلیان در دشت آبادان

Ø شناسایی و برآورد دهها میلیارد بشکه پتانسیل نفتی جدید در دشت آبادان

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

پژوهشگاه صنعت نفت، شصت سال تجربه و دانش در مسیر اثربخشی به صنعت نفت