بررسی تاثیر سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
محورهای موضوعی : عمومى
امیر غفوریان شاگردی
1
,
تهمینه ناطق
2
,
امید بهبودی
3
*
,
غلامرضا خانی
4
1 - دانشگاه بین المللی امام رضا
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود
3 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود
4 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود
کلید واژه: سرمایه فکری, سرمایه انسانی, سرمایه ارتباطی, سرمایه ساختاری, ارزش برند,
چکیده مقاله :
از دیدگاه راهبردی، سرمایه فکری میتواند در ایجاد و کاربرد دانش برای افزایش ارزش سازمان مورد استفاده قرار گیرد. در این پژوهش ابتدا سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدل پولیک محاسبه شده و سپس به بررسی تاثیر سه متغیر تشکیل دهنده سرمایه فکری شامل سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری بر ارزش برند این شرکتها پرداخته شده است. همچنین برای سنجش ارزش برند شرکتها از شاخص کیو توبین که دیدگاهی شرکت محور است مورد استفاده قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمع آوری داده ها غیرآزمایشی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که تعداد آنها 243 شرکت مشخص شد و با استفاده از روش نمونه گیری حذفی تعداد 68 شرکت به عنوان نمونه نهایی در نظر گرفته شد. به منظور سنجش سرمایه فکری و ارزش برند از صورتهای مالی شرکتها استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سرمایه فکری (سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری) بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران تاثیر دارد. همچنین مولفه های سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری به ترتیب قدرت تعیین کنندگی بیشتری داشته اند.
From a strategic standpoint, Intellectual capital can create and use knowledge to increase the value of the used. In this study, the intellectual capital of listed companies in Tehran Stock Exchange has been calculated using the pulic model And then to evaluate the effect of three variables forming intellectual capital, including human capital, structural capital and relational capital on the brand value of these companies have been investigated. And to measure brand value of the company's vision is based on Tobin's Q index is used. The aim of this study is applied and the method of data collection as well as non-experimental survey. The population of this research firms listed in the Tehran Stock Exchange which there are 243 companies were identified and using elimination sampling of 68 companies were considered as the final sample. In order to measure intellectual capital and brand value of the company's financial statements have been applied. The results indicate that the value of their intellectual capital firms listed in Tehran stock exchange impact. The components of human capital, relational capital and structural capital in order to have the power of determination
1. پورزمانی، زهرا، جهانشاد، آزیتا، و محمودآبادی، علی، "تاثیر سرمایه فکری بر ارزش بازار و عملکرد مالی"، فصلنامه بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال19، شماره3،30-17، 1391.
2. Pulic, A, "Measuring the Performance of Intellectual Potential in the Knowledge Economy". Available online: http://www.measuring-ip.at/OPapers/Pulic/ Vaictxt /vaictxt.html. 1998.
3. Chang ,W., & Hsieh, J, "The dynamics of intellectual capital in organizational development". African Journal of Business Management, Vol. 5, No. 6, 2345-2355,2011.
4. Nuryaman, "The Influence of Intellectual Capital on The Firm’s Value with TheFinancial Performance as Intervening Variable". Procedia - Social and Behavioral Sciences, 292-298, 2015.
5. شکری، انسیه، بررسي رابطه بين سرمايه اجتماعي و كارآفريني سازماني(مطالعه موردي: بانك اقتصادنوين شهر تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد،1389.
6. Fernandez, P, IESE Business School, University of Navarra, a literature review, working paper, 2013.
7. خانی، عبدا...، و ابراهیمی، خدیجه، "تاثیر ارزش برند بر درآمد فروش و ارزش بازار شرکت¬ها"، تحقیقات بازاریابی نوین، سال 4، شماره2،54-41، 1393.
8. Bontis, N, "Intellectual capital: an exploratory study that develops measures and models". Management Decision, Vol. 36, No. 2, 63-76,1998.
9. یحیی زاده فر، محمود، آقاجانی، حسنعلی، و یحیی تبار، فاطمه،"بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". تحقیقات مالی، سال 16، شماره1، 199-181، 1393.
10. Meles, A., Porzio, C., Sampagnaro, G., Verdoliva, V, "The impact of the Intellectual Capital Efficiency on Commercial Banks Performance: Evidence from the US". Journal of Multinational Financial Management http: // dx.doi.org/10.1016/j.mulfin, 2016.
11. Maditinos, D., Chatzoudes, D., Tsairidis, Ch., Theriou ,T, "The impact of intellectual capital on firms’ market value and financial performance". Journal of Intellectual Capital, Vol. 12, No.1, 132-151, 2011.
12. El-Bannany, M, "A study of determinants of intellectual capital performance in banks: the UK case". Journal of Intellectual Capital, Vol. 9, No. 3, 487-498, 2008.
13. محمدی پیراسته، سید محمد باقر و جلیلیان، حمیدرضا و میرزایی، حبیب، "رابطه سرمایه فکری و بهره وری در صنعت بانکداری". فصلنامه پول و اقتصاد، شماره7،234-203. 1390.
14. Shih, K. H., Chnag, Ch. J., Lin, B, "Assessing knowledge creation and intellectual capital in banking industry". Journal of Intellectual Capital, Vol. 11, No.1, 74-89, 2010.
15. قلیچ لی، بهروز و مشبکی، اصغر، "نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه فکری در سازمان، مطالعه دو شرکت خودروسازی". فصلنامه دانش مدیریت، شماره57، 125-147. 1385.
16. نمازي، محمد و ابراهيمي، شهلا، "بررسي تاثير سرمايه فكري بر عملكرد مالي جاري و آينده شركت¬هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". تحقيقات حسابداري، شماره4 ،25-4، 1388.
17. Tan, H.P., Plowman, D., Hancock, P, "Intellectual Capital and Financial Returns of Companies". Journal of Intellectual Capital, Vol. 8, No.1, 76-95, 2007.
18. Pulic, A, Measuring the performance of intellectual potential in knowledge economy. presented in 1998 at the 2nd McMaster World Congress on Measuring and Managing Intellectual Capital by the Austrian Team for Intellectual Potential pp.1-20 http://www.measuring-ip.at/Opapers/Pulic/Vaictxt.vaictxt.html , 1998.
19. دارابی، رویا، "تاثیر افشای اجزای سرمایه فکری بر کیفیت گزارشگری مالی". فصلنامه دانش سرمایه گذاری، سال 1، شماره4،131-105،1391.
20. Berzkalne, I., Zelgalve, E, " Intellectual capital and company value". Procedia - Social and Behavioral Sciences, 887-896 , 2014.
21. Aaker, D. A, "Building strong brands, Simon and Schuster", 2012.
22. Keller, K. L., M. Parameswaran ., I. Jacob, "Strategic brand management: Building, measuring, and managing brand equity", Pearson Education India, 2011.
23. Kapferer, J.-N, "The new strategic brand management: Advanced insights and strategic thinking", Kogan page publishers, 2012.
24. Keller, K. L., D. R. Lehmann, "Brands and branding: Research findings and future priorities", Marketing Science, No.25, 740-759, 2006.
25. Ramaswamy, V., Ozcan, K, "Brand Value Co-Creation in a Digitalized World: An Integrative Framework and Research Implications", International Journal of Research in Marketing, doi: 10.1016/j.ijresmar, 2015.
26. Kotler, P, "Marketing Management: Analysis, Planning and Control", 8th Edition, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall, 1991.
27. عزیزی، شهریار و درویشی، زهرا و نمامیان، فرشید، "بررسی عوامل تعیین کننده ارزش برند با رویکرد مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره6،32-9، 1390.
28. Chehab, A., Liu, J. & Xiao, Y, "More on intangibles: Do stockholders benefit from brand values?". Global Finance Journal doi: 10.1016/j.gfj.2015.12.001, 2016.
29. Zéghal, A, "Analysing value added as an indicator of intellectual capital and its consequences on company performance". Journal of Intellectual Capital, Vol. 11, No. 1, 39 – 60, 2010.
30. دستگیر، محسن و عرب صالحی، مهدی و امین جعفری، راضیه و اخلاقی، حسنعلی، "تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت"، پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، سال6، شماره21، 36-1، 1392.
31. عباسی، ابراهیم و صدقی، امان گلدی، "بررسی تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت¬ها در بورس تهران"، بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال17، شماره2، 74-57، 1389.
32. مدهوشی، مهرداد و اصغرنژادامیری، مهدی، "سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکت¬ها". بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال12، شماره57،116-101، 1388.
33. انواری رستمی، علی اصغر و سراجی، حسن، "سنجش سرمايه فكري و بررسي رابطه ميان سرمايه فكري و ارزش بازار سهام شركت هاي بورس اوراق بهادار تهران"، بررسیهای حسابداری و حسابرسی، سال12، شماره39،62-49، 1384.
بررسی تاثیر سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
*امیر غفوریان شاگردی، **تهمینه ناطق، ***امید بهبودی، ****غلامرضا خانی
* استادیار، دانشکده مدیریت و حسابداری ، دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران
** استادیار گروه مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران
*** دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی-مدیریت بازاریابی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران
**** دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی- مدیریت بازاریابی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران
چکیده
از دیدگاه راهبردی، سرمایه فکری میتواند در ایجاد و کاربرد دانش برای افزایش ارزش سازمان مورد استفاده قرار گیرد. در این پژوهش ابتدا سرمایه فکری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدل پولیک1 محاسبه شده و سپس به بررسی تاثیر سه متغیر تشکیلدهنده سرمایه فکری شامل سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری بر ارزش برند این شرکتها پرداخته شده است. همچنین برای سنجش ارزش برند شرکتها از شاخص کیو توبین که دیدگاهی شرکت محور است مورد استفاده قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمعآوری دادهها غیرآزمایشی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران است که تعداد آنها 243 شرکت مشخص شد و با استفاده از روش نمونهگیری حذفی تعداد 68 شرکت به عنوان نمونه نهایی در نظر گرفته شد. به منظور سنجش سرمایه فکری و ارزش برند از صورتهای مالی شرکتها استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سرمایه فکری (سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری) بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران تاثیر دارد. همچنین مولفههای سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری به ترتیب قدرت تعیینکنندگی بیشتری داشتهاند.
کلمات کلیدی: سرمایه فکری، سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی، سرمایه ساختاری، ارزش برند
مقدمه
[1] Pulic
تاکید بر سرمایه فکری یک تفاوت اساسی میان عملیات شرکتها در اقتصاد قدیم و اقتصاد نوین را نشان میدهد که در اقتصاد قدیم ارزش ناشی از داراییهای فیزیکی بود[1]، در حالی که در اقتصاد نوین (مبتنی بر دانش)، محصولات و سازمانها براساس دانش عمل میکنند و موفقترین سازمانها، آنهایی هستند که از این دارائی ناملموس به نحو بهتر و سریعتری استفاده میکنند. از دیدگاه راهبردی، امروزه از سرمایه فکری به منظور خلق و افزایش ارزش سازمانی استفاده میشود و موفقیت یک سازمان به توانایی آن در مدیریت این منبع کمیاب بستگی دارد، این قابلیت مهم سازمانی در مقایسه با سازمانهای دیگر میتواند مزیت رقابتی پایدار ایجاد کند. پژوهشگران به فوایدی که همه ذینفعان سازمان، کارکنان، مدیران، سرمایهگذاران و دولت از طریق پذیرش سرمایه فکری به عنوان یک منبع و از طریق ارزیابی کارایی آن بدست میآورند، اعتقاد دارند[2,3,4]. همانطور که پیشتر بیان شد امروزه منشأ اصلی مزيت رقابتی سازمانها، برخورداری از نیروی انسانی کارآمد و توانا و مشارکتی است و فاصله میان جوامع، به دليل تفاوت در دانش آنهاست نه دارايی آنها، بنابراین دانش و کیفیت منابع انسانی به عنوان مهمترین، باارزش‌ترین و گران‌مایه‌ترین سرمایه سازمانی، نقش عمده‌ای را در توسعه پایدار جامعه دارند. به همین خاطر محیط‌های سازمانی جدید که با ویژگی‌های پیچیدگی، آشفتگی، سرعت، تغییرات شتابان توصيف میشوند، نیازمند نیروی انسانی انعطاف‌پذیر، کارآفرین، مسئولیت‌پذیر، با اعتماد بالا، طالب ابتکار و مشارکتی میباشند. در چنین سازمان‌هایی، ساختارهای سازمانی، سبک‌ها و روشهای مدیریتی باید گونه‌ای باشد که منابع انسانی سازمان در فرایند تصمیم‌گیری، اجرا و رسیدن به هدف‌های سازمانی دخالت و مشارکت داشته باشند تا با تشکیل گروه‌ها و تیم‌های کاری خودگردان و تفویض اختیار و قدرت اجرایی به زیردستان، سازمانی پویا، توسعه‌یافته و انعطاف‌پذیر شکل دهند و از این راه رابطه بین مديران و كاركنان بهبود یابد و شرایطی توأم با اعتماد سازمانی و به تبع آن مشارکت مفید در سازمان به دست آید[5].
با افزایش رقابت شرکتها، ارزیابی برند و ردهبندی شرکتها از مباحث مورد توجه آنها شده است[6,7]. بر اين اساس، موفقيت حال و آينده در رقابت بين سازمانها، تا حد كمي مبتني بر تخصيص راهبردي منابع فيزيكي و مالي و تا حد زيادي مبتني بر مديريت راهبرد دانش خواهد بود. چالش مديران، آمادهكردن محيط مناسب براي رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان دانش محور است[8]. ارزیابی برند شرکتها و همچنین، مشخص نمودن جایگاه آنها در صنعت مربوطه، اطلاعات مفیدتری به استفادهکنندگان در مورد تصمیم گیریهایشان ارائه خواهد نمود. در حال حاضر شركتهاي بزرگ دنيا، گزارش سرماية فكري را به منزلة مكمل و ضميمة گزارش سالانهشان منتشر ميكنند. در دهة اخير، شركتها توجه ويژهاي به اندازهگيري سرمايههاي فكري براي ارائة گزارش به طرفهاي ذينفع ابراز ميكنند و در پي يافتن روشي براي ارزيابي داراييهاي ناملموس داخلي و استخراج ارزش نامحسوس، در سازمانها هستند. در حقیقت، سرمایه فکری مدل جدید و کاملی را برای مشاهده ارزش واقعی سازمانها فرآهم میآورد و با استفاده از آن میتوان ارزش آتی شرکت را نیز محاسبه کرد. امروزه تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد (ارزش برند) شرکتها موضوعی است که مورد توجه صاحبنظران و مدیران ارشد سازمانها و موسسات در جهان قرار گرفته است[9]. سرمایه فکری، نقش مهمی را در عملکرد سازمانی بازی می کند؛ ویژگی متمایز کننده است که میتواند موفقیت و یا شکست سازمان را در برابر رقبا تعیین کند[10]. همچنین سرمایه فکری عامل اصلی ارزش در شرکت ها می باشد و شرکتها در حال میل به سمت خلق ارزش، از طریق سرمایه فکری موجود در سازمان هستند؛ در حقیقت دیدگاه گذشته مدیران در مورد ایجاد ارزش در شرکت توسط دارایی های فیزیکی تغییر کرده است[11]. از آنجایی که با توجه به مطالب فوق سرمایه فکری و ارزش برند به عنوان داراییهای ناملموس است و بخش اعظم موفقیت شرکت را دارایی ناملموس و بخش اندکی را دارایی ملموس باعث میشود، براین اساس، هدف از اجرای پژوهش حاضر، سنجش سرمایه فکری و بررسی تاثیر آن بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، از طریق پاسخگویی به این سوال کلی است که آیا سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد؟
1. مبانی نظری و پیشینه پژوهش
سرمایه فکری
سرمایه فکری نقش مهمی را در عملکرد سازمانی بازی می کند. آن ویژگی های متمایزی را ارئه میکند که می تواند موفقیت یا شکست یک سازمان را نسبت به سازمانهای دیگر تعیین کند[12,10]. سرمایه فکری مفهومی است که در اقتصاد دانش بنیان امروز، بسیار مورد تاکید قرار گرفته است[13]. سرمايه فكري در ابتدا توسط گالبرايت1 (1969) به عنوان نوعي از داراييهاي دانشي كه منجر به ايجاد ارزش براي سازمانها ميشود تعريف گرديد[14]. وي بر اين باور بود كه سرمايه فكري فراتر از «تفكر به معناي تفكرِ صِرف» است. در اين معنا، سرمايه فكري نه تنها به خودي خود يك دارايي نامشهود ايستا است، بلكه يك فرآيند ايدئولوژيكي است و وسيله‌اي براي رسيدن به هدف محسوب مي‌گردد[8]. استوارت2 (1997) اعتقاد دارد، سرمایه فکری مجموعه‌ای از دانش، اطلاعات، دارایی های فکری، تجربه، رقابت و یادگیری سازمانی است که میتواند برای ایجاد ثروت به کار گرفته شود[4,15]. بونتیس (1998) سرمایه فکری را به عنوان مجموعه‌ای از داراییهای نامشهود (منابع، تواناییها، رقابت) تعریف میکند که از عملکرد سازمانی و ایجاد ارزش به دست می‌آیند[8].
اما تعریف عمومي كه به نظر مي‌رسد پذيرش وسيع‌تري داشته است و مورد قبول جامعه آكادميك قرار گرفته است شامل سه جزء زير است:
سرمايه انسانی: نشان دهنده موجودی دانش افراد یک سازمان است که شامل ترکیبی از دانش، مهارت، نوآوری و تواناییهای فردی کارکنان سازمان است[8]. به تعبیر بروکینگ3 (1996) سرمایه انسانی سازمان شامل مهارتها، تخصص، توانایی حل مسئله و سبکهای رهبری است. سرمايه ساختاری (سازمانی): شامل همه ذخایر غیرانسانی و دانش در سازمان است که در برگیرنده پایگاههای دادهها، نمودارهای سازمانی، دستورالعملهای اجرای فرآیندها، استراتژیهای، برنامههای اجرایی و یا به طور کلی هرآنچه که ارزش آن برای سازمان، بالاتر از ارزشهای مادی آن باشد، است[13]. سرمايه ارتباطی (مشتری مداری): عبارت است از قابلیت بازاریابی، شدت بازار و وفاداری مشتری[16].
بونتیس سرمایه مشتری را جایگزین سرمایه ارتباطی کرد و به بررسی سرمایه فکری پرداخت[15].
روشهای متعددی برای سنجش و اندازهگیری سرمایه فکری تاکنون مطرح شده است. در این پژوهش سرمایه فکری با استفاده از روش پولیک اندازهگیری شده که شامل سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری است. ضریب ارزش فکری فرایندی تجزیه و تحلیل است که برای استفاده مدیریت، سهامداران و سایر ذینفعان در راستای کنترل و ارزیابی کارایی و ارزش افزوده سرمایه فکری طراحی شده است. در این پژوهش از مدل ضریب ارزش افزوده فکری استفاده شده است زیرا: این مدل مبتنی بر هر دو جنبه ارزیابی کارایی و خلق ارزش از داراییهای ملموس و ناملموس در یک شرکت است[17]. این مدل یک مبنای استاندارد و سازگار از اندازه گیری فراهم میکند[18]. کلیه دادههای استفاده شده در محاسبه ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری مبتنی بر اطلاعات استاندارد حسابداری و مالی است که به طور معمول در گزارشهای مالی شرکت درج میشوند. بنابراین محاسبات مبتنی بر هدف، قابل رسیدگی، تصدیق و تایید است[17,18,19,20,4].
فرمولبندی شاخصهایی سرمایه فکری (VAIC) به صورت زیر محاسبه میشود:
VAICi ضریب سرمایه فکری، HCEi ضریب سرمایه انسانی، CEEi ضریب سرمایه ارتباطی و SCEi ضریب سرمایه ساختاری است.
اولین گام برای محاسبه اجزای سرمایه فکری، محاسبه ارزش افزوده کلی شرکت است که به صورت زیر محاسبه میشود:
VAi ارزش افزوده شرکت، Ii هزینه بهره، DPi هزینه استهلاک، Wi حقوق و دستمزد، Di سود سهام، Ti مالیات و Ri سود انباشته است.
در گام بعدی محاسبه ابعاد سرمایه فکری است که به صورت ذیل محاسبه میگردد:
HCEI ضریب کارایی سرمایه انسانی، VAi ارزش افزوده کلی شرکت و HCi کل مبلغ سرمایهگذاری شده برای حقوق و دستمزد است.
CEEi ضریب کارایی سرمایه ارتباطی، VAi ارزش افزوده کلی شرکت و CEi ارزش دفتری خالص داراییهاست.
SCEi ضریب کارایی سرمایه ساختاری، SCi سرمایه ساختاری و VAi ارزش افزوده کلی شرکت است. برای محاسبه SC از رابطه ذیل استفاده میشود:
SCi سرمایه ساختاری، VAi ارزش افزوده کلی شرکت، HCi کل مبلغ سرمایه گذاری شده برای حقوق و دستمزد است.
ارزش برند
یکی از اهداف اصلی مدیران شرکت افزایش ارزش شرکت است[20]. در محیط رقابتی کنونی، اکثر محققین بر این باورند که نام تجاری، بخش مهمی از یک کسب و کار و دارایی های یک بنگاه را تشکیل میدهد و خیلی از کسب و کارها علاقه مندند که یاد بگیرند چطور یک نام تجاری با دوام و قوی ایجاد نمایند. یکی از قسمتهای لازم و ضروری جهت این فرآیند، شناخت هر یک از عوامل ایجاد کننده ارزش برای نام تجاری است، که این از شاخصههای اساسی برای ایجاد، مدیریت و اندازهگیری ارزش نام تجاری میباشد.
مفهوم برند نسبت به قرون گذشته رشد کرده است[21,22,23]. برند راهی است برای اینکه مشتریان یک شرکت را بشناسند و تشخیص دهند، برای تاثیرگذاری بر شکل گیری عقاید و عکس العملهای آنها[24,25].
به عقيده فيليپ کاتلر برند را مي توان به عنوان نام، عبارت، علامت، نماد و یا ترکيبي از آنها در نظر گرفت که در راستای تعریف و متمایزشدن کالاها و خدمات یک فروشنده از سایر فروشنده ها که سبب تميز آنها از سایر رقبا ميشود تعریف کرد[26].
برند برای مشتری و توليد کننده منافعي در بر دارد. از جمله مزایای برند برای مشتریان عبارت اند:
1. کاهش ریسک درک شده توسط مشتری
2. نشان دادن من مطلوب
3. کاهش جست و جو برای یافتن کالای مطلوب.
در واقع چنانکه پيداست یکي از مهمترین مزایای برند کاهش ریسک درک شده از سوی مشتری است. وجود برند، ریسک درک شده مشتری را هنگام خرید خدمات کاهش ميدهد. ازجمله مزایای برند برای شرکت عبارت هستند از: افزایش وفاداری مشتری؛ افزایش سودآوری؛ جلوگيری از ورود رقبای جدید؛کاهش آسيب پذیری در مقابل رقبا و کاهش هزینه های تبليغات[27].
ارزش برند یک دارایی ناملموس است که شرکتها از آن برخوردارند. آن حاصل کاهش یافتن میزان پرداخت مشتریان است از طریق یک برند مشخص[28]. ارزش برند شرکتها را می توان با استفاده از رویکرهای گوناگون سنجید. به عقیده رانروم و پاتارانتانکن4 (2012) در پژوهش خود آوردهاند که روشهای متعدد برای سنجش ارزش برند شرکتها مطرح شده[7]. که یکی از این روشها سنجش ارزش برند شرکتها از رویکرد مالی یعنی شاخص کیوی توبین5 است. کیوی توبین یکی از شاخصهای سنجش ارزش برند شرکت است و یکی از معتبرترین شاخصهای سنجش عملکرد شرکتهاست. کیوی توبین به زبان ساده عبارت است از نسبت ارزش بازار یک دارایی به هزینه جایگزینی آن[28].
الگوی کیوی توبین در سال 1969 توسط جیمز توبین6 با عنوان نسبت ارزش بازار به هزینه جایگزینی سرمایه توبین ارائه شد. جیمز توبین نظریه کیوی توبین را به عنوان شاخصی برای پیش بینی اینکه آیا وجوه سرمایه گذاری شده افزایش یا کاهش خواهند یافت معرفی کرد. کیوی توبین به زبان ساده عبارت است از نسبت ارزش بازار یک دارایی به هزینه جایگزینی آن. بنابراین نسبت q از نسبت ارزش بازار اوراق بهادار شرکت به هزینه جایگزینی داراییهایش بدست می آید.
MV: ارزش بازار شرکت (شامل حقوق صاحبان سهام و بدهیها)
RC: بهای جایگزینی دارایی های مشهود شرکت
نظریه پيشنهادی توبين در بين صاحب نظران اقتصادی و مالي دهه1990 مقبوليت فراواني یافت. امروزه نيز ضریب کيوی توبين در بررسي و تحليل وضعيت مالي شرکتها مورد استفاده قرار ميگيرد. بدین معنا که سرمایه گذاراني که قصدخرید سهام شرکتي را دارند، قبل از مبادرت به انجام این کار ابتدا ضریب q را برای ان شرکت محاسبه مي کنند. ضریب q بالاتر نشان دهنده این است که ارزش جایگزیني تأسيسات و ماشين آلات آن شرکت پایين بوده و بالعکس. لذا در شرایط مساوی شرکتهایی که از ضریب q بالاتری برخوردارند مناسب تر هستند[28].
همانگونه که سیمون و سولیوان7 (1993) بیان میکنند اگر شاخص کیوی توبین از یک بزرگتر باشد یعنی اینکه شرکت از داراییهای ناملموس برخوردار است. در حقیقت میتوان گفت:
· اگر کیوی توبین بزرگتر از یک باشد، آنگاه ارزش برند شرکت مثبت است؛
· اگر کیوی توبین مساوی یک باشد، آنگاه ارزش برند شرکت معادل صفر است
· اگر کیوی توبین کوچکتر از یک باشد، آنگاه ارزش برند شرکت منفی است[28].
پیشینه پژوهش
نوریامان (2015) به بررسی تاثیر سرمایه فکری بر ارزش شرکت با نقش مداخله گری عملکرد مالی پرداختهاند. براي اندازهگيري سرمايهي فكري از مدل ضريب ارزش افزوده فكري تعديل شده و برای ارزش شرکت از شاخصهای مالی استفاده کردهاند. نتایج تحقیق نشان میدهد که سرمایه فکری بر ارزش شرکت تاثیرگذار است، همچنین سرمایه فکری بر سودآوری تاثیر دارد و در نهایت مشخص شد عملکرد مالی نقش مداخلهگر در رابطه بین سرمایه فکری و ارزش شرکت دارد.
برزکانله و زلگالوی (2014) به بررسی سرمایه فکری و ارزش شرکت پرداختهاند. براي اندازهگيري سرمايهي فكري از مدل ضريب ارزش افزوده فكري تعديل شده و برای ارزش شرکت از کیوی توبین استفاده کردهاند. نتایج تحقیق نشان میدهد که سرمایه فکری ارزش شرکت رابطه دارد و بر آن تاثیر میگذارد.
چانگ و هسيه8 (2011) به بررسي رابطهي بين اجزاي سرمايهي فكري و سه عملكرد عملياتي، مالي و بازار در بورس تابوان در صنعت الكترونيك پرداختند. براي اندازه گيري سرمايهي فكري از مدل ضريب ارزش افزوده فكري تعديل شده استفاده شده است. نتايج تحقيق نشان ميدهد كه رابطهي عملكرد عملياتي با سرمايهي بكار گرفته شده مثبت و با سرمايهي ساختاري و انساني رابطهاي ندارد. همچنين اجزاي سرمايهي فكري با عملكرد بازار و مالي رابطهي منفي دارد .مخارج تحقيق و توسعه با سه عملكرد رابطهي مثبت دارد ولي اموال فكري تنها با عملكرد عملياتي رابطهي مثبت دارد.
ماديتينس و همكاران9 (2011) به بررسي رابطهي بين اجزاي سرمايهي فكري با عملكرد مالي و بازار در بورس يونان پرداختند. براي محاسبهي سرمايهي فكري از روش ضريب ارزش افزوده فكري استفاده كردهاند نتايج تحقيق نشان دهنده عدم رابطهي معناداري بين سرمايهي فكري و عملكرد مالي و بازار سهام است و تنها رابطهي سرمايهي انساني با بازده حقوق صاحبان سهام تأييد شده است.
زگال و ملول10 (2010) به ارزیابی ارزش افزوده به عنوان یک شاخص سرمایه فکری و پیامد آن در عملکرد شرکت پرداختهاند. برای سنجش سرمایه فکری از ضریب ارزش افزوده استفاده شده است. نتایج نشان داده است که سرمایه فکری بر عملکرد اقتصادی و مالی تاثیر گذار بوده است[29].
دستگیر و همکاران (1392) در پژوهشی به بررسی تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران پرداختند. برای سنجش سرمایه فکری از مدل پولیک استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که ارتباط معناداری بین سرمایه فکری و شاخصهای عملکرد مالی شرکتها وجود دارد[30].
پورزمانی و همکاران (1391) در پژوهشی به بررسی تاثیر سرمایه فکری برارزش بازار و عملکرد مالی شرکتها پرداختهاند. برای سنجش سرمایه فکری از مدل پولیک استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که سرمایه فکری با ارزش بازار رابطه ندارد اما سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکتها تاثیرگذار است.
عباسي و صدقي (1389) به بررسي تأثير كارايي عناصر سرمايهي فكري بر عملكرد مالي در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. سرمايه ي فكري با مدل پاليك محاسبه شد. نتايج اين پژوهش نشان داد كه ضريب كارايي هر يك از عناصر سرمايه فكري بر نرخ بازده حقوق صاحبان سهام تأثير مثبت و معناداري دارد. تأثير ضريب كارايي سرمايه فيزيكي و انساني بر سود هر سهم مثبت اما تأثير ضريب كارايي سرمايه ساختاري منفي و معنادار است. ضريب كارايي سرمايه انساني بر نرخ بازده سالانه تأثير منفي و معناداري مي گذارد اما ضريب كارايي سرمايه فيزيكي و ساختاري بر آن تأثير مثبت و معنادار مي گذارد. همچنين شركت هايي كه سرمايه فكري بالاتري دارند، عملكرد مالي بهتري دارند و ميانگين ضريب سرمايه فكري بين هفت صنعت تفاوت معناداري دارد[31].
مدهوشی و اصغرنژاد (1388) در پژوهشی به سنجش سرمایه فکری و رابطه آن را با بازده مالی پرداختند. دادههای پژوهش از یک دوره 6ساله بورس از سال 1380تا1385 گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است رابطه مثبت و معناداری بین سرمایه فکری و بازده مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد[32].
انوار رستمی و سراجی (1384) در پژوهشی به سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با ارزش بازار سهام شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. دادههای پژوهش از یک دوره 7ساله بورس از سال 1376 تا 1382 گردآوری و مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که بین سرمایه فکری و ارزش بازار سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه مثبت و معناداری وجود دارد[33].
2. روش بررسی
تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمع آوری دادهها نیز غیرآزمایشی از نوع پیمایشی است.
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل 243 شرکت است که سهام آنها در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1387 تا 1392 معامله شدهاند. از بین این شرکتها تعداد 68 شرکت طبق شرایط زیر به عنوان نمونه انتخاب شده اند:
1. شرکتهایی که تا سال 1386 در بورس اوراق بهادار تهران مورد پذیرش قرار گرفته باشند،
2. صورتهای مالی آنها منتهی به تاریخ 29 اسفند ماه باشد؛
3. در بازه زمانی تحقیق توقف معاملاتی بیش از 3 ماه نداشته باشند،
4. جزو شرکتهای سرمایهگذاری، بانکها، بیمه، واسطهگریهای مالی و هلدینگ به دلیل متفاوت بودن ماهیت و طبقه بندی اقلام صورتهای مالی نسبت به شرکتهای تولیدی نباشند،
5. سهام شرکتها دارای ارزش دفتری مثبت باشند
6. در بازه زمانی تحقیق زیان ده نباشند.
جهت جمع آوری داده های این پژوهش از صورتهای مالی و یادداشتهای همراه آن مستخرج از بانکهای اطلاعاتی بورس و اوراق بهادار تهران، سایت کدال11 استفاده شده است. اين پژوهش از نوع پژوهشهاي نیمه تجربي پس رويدادي در حوزه ي پژوهشهاي اثباتي حسابداري است که با استفاده از روش رگرسیون چند متغیره و مدلهاي اقتصادسنجي انجام شده است. به منظور تخمین مدلهاي پژوهش از تکنیك دادههاي ترکیبي با اثرات ثابت استفاده شده است. در بسیاري از موارد، پژوهشگران از اين روش براي مواردي که نميتوان مسائل را به صورت سري زماني يا مقطعي بررسي کرد و يا زماني که تعداد دادهها کم است، استفاده ميکنند. ادغام داده هاي سري زماني و مقطعي و ضرورت استفاده از آن، بیشتر به خاطر افزايش تعداد مشاهدات، بالا بردن درجه آزادي، کاهش ناهمساني واريانس و کاهش همخطي میان متغیرها ميباشد. به منظور انتخاب بین اثرات ثابت و تصادفي از آزمون هاسمن12استفاده میشود. آماره این آزمون، دارای توزیع کای-دو با درجه آزادی k بوده که k تعداد متغیرهای توضیحی مدل است. اگر مقدار آماره کای- دو محاسباتی از مقدار بحرانی جدول بزرگتر باشد، مدل اثرات ثابت بر مدل اثرات تصادفی، مرجح خواهد بود، اما در غیر این صورت، مدل اثرات تصادفی بر مدل اثرات ثابت، برتری خواهد داشت. تحلیل های آماری به کمک نرم افزار ایویوز انجام شده است.
مدل مفهومی پژوهش
شکل1) مدل مفهومی پژوهش
فرضیههای پژوهش:
فرضیه اصلی:
سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.
فرضیه های فرعی:
1. سرمایه انسانی بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.
2. سرمایه ساختاری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.
3. سرمایه ارتباطی بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.
4. یافته ها
آمار توصیفی
در این قسمت، به تجزیه‌وتحلیل توصیفی دادههای پژوهش پرداخته شده و آمار توصیفی برای متغیرهای پژوهش ارائه شده است. آمار توصیفی شامل مجموعه روشهایی است که برای جمعآوری، خلاصه کردن، طبقهبندی و توصیف حقایق عددی به کار میرود. اصلیترین شاخص مرکزی میانگین است که بیانگر نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع است و شاخص خوبی برای نشان دادن مرکزیت دادهها است. در جدول1 زیر مقادیر آمده است
جدول1: آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
نام متغیر | ارزش برند | سرمایه فکری |
میانگین | 3.081 | 4.359 |
حداکثر | 6.234 | 8.427 |
حداقل | 1.137 | 1.692 |
انحراف معیار | 0.745 | 0.968 |
تعداد مشاهدات | 408 | 408 |
آمار استنباطی
قبل از انجام آزمون فرضیه های تحقیق، ابتدا باید فرض نرمال بودن داده ها با استفاده از آزمون جارک برا مورد بررسی قرار گیرد. آزمون جارک برا، برای توصیف نرمال یا غیر نرمال بودن دادهها استفاده میگردد و فرض صفر این آزمون مبتنی بر نرمال بودن دادهها است. نتایج این آزمون در جدول ذیل آمده است:
جدول2: آزمون نرمالیتی
نام متغیر | ارزش برند | سرمایه فکری |
آزمون جارک برا p-value | 0.0000 | 0.0000 |
در بررسی مفروضات رگرسیون کلاسیک نتایج آزمون جارک برا گویای آن است كه باقيماندههای حاصل از برآورد مدل در سطح اطمينان 95% از توزيع غیرنرمال برخوردار میباشند به طوري كه مقدار احتمال(P-VALUE) مربوط به اين آزمون کمتر از 05/0 است.
آزمون همبستگی
یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر روایی درونی متغیرهای تحقیق، همبستگی میان متغیرها است که این امر سنجش میزان همبستگی متغیرهای تحقیق را ضروری میسازد. در صورتی که تعداد دادهها کم یا فرض نرمال بودن آنها معقول نباشد، از ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده میشود. از آنجایی که متغیرهای این پژوهش از توزیع غیرنرمال پیروی میکنند، از آزمون اسپیرمن برای محاسبه ضرایب همبستگی استفاده شده است و ماتريس ضرايب همبستگي بين متغيرهاي تحقيق در جدول 3 ارائه‌شده است. با توجه به نتایج بدست آمده میتوان مشاهده کرد که میان تمامی متغیرها رابطه قوی وجود دارد که این امر موجب تخمین هرچه صحیحتر مدل پژوهش میشود.
جدول3: همبستگی میان متغیرها
آزمون مانایی
بررسی مانایی متغیرهای پژوهش جهت جلوگیری از رگرسیون کاذب در مدل پژوهش میشود. شرط مانابودن متغیرها ثابت ماندن میانگین، واریانس و ضریب خودهمبستگی آن در طی زمان پژوهش است. از جمله آزمونهای معروف جهت بررسی مانایی دادههای پنلی میتوان به آزمونهای لوین، لینوچو13 (LLC)، ایم، پسران و شین14 (IPS) و دیکیفولر پیشرفته15 (ADF) اشاره کرد. فرض صفر این آزمونها نامانا بودن متغیرها است. بر اساس احتمال آمارههای بدست آمده، که همگیکمتر از سطح معنیداری 05/0 میباشند، فرض صفر مبنی بر نامانا بودن متغیرها رد میشود.
جدول4: آزمون مانایی متغیرها
| نوع آزمون | متغیر |
0013/0 | Levin , Lin & Chu |
|
0006/0 | IM , Pesaran & Shin | Q شاخص ارزش برند |
0000/0 | ADF-Fisher |
|
0000/0 | Levin , Lin & Chu |
|
0084/0 | IM , Pesaran & Shin | VAIC ضریب سرمایه فکری |
012/0 | ADF-Fisher |
|
0034/0 | Levin , Lin & Chu |
|
0010/0 | IM , Pesaran &Shin | HCE ضریب سرمایه انسانی |
0029/0 | ADF-Fisher |
|
0000/0 | Levin , Lin & Chu |
|
0000/0 | IM , Pesaran &Shin | CEE ضریب سرمایه ارتباطی |
0000/0 | ADF-Fisher |
|
0003/0 | Levin , Lin & Chu |
|
0094/0 | IM , Pesaran &Shin | SCE ضریب سرمایه ساختاری |
0013/0 | ADF-Fisher |
|
SCE | CEE | HCE | VAIC | Q |
|
|
|
|
| 1 | Q |
|
|
| 1 | 47/0 | VAIC |
|
| 1 | 71/0 | 52/0 | HCE |
| 1 | 59/0 | 65/0 | 39/0 | CEE |
1 | 66/0 | 38/0 | 73/0 | 41/0 | SCE |
آزمون فرضیهها
جهت آزمون فرضیهها ابتدا با استفاده از آزمون بروش پاگان (LM) به بررسی تلفیقی یا ترکیبی بودن دادهها پرداخته شده است و نتایج آن در جدول 3 آمده است. فرض صفر آزمون بروش پاگان بیانگر تلفیقی بودن دادهها است و همانطور که مشاهده میشود، احتمال آماره برای تمامی فرضیات کمتر از سطح معناداری 5% است و فرض صفر آزمون رد شده که میتوان نتیجه گرفت تمامی دادهها از نوع ترکیبی هستند.
جدول5: آزمون بروش پاگان
نتیجه | احتمالآماره | آماره آزمون | مدل |
کارایی روش ترکیبی | 0014/0 | 067/1 | فرضیه اصلی |
کارایی روش ترکیبی | 0105/0 | 326/1 | فرضیه فرعی 1 |
کارایی روش ترکیبی | 0000/0 | 407/2 | فرضیه فرعی 2 |
کارایی روش ترکیبی | 0003/0 | 749/1 | فرضیه فرعی 3 |
نتایج آزمون بروش پاگان در قسمت قبل نشاندهنده ترکیبی بودن دادهها بوده، از این رو با استفاده از آزمون هاسمن نوع دادههای ترکیبی، روش اثرات ثابت یا اثرات تصادفی را مشخص کرده و نتایج آن در جدول 4 ارائه شده است. فرض صفر آزمون هاسمن کارایی اثرات تصادفی است که باتوجه به احتمال آماره این آزمون برای تمام فرضیههای که کمتر از سطح معنی داری 5% میباشند، فرض صفرآزمون رد شده و درنتیجه دادههای ترکیبی از نوع اثرات ثابت هستند.
جدول6: آزمون هاسمن
نتیجه | احتمالآماره | آماره آزمون | مدل |
کارایی روش اثرات ثابت | 0238/0 | 734/8 | فرضیه اصلی |
کارایی روش اثرات ثابت | 0042/0 | 059/6 | فرضیه فرعی 1 |
کارایی روش اثرات ثابت | 0140/0 | 343/11 | فرضیه فرعی 2 |
کارایی روش اثرات ثابت | 0083/0 | 641/9 | فرضیه فرعی 3 |
نتایج آزمون فرضیات در جدول 5 آمده است. به منظور پیشگیری از مشکل احتمالی ناهمسانی واریانس درمدل، روش حداقل مربعات تعمیم یافته براساس مدل اثرات ثابت مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین آزمون دوربین واتسون نیز برای تایید معناداری فرضیه های استفاده شده که در این آزمون عدد بین 5/1 و 5/2 نشانگر تایید آزمونهای فرضیه است.
جدول7: آزمون فرضیات
| مقدار آماره | Prob (f-statistic) | ضریب تعیین
| دوربین واتسون DW |
فرضیه اصلی | 691/9 | 0000/0 | 358/0 | 83/1 |
فرضیه فرعی 1 | 243/11 | 0016/0 | 404/0 | 671/1 |
فرضیه فرعی 2 | 074/13 | 0000/0 | 329/0 | 808/1 |
فرضیه فرعی 3 | 355/6 | 0002/0 | 396/0 | 014/2 |
آماره آزمون دوربین واتسون برای تمامی فرضیههای پژوهش عددی بین 5/1 و 5/2 است که این امر موجب تایید تمامی فرضیههای پژوهش میشود. مقدار احتمال آماره f در فرضیه اصلی پژوهش کمتر از سطح معناداری 5% است که بیانگر همبستگی معنادار میان سرمایه فکری و ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در قرضیه فرعی اول هم مقدار احتمال آماره f کمتر از سطح معناداری 5% است که نشانگر همبستگی معنادار میان سرمایه انسانی و ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. همچنین در آزمون فرضیه فرعی دوم نیز احتمال آماره f کمتر از سطح معناداری 5% است که نشان دهنده همبستگی معنادار میان متغیرهای سرمایه ساختاری و ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نهایتاً در فرضیه فرعی سوم به عنوان آخرین فرضیه پژوهش مشاهده میشود که احتمال آماره f کمتر از سطح معناداری 5% بوده که بیانگر همبستگی معنادار میان متغیرهای سرمایه ارتباطی و ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
5. بحث و نتیجه گیری
این پژوهش در راستای ارزیابی ارتباط میان سرمایه فکری و ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد در پی افزایش اهمیت سرمایه فکری در دو دهه اخیر و توجه صاحبنظران و مدیران ارشد سازمانها و موسسات برای ارزیابی آن، در تحقیق حاضر ابتدا دادههای مورد نیاز برای محاسبه اجزای سرمایه فکری و ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در فاصله زمانی 1387 تا 1392 با استفاده از اطلاعات مندرج در صورتهای مالی و یادداشتهای همراه آن و بانکهای اطلاعاتی بورس و اوراق بهادار تهران و سایت کدال جمع آوری شدهاند؛ سپس متغیرهای مورد استفاده در پژوهش با استفاده از نرم افزار ایویوز 6 مورد سنجش قرار گرفته و در نهایت تاثیر سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است.
با توجه به تعاریف عمومی، سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی تقسیم شده است که این امر بررسی رابطه هر یک از اجزاء سرمایه فکری را با ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تحت عنوان فرضیه های فرعی تحقیق ضروری میسازد. با توجه به بررسیهای انجام شده بر روی فرضیه های تحقیق و سنجش متغیرها مشخص شد که سرمایه فکری شرکتها تاثیر مثبت و معنادار بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میگذارد. نتایج آزمون فرضیه فرعی اول تحقیق بیانگر آن است که سرمایه انسانی تاثیر مثبت و معنادار بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میگذارد. همچنین آزمون فرضیه فرعی دوم نشان میدهد که سرمایه ساختاری تاثیر مثبت و معنادار بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میگذارد و در نهایت آزمون فرعی سوم بر تاثیر مثبت و معنادار سرمایه ارتباطی بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران صحه میگذارد.
به طور کلی میتوان بیان داشت که متغیر مستقل سرمایه فکری، رابطه معناداری با متغیر وابسته ارزش برند داشته است و از این نظر، نتایج پژوهش حاضر با نتایج تحقیقهای پیشین مانند تان و همکاران (2000) نوریامان (2015) همخوانی دارد. آنها بر این مهم تاکید داشته اند که سرمایه فکری بر عملکرد شرکتها تاثیرگذار است، که نتایج تحقیق آنها موید این مهم بوده است. همچنین برزکانله و زلگالوی (2014) نیز به بررسی تاثیر سرمایه فکری و ارزش شرکت پرداختهاند که جهت سنجش ارزش شرکت از کیوی توبین استفاده کردهاند و نتایج آن موید تاثیر سرمایه فکری بر ارزش شرکت است. از آنجایی که شاخص کیوی توبین را هم برای سنجش عملکرد، ارزش برند، و ارزش شرکت استفاده می کنند لذا این نتایج با تحقیقات پیشین نیز همخوانی دارد. از طرف دیگر سرمایه فکری شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی است که نتایج حاکی از تاثیر هر سه نوع سرمایه بر ارزش برند دارد. این نتایج با نتایج تحقیقات برزکانله و زلگالوی (2014)، تام و همکاران (2007)، همخوانی دارد. در نهایت نیز با توجه به میزان ضرایب تعیین فرضیه ها مشخص شده است که به ترتیب سرمایه انسانی، ارتباطی و ساختاری به ترتیب نقش تعیین کنندگی داشته اند که نشان از اهمیت منابع انسانی در ارزش گذاری برند شرکتها دارد.پیشنهادهای این مقاله به شرح زیر است:
1. مدیران شرکتها توجه به ابعاد سرمایه فکری (ساختاری، ارتباطی و انسانی) را در برنامه های در نظر داشته باشند. توجه به دانش، مهارت، نوآوری و تواناییهای فردی کارکنان سازمان، توجه به ذخایر غیرانسانی و دانش در سازمان است که در برگیرنده پایگاههای دادهها، نمودارهای سازمانی،دستورالعملهای اجرای فرآیندها، استراتژیهای، برنامههای اجرایی و یا به طور کلی هرآنچه که ارزش آن برای سازمان، بالاتر از ارزشهای مادی آن باشد، و در نهایت توجه به قابلیت بازاریابی، شدت بازار و وفاداری مشتری را در دستور کار خود قرار دهند.
2. داراییهای نامشهود به عنوان یک دارایی مهم و اثر گذار در پیوستهای صورتهای مالی شرکتها قرار گیرد و همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار نیز می تواند ارزش این دارایی ها را از شرکتها بخواهد.
[2] 2 Stewart
[3] 1 Brooking
[4] 1 Ruenrom and Pattaratanakun
[5] 2 Q Tobin
[6] 3 James Tobin
[7] 1 Simon and Solivan
[8] 2 Chang and Hsieh
[9] 1 Maditinos and et al
[10] Zéghal and Maaloul
[11] 1 Codal.ir
[12] 2 Hausman Test
[13] 1 Levin , Lin and Chui
[14] 2 Im, Pesaran and Shin
[15] 3 Augmented Dickey-Fuller
منابع
1. پورزمانی، زهرا، جهانشاد، آزیتا، و محمودآبادی، علی، "تاثیر سرمایه فکری بر ارزش بازار و عملکرد مالی"، فصلنامه بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال19، شماره3،30-17، 1391.
2. Pulic, A, "Measuring the Performance of Intellectual Potential in the Knowledge Economy". Available online: http://www.measuring-ip.at/OPapers/Pulic/ Vaictxt /vaictxt.html. 1998.
3. Chang ,W., & Hsieh, J, "The dynamics of intellectual capital in organizational development". African Journal of Business Management, Vol. 5, No. 6, 2345-2355,2011.
4. Nuryaman, "The Influence of Intellectual Capital on The Firm’s Value with TheFinancial Performance as Intervening Variable". Procedia - Social and Behavioral Sciences, 292-298, 2015.
5. شکری، انسیه، بررسي رابطه بين سرمايه اجتماعي و كارآفريني سازماني(مطالعه موردي: بانك اقتصادنوين شهر تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد،1389.
6. Fernandez, P, IESE Business School, University of Navarra, a literature review, working paper, 2013.
7. خانی، عبدا...، و ابراهیمی، خدیجه، "تاثیر ارزش برند بر درآمد فروش و ارزش بازار شرکتها"، تحقیقات بازاریابی نوین، سال 4، شماره2،54-41، 1393.
8. Bontis, N, "Intellectual capital: an exploratory study that develops measures and models". Management Decision, Vol. 36, No. 2, 63-76,1998.
9. یحیی زاده فر، محمود، آقاجانی، حسنعلی، و یحیی تبار، فاطمه،"بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". تحقیقات مالی، سال 16، شماره1، 199-181، 1393.
10. Meles, A., Porzio, C., Sampagnaro, G., Verdoliva, V, "The impact of the Intellectual Capital Efficiency on Commercial Banks Performance: Evidence from the US". Journal of Multinational Financial Management http: // dx.doi.org/10.1016/j.mulfin, 2016.
11. Maditinos, D., Chatzoudes, D., Tsairidis, Ch., Theriou ,T, "The impact of intellectual capital on firms’ market value and financial performance". Journal of Intellectual Capital, Vol. 12, No.1, 132-151, 2011.
12. El-Bannany, M, "A study of determinants of intellectual capital performance in banks: the UK case". Journal of Intellectual Capital, Vol. 9, No. 3, 487-498, 2008.
13. محمدی پیراسته، سید محمد باقر و جلیلیان، حمیدرضا و میرزایی، حبیب، "رابطه سرمایه فکری و بهره وری در صنعت بانکداری". فصلنامه پول و اقتصاد، شماره7،234-203. 1390.
14. Shih, K. H., Chnag, Ch. J., Lin, B, "Assessing knowledge creation and intellectual capital in banking industry". Journal of Intellectual Capital, Vol. 11, No.1, 74-89, 2010.
15. قلیچ لی، بهروز و مشبکی، اصغر، "نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه فکری در سازمان، مطالعه دو شرکت خودروسازی". فصلنامه دانش مدیریت، شماره57، 125-147. 1385.
16. نمازي، محمد و ابراهيمي، شهلا، "بررسي تاثير سرمايه فكري بر عملكرد مالي جاري و آينده شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". تحقيقات حسابداري، شماره4 ،25-4، 1388.
17. Tan, H.P., Plowman, D., Hancock, P, "Intellectual Capital and Financial Returns of Companies". Journal of Intellectual Capital, Vol. 8, No.1, 76-95, 2007.
18. Pulic, A, Measuring the performance of intellectual potential in knowledge economy. presented in 1998 at the 2nd McMaster World Congress on Measuring and Managing Intellectual Capital by the Austrian Team for Intellectual Potential pp.1-20 http://www.measuring-ip.at/Opapers/Pulic/Vaictxt.vaictxt.html , 1998.
19. دارابی، رویا، "تاثیر افشای اجزای سرمایه فکری بر کیفیت گزارشگری مالی". فصلنامه دانش سرمایه گذاری، سال 1، شماره4،131-105،1391.
20. Berzkalne, I., Zelgalve, E, " Intellectual capital and company value". Procedia - Social and Behavioral Sciences, 887-896 , 2014.
21. Aaker, D. A, "Building strong brands, Simon and Schuster", 2012.
22. Keller, K. L., M. Parameswaran ., I. Jacob, "Strategic brand management: Building, measuring, and managing brand equity", Pearson Education India, 2011.
23. Kapferer, J.-N, "The new strategic brand management: Advanced insights and strategic thinking", Kogan page publishers, 2012.
24. Keller, K. L., D. R. Lehmann, "Brands and branding: Research findings and future priorities", Marketing Science, No.25, 740-759, 2006.
25. Ramaswamy, V., Ozcan, K, "Brand Value Co-Creation in a Digitalized World: An Integrative Framework and Research Implications", International Journal of Research in Marketing, doi: 10.1016/j.ijresmar, 2015.
26. Kotler, P, "Marketing Management: Analysis, Planning and Control", 8th Edition, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall, 1991.
27. عزیزی، شهریار و درویشی، زهرا و نمامیان، فرشید، "بررسی عوامل تعیین کننده ارزش برند با رویکرد مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره6،32-9، 1390.
28. Chehab, A., Liu, J. & Xiao, Y, "More on intangibles: Do stockholders benefit from brand values?". Global Finance Journal doi: 10.1016/j.gfj.2015.12.001, 2016.
29. Zéghal, A, "Analysing value added as an indicator of intellectual capital and its consequences on company performance". Journal of Intellectual Capital, Vol. 11, No. 1, 39 – 60, 2010.
30. دستگیر، محسن و عرب صالحی، مهدی و امین جعفری، راضیه و اخلاقی، حسنعلی، "تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت"، پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، سال6، شماره21، 36-1، 1392.
31. عباسی، ابراهیم و صدقی، امان گلدی، "بررسی تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکتها در بورس تهران"، بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال17، شماره2، 74-57، 1389.
32. مدهوشی، مهرداد و اصغرنژادامیری، مهدی، "سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکتها". بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال12، شماره57،116-101، 1388.
33. انواری رستمی، علی اصغر و سراجی، حسن، "سنجش سرمايه فكري و بررسي رابطه ميان سرمايه فكري و ارزش بازار سهام شركت هاي بورس اوراق بهادار تهران"، بررسیهای حسابداری و حسابرسی، سال12، شماره39،62-49، 1384.