بررسی تاثیر سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
محورهای موضوعی : عمومى
امیر غفوریان شاگردی
1
( دانشگاه بین المللی امام رضا)
تهمینه ناطق
2
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود)
امید بهبودی
3
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود)
غلامرضا خانی
4
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود)
کلید واژه: سرمایه فکری, سرمایه انسانی, سرمایه ارتباطی, سرمایه ساختاری, ارزش برند,
چکیده مقاله :
از دیدگاه راهبردی، سرمایه فکری میتواند در ایجاد و کاربرد دانش برای افزایش ارزش سازمان مورد استفاده قرار گیرد. در این پژوهش ابتدا سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدل پولیک محاسبه شده و سپس به بررسی تاثیر سه متغیر تشکیل دهنده سرمایه فکری شامل سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری بر ارزش برند این شرکتها پرداخته شده است. همچنین برای سنجش ارزش برند شرکتها از شاخص کیو توبین که دیدگاهی شرکت محور است مورد استفاده قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمع آوری داده ها غیرآزمایشی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که تعداد آنها 243 شرکت مشخص شد و با استفاده از روش نمونه گیری حذفی تعداد 68 شرکت به عنوان نمونه نهایی در نظر گرفته شد. به منظور سنجش سرمایه فکری و ارزش برند از صورتهای مالی شرکتها استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سرمایه فکری (سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری) بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران تاثیر دارد. همچنین مولفه های سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری به ترتیب قدرت تعیین کنندگی بیشتری داشته اند.
From a strategic standpoint, Intellectual capital can create and use knowledge to increase the value of the used. In this study, the intellectual capital of listed companies in Tehran Stock Exchange has been calculated using the pulic model And then to evaluate the effect of three variables forming intellectual capital, including human capital, structural capital and relational capital on the brand value of these companies have been investigated. And to measure brand value of the company's vision is based on Tobin's Q index is used. The aim of this study is applied and the method of data collection as well as non-experimental survey. The population of this research firms listed in the Tehran Stock Exchange which there are 243 companies were identified and using elimination sampling of 68 companies were considered as the final sample. In order to measure intellectual capital and brand value of the company's financial statements have been applied. The results indicate that the value of their intellectual capital firms listed in Tehran stock exchange impact. The components of human capital, relational capital and structural capital in order to have the power of determination
1. پورزمانی، زهرا، جهانشاد، آزیتا، و محمودآبادی، علی، "تاثیر سرمایه فکری بر ارزش بازار و عملکرد مالی"، فصلنامه بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال19، شماره3،30-17، 1391.
2. Pulic, A, "Measuring the Performance of Intellectual Potential in the Knowledge Economy". Available online: http://www.measuring-ip.at/OPapers/Pulic/ Vaictxt /vaictxt.html. 1998.
3. Chang ,W., & Hsieh, J, "The dynamics of intellectual capital in organizational development". African Journal of Business Management, Vol. 5, No. 6, 2345-2355,2011.
4. Nuryaman, "The Influence of Intellectual Capital on The Firm’s Value with TheFinancial Performance as Intervening Variable". Procedia - Social and Behavioral Sciences, 292-298, 2015.
5. شکری، انسیه، بررسي رابطه بين سرمايه اجتماعي و كارآفريني سازماني(مطالعه موردي: بانك اقتصادنوين شهر تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت دولتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد،1389.
6. Fernandez, P, IESE Business School, University of Navarra, a literature review, working paper, 2013.
7. خانی، عبدا...، و ابراهیمی، خدیجه، "تاثیر ارزش برند بر درآمد فروش و ارزش بازار شرکت¬ها"، تحقیقات بازاریابی نوین، سال 4، شماره2،54-41، 1393.
8. Bontis, N, "Intellectual capital: an exploratory study that develops measures and models". Management Decision, Vol. 36, No. 2, 63-76,1998.
9. یحیی زاده فر، محمود، آقاجانی، حسنعلی، و یحیی تبار، فاطمه،"بررسی رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". تحقیقات مالی، سال 16، شماره1، 199-181، 1393.
10. Meles, A., Porzio, C., Sampagnaro, G., Verdoliva, V, "The impact of the Intellectual Capital Efficiency on Commercial Banks Performance: Evidence from the US". Journal of Multinational Financial Management http: // dx.doi.org/10.1016/j.mulfin, 2016.
11. Maditinos, D., Chatzoudes, D., Tsairidis, Ch., Theriou ,T, "The impact of intellectual capital on firms’ market value and financial performance". Journal of Intellectual Capital, Vol. 12, No.1, 132-151, 2011.
12. El-Bannany, M, "A study of determinants of intellectual capital performance in banks: the UK case". Journal of Intellectual Capital, Vol. 9, No. 3, 487-498, 2008.
13. محمدی پیراسته، سید محمد باقر و جلیلیان، حمیدرضا و میرزایی، حبیب، "رابطه سرمایه فکری و بهره وری در صنعت بانکداری". فصلنامه پول و اقتصاد، شماره7،234-203. 1390.
14. Shih, K. H., Chnag, Ch. J., Lin, B, "Assessing knowledge creation and intellectual capital in banking industry". Journal of Intellectual Capital, Vol. 11, No.1, 74-89, 2010.
15. قلیچ لی، بهروز و مشبکی، اصغر، "نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد سرمایه فکری در سازمان، مطالعه دو شرکت خودروسازی". فصلنامه دانش مدیریت، شماره57، 125-147. 1385.
16. نمازي، محمد و ابراهيمي، شهلا، "بررسي تاثير سرمايه فكري بر عملكرد مالي جاري و آينده شركت¬هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". تحقيقات حسابداري، شماره4 ،25-4، 1388.
17. Tan, H.P., Plowman, D., Hancock, P, "Intellectual Capital and Financial Returns of Companies". Journal of Intellectual Capital, Vol. 8, No.1, 76-95, 2007.
18. Pulic, A, Measuring the performance of intellectual potential in knowledge economy. presented in 1998 at the 2nd McMaster World Congress on Measuring and Managing Intellectual Capital by the Austrian Team for Intellectual Potential pp.1-20 http://www.measuring-ip.at/Opapers/Pulic/Vaictxt.vaictxt.html , 1998.
19. دارابی، رویا، "تاثیر افشای اجزای سرمایه فکری بر کیفیت گزارشگری مالی". فصلنامه دانش سرمایه گذاری، سال 1، شماره4،131-105،1391.
20. Berzkalne, I., Zelgalve, E, " Intellectual capital and company value". Procedia - Social and Behavioral Sciences, 887-896 , 2014.
21. Aaker, D. A, "Building strong brands, Simon and Schuster", 2012.
22. Keller, K. L., M. Parameswaran ., I. Jacob, "Strategic brand management: Building, measuring, and managing brand equity", Pearson Education India, 2011.
23. Kapferer, J.-N, "The new strategic brand management: Advanced insights and strategic thinking", Kogan page publishers, 2012.
24. Keller, K. L., D. R. Lehmann, "Brands and branding: Research findings and future priorities", Marketing Science, No.25, 740-759, 2006.
25. Ramaswamy, V., Ozcan, K, "Brand Value Co-Creation in a Digitalized World: An Integrative Framework and Research Implications", International Journal of Research in Marketing, doi: 10.1016/j.ijresmar, 2015.
26. Kotler, P, "Marketing Management: Analysis, Planning and Control", 8th Edition, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall, 1991.
27. عزیزی، شهریار و درویشی، زهرا و نمامیان، فرشید، "بررسی عوامل تعیین کننده ارزش برند با رویکرد مالی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره6،32-9، 1390.
28. Chehab, A., Liu, J. & Xiao, Y, "More on intangibles: Do stockholders benefit from brand values?". Global Finance Journal doi: 10.1016/j.gfj.2015.12.001, 2016.
29. Zéghal, A, "Analysing value added as an indicator of intellectual capital and its consequences on company performance". Journal of Intellectual Capital, Vol. 11, No. 1, 39 – 60, 2010.
30. دستگیر، محسن و عرب صالحی، مهدی و امین جعفری، راضیه و اخلاقی، حسنعلی، "تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت"، پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، سال6، شماره21، 36-1، 1392.
31. عباسی، ابراهیم و صدقی، امان گلدی، "بررسی تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت¬ها در بورس تهران"، بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال17، شماره2، 74-57، 1389.
32. مدهوشی، مهرداد و اصغرنژادامیری، مهدی، "سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی شرکت¬ها". بررسی های حسابداری و حسابرسی، سال12، شماره57،116-101، 1388.
33. انواری رستمی، علی اصغر و سراجی، حسن، "سنجش سرمايه فكري و بررسي رابطه ميان سرمايه فكري و ارزش بازار سهام شركت هاي بورس اوراق بهادار تهران"، بررسیهای حسابداری و حسابرسی، سال12، شماره39،62-49، 1384.
بررسی تاثیر سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
*امیر غفوریان شاگردی، **تهمینه ناطق، ***امید بهبودی، ****غلامرضا خانی
* استادیار، دانشکده مدیریت و حسابداری ، دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)، مشهد، ایران
** استادیار گروه مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران
*** دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی-مدیریت بازاریابی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران
**** دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی- مدیریت بازاریابی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران
چکیده
از دیدگاه راهبردی، سرمایه فکری میتواند در ایجاد و کاربرد دانش برای افزایش ارزش سازمان مورد استفاده قرار گیرد. در این پژوهش ابتدا سرمایه فکری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدل پولیک1 محاسبه شده و سپس به بررسی تاثیر سه متغیر تشکیلدهنده سرمایه فکری شامل سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری بر ارزش برند این شرکتها پرداخته شده است. همچنین برای سنجش ارزش برند شرکتها از شاخص کیو توبین که دیدگاهی شرکت محور است مورد استفاده قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمعآوری دادهها غیرآزمایشی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران است که تعداد آنها 243 شرکت مشخص شد و با استفاده از روش نمونهگیری حذفی تعداد 68 شرکت به عنوان نمونه نهایی در نظر گرفته شد. به منظور سنجش سرمایه فکری و ارزش برند از صورتهای مالی شرکتها استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که سرمایه فکری (سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری) بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران تاثیر دارد. همچنین مولفههای سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری به ترتیب قدرت تعیینکنندگی بیشتری داشتهاند.
کلمات کلیدی: سرمایه فکری، سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی، سرمایه ساختاری، ارزش برند
مقدمه
[1] Pulic
تاکید بر سرمایه فکری یک تفاوت اساسی میان عملیات شرکتها در اقتصاد قدیم و اقتصاد نوین را نشان میدهد که در اقتصاد قدیم ارزش ناشی از داراییهای فیزیکی بود[1]، در حالی که در اقتصاد نوین (مبتنی بر دانش)، محصولات و سازمانها براساس دانش عمل میکنند و موفقترین سازمانها، آنهایی هستند که از این دارائی ناملموس به نحو بهتر و سریعتری استفاده میکنند. از دیدگاه راهبردی، امروزه از سرمایه فکری به منظور خلق و افزایش ارزش سازمانی استفاده میشود و موفقیت یک سازمان به توانایی آن در مدیریت این منبع کمیاب بستگی دارد، این قابلیت مهم سازمانی در مقایسه با سازمانهای دیگر میتواند مزیت رقابتی پایدار ایجاد کند. پژوهشگران به فوایدی که همه ذینفعان سازمان، کارکنان، مدیران، سرمایهگذاران و دولت از طریق پذیرش سرمایه فکری به عنوان یک منبع و از طریق ارزیابی کارایی آن بدست میآورند، اعتقاد دارند[2,3,4]. همانطور که پیشتر بیان شد امروزه منشأ اصلی مزيت رقابتی سازمانها، برخورداری از نیروی انسانی کارآمد و توانا و مشارکتی است و فاصله میان جوامع، به دليل تفاوت در دانش آنهاست نه دارايی آنها، بنابراین دانش و کیفیت منابع انسانی به عنوان مهمترین، باارزش‌ترین و گران‌مایه‌ترین سرمایه سازمانی، نقش عمده‌ای را در توسعه پایدار جامعه دارند. به همین خاطر محیط‌های سازمانی جدید که با ویژگی‌های پیچیدگی، آشفتگی، سرعت، تغییرات شتابان توصيف می‌شوند، نیازمند نیروی انسانی انعطاف‌پذیر، کارآفرین، مسئولیت‌پذیر، با اعتماد بالا، طالب ابتکار و مشارکتی می‌باشند. در چنین سازمان‌هایی، ساختارهای سازمانی، سبک‌ها و روشهای مدیریتی باید گونه‌ای باشد که منابع انسانی سازمان در فرایند تصمیم‌گیری، اجرا و رسیدن به هدف‌های سازمانی دخالت و مشارکت داشته باشند تا با تشکیل گروه‌ها و تیم‌های کاری خودگردان و تفویض اختیار و قدرت اجرایی به زیردستان، سازمانی پویا، توسعه‌یافته و انعطاف‌پذیر شکل دهند و از این راه رابطه بین مديران و كاركنان بهبود یابد و شرایطی توأم با اعتماد سازمانی و به تبع آن مشارکت مفید در سازمان به دست آید[5].
با افزایش رقابت شرکتها، ارزیابی برند و ردهبندی شرکتها از مباحث مورد توجه آنها شده است[6,7]. بر اين اساس، موفقيت حال و آينده در رقابت بين سازمانها، تا حد كمي مبتني بر تخصيص راهبردي منابع فيزيكي و مالي و تا حد زيادي مبتني بر مديريت راهبرد دانش خواهد بود. چالش مديران، آمادهكردن محيط مناسب براي رشد و پرورش ذهن انسان در سازمان دانش محور است[8]. ارزیابی برند شرکتها و همچنین، مشخص نمودن جایگاه آنها در صنعت مربوطه، اطلاعات مفیدتری به استفادهکنندگان در مورد تصمیم گیریهایشان ارائه خواهد نمود. در حال حاضر شركتهاي بزرگ دنيا، گزارش سرماية فكري را به منزلة مكمل و ضميمة گزارش سالانهشان منتشر ميكنند. در دهة اخير، شركتها توجه ويژهاي به اندازهگيري سرمايههاي فكري براي ارائة گزارش به طرفهاي ذينفع ابراز ميكنند و در پي يافتن روشي براي ارزيابي داراييهاي ناملموس داخلي و استخراج ارزش نامحسوس، در سازمانها هستند. در حقیقت، سرمایه فکری مدل جدید و کاملی را برای مشاهده ارزش واقعی سازمانها فرآهم میآورد و با استفاده از آن میتوان ارزش آتی شرکت را نیز محاسبه کرد. امروزه تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد (ارزش برند) شرکتها موضوعی است که مورد توجه صاحبنظران و مدیران ارشد سازمانها و موسسات در جهان قرار گرفته است[9]. سرمایه فکری، نقش مهمی را در عملکرد سازمانی بازی می کند؛ ویژگی متمایز کننده است که میتواند موفقیت و یا شکست سازمان را در برابر رقبا تعیین کند[10]. همچنین سرمایه فکری عامل اصلی ارزش در شرکت ها می باشد و شرکتها در حال میل به سمت خلق ارزش، از طریق سرمایه فکری موجود در سازمان هستند؛ در حقیقت دیدگاه گذشته مدیران در مورد ایجاد ارزش در شرکت توسط دارایی های فیزیکی تغییر کرده است[11]. از آنجایی که با توجه به مطالب فوق سرمایه فکری و ارزش برند به عنوان داراییهای ناملموس است و بخش اعظم موفقیت شرکت را دارایی ناملموس و بخش اندکی را دارایی ملموس باعث میشود، براین اساس، هدف از اجرای پژوهش حاضر، سنجش سرمایه فکری و بررسی تاثیر آن بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، از طریق پاسخگویی به این سوال کلی است که آیا سرمایه فکری بر ارزش برند شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد؟
1. مبانی نظری و پیشینه پژوهش
سرمایه فکری
سرمایه فکری نقش مهمی را در عملکرد سازمانی بازی می کند. آن ویژگی های متمایزی را ارئه میکند که می تواند موفقیت یا شکست یک سازمان را نسبت به سازمانهای دیگر تعیین کند[12,10]. سرمایه فکری مفهومی است که در اقتصاد دانش بنیان امروز، بسیار مورد تاکید قرار گرفته است[13]. سرمايه فكري در ابتدا توسط گالبرايت1 (1969) به عنوان نوعي از داراييهاي دانشي كه منجر به ايجاد ارزش براي سازمانها ميشود تعريف گرديد[14]. وي بر اين باور بود كه سرمايه فكري فراتر از «تفكر به معناي تفكرِ صِرف» است. در اين معنا، سرمايه فكري نه تنها به خودي خود يك دارايي نامشهود ايستا است، بلكه يك فرآيند ايدئولوژيكي است و وسيله‌اي براي رسيدن به هدف محسوب مي‌گردد[8]. استوارت2 (1997) اعتقاد دارد، سرمایه فکری مجموعه‌ای از دانش، اطلاعات، دارایی های فکری، تجربه، رقابت و یادگیری سازمانی است که میتواند برای ایجاد ثروت به کار گرفته شود[4,15]. بونتیس (1998) سرمایه فکری را به عنوان مجموعه‌ای از داراییهای نامشهود (منابع، تواناییها، رقابت) تعریف میکند که از عملکرد سازمانی و ایجاد ارزش به دست می‌آیند[8].
اما تعریف عمومي كه به نظر مي‌رسد پذيرش وسيع‌تري داشته است و مورد قبول جامعه آكادميك قرار گرفته است شامل سه جزء زير است:
سرمايه انسانی: نشان دهنده موجودی دانش افراد یک سازمان است که شامل ترکیبی از دانش، مهارت، نوآوری و تواناییهای فردی کارکنان سازمان است[8]. به تعبیر بروکینگ3 (1996) سرمایه انسانی سازمان شامل مهارتها، تخصص، توانایی حل مسئله و سبکهای رهبری است. سرمايه ساختاری (سازمانی): شامل همه ذخایر غیرانسانی و دانش در سازمان است که در برگیرنده پایگاههای دادهها، نمودارهای سازمانی، دستورالعملهای اجرای فرآیندها، استراتژیهای، برنامههای اجرایی و یا به طور کلی هرآنچه که ارزش آن برای سازمان، بالاتر از ارزشهای مادی آن باشد، است[13]. سرمايه ارتباطی (مشتری مداری): عبارت است از قابلیت بازاریابی، شدت بازار و وفاداری مشتری[16].
بونتیس سرمایه مشتری را جایگزین سرمایه ارتباطی کرد و به بررسی سرمایه فکری پرداخت[15].
روشهای متعددی برای سنجش و اندازهگیری سرمایه فکری تاکنون مطرح شده است. در این پژوهش سرمایه فکری با استفاده از روش پولیک اندازهگیری شده که شامل سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری است. ضریب ارزش فکری فرایندی تجزیه و تحلیل است که برای استفاده مدیریت، سهامداران و سایر ذینفعان در راستای کنترل و ارزیابی کارایی و ارزش افزوده سرمایه فکری طراحی شده است. در این پژوهش از مدل ضریب ارزش افزوده فکری استفاده شده است زیرا: این مدل مبتنی بر هر دو جنبه ارزیابی کارایی و خلق ارزش از داراییهای ملموس و ناملموس در یک شرکت است[17]. این مدل یک مبنای استاندارد و سازگار از اندازه گیری فراهم میکند[18]. کلیه دادههای استفاده شده در محاسبه ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری