Meta-Analysis of Tobacco-Related Articles with Emphasis on Students and Academics (2001–2022)
Subject Areas : General
Abazar Ashtari Mehrjardi
1
*
,
Mohammad Reza Masjedi
2
1 - Assistant Professor, Department of Social Studies, Technology, Institute of Cultural and Social Studies, Tehran, Iran.
2 - Professor of pulmonary medicine, Tobacco Control Research Center (TCRC), Iranian Anti-Tobacco Association, Tehran, Iran
Keywords: Tobacco, Student, University, Meta-Analysis,
Abstract :
According to reports from the World Health Organization, tobacco kills nearly 9 million people every year. More than 8 million people die each year as a direct result of tobacco use, while about one million deaths are due to exposure to secondhand smoke. Notably, about 70% of the world's cigarette smokers (from a total of 1.4 billion people), meaning over one billion individuals, live in low- and middle-income countries.
Between 2010 and 2020, scattered studies indicated an increasing absolute rate of consumption and changes in usage patterns, such as a decrease in the age of initiation, the entry of girls and women into this cycle, increased family use of waterpipes, and the prevalence of electronic cigarettes and hookahs. Furthermore, research on the prevalence of tobacco use among adolescents and youth in Iran has issued warnings, showing that these age groups include secondary school students (adolescents) and university students (youth). Accordingly, this study seeks to identify the most important and frequent concepts regarding tobacco use among university students and evaluates student- and university-related articles in this field over the past two decades.
In this regard, we evaluated and meta-analyzed 35 articles published on students and within the university environment in Iran, focusing on various forms of tobacco use.
The results show that among the four categories of factors—social, cultural, psychological, and economic—the following had the greatest influence on the tendency toward and use of tobacco among adolescents (students): the real or perceived experience of relative deprivation (coefficient: 0.381), social control (coefficient: 0.361), media consumption, especially the use of virtual social networks (coefficient: 0.316), and finally, a sense of alienation, including issues related to identity and the formation and expression of personality (coefficient: 0.236).
1. اعجازی، فرزانه و ابوالفضل ذوالفقاری (شهریور 1398)، «بررسی رابطه میان میزان استفاده از موبایل با میزان مصرف سیگار»، نشریه مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه شناسی، سال دوم، ش 6، صص 1-14.
2. افراسیابی، حسین و جواد مداحی (بهار 1395)، «بازنمایی و تبیین نقش اوقات فراغت در اعتیاد به سیگار در میان دانشجویان»، نشریه علمی – پژوهشی برنامه¬ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، ش 26، صص 178-212.
3. افراسیابی، حسین و جواد مداحی (زمستان 1395)، «مطالعه کیفی زمینه¬های اجتماعی مصرف سیگار در میان دانشجویان خوابگاه پسران دانشگاه یزد»، نشریه علمی – پژوهشی پژوهش¬های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، ش 15، صص 79-98.
4. افشانی، سید علی رضا؛ یاسین خرم پور و سجاد ممبینی (بهار 1393)، «بررسی رابطه بین دینداری و نگرش به مصرف سیگار در بین دانشجویان دانشگاه یزد»، نشریه علمی – پژوهشی علوم اجتماعی (دانشگاه آزاد شوشتر)، ش 24، صص 59-80.
5. امیدپور، آرزو؛ سلیمان کابینی مقدم و حجت الله میاندهی (تابستان 1400)، «شیوع شناسی مصرف سیگار، الکی و مواد مخدر در بین نوجوانان استان گیلان»، نشریه پرستاری، مامایی و پیراپزشکی، دوره هفتم، ش 1، صص 46-59.
6. خنفچه، مهین؛ بهمن اکبری، لیلا مقتدر و بتول مهرگان (1401)، «مدل سازی معادلات ساختاری رابطه اعتیاد مادر به سیگار و گرایش به خودکشی در دختران نوجوان با نقش میانچیگری دین داری»، نشریه مطالعات ناتوانی، شماره 12، صص 1-11.
7. پشت مشهدی، مرجان؛ زهره احمد آبادی؛ لیلی پناغی، علی زاده محمدی و حسین رفیعی (1389)، «نقش مدرسه در گرایش به سوء مصرف سیگار، الکل و مواد در نوجوانان دبیرستانی شهر تهران»، نشریه تحقیقات علوم رفتاری، دوره هشتم، ش 1، صص 46-56.
8. پیر دهقان، آذر؛ محمود وکیلی؛ مژده عرب و آرزو آقا کوچک (آذر و دی 1393)، «بررسی فراوانی مصرف سیگار و مدل سازی عوامل پیشگویی کننده در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهر یزد در سال 1391»، نشریه دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، دوره شانزدهم، ش 5، صص 56-65.
9. پیرزاده، حجت الله؛ علی محمد نظری؛ کیانوش زهراکار و رضا بابایی گیوی (زمستان 1394)، «نقش کارکرد خانواده در پیش بینی گرایش به اختلالات اعتیادی مرتبط با دخانیات در دانش آموزان 16 تا 19 ساله»، نشریه سلامت اجتماعی (نشریه مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت)، دوره سوم، ش 1، صص 21-30.
10. حبیبی، یوسف؛ آتوسا کلانتر هرمزی، کیومرث فرح بخش؛ حسین سلیمی بجستانی و محمد عسگری (1400)، «سبب شناسی گرایش به مصرف سیگار: یک وارسی کیفی از تجارب زیسته جوانان سیگاری»، نشریه تصویر سلامت، دوره 12، ش 4، صص 404-416.
11. حسینی، فرهاد؛ مجتبی حبیبی و فرهاد رادفر (تابستان 1394)، «مقایسه سبک¬های دل¬بستگی، احساس تنهایی ادراک شده و سلامت روان در دانشجویان مصرف کننده و غیرمصرف کننده سیگار»، نشریه علمی - پژوهشی روانشناسی سلامت، ش 14، صص 45-61.
12. حسینیان، معصومه؛ ربابه نوری، مریم مقدسین، سوفیا اصالت منش (خرداد و تیر 1397)، «بررسی نقش میانجی¬گر سلامت روان و انگیزه¬های مصرف در رابطه میان سازگاری با دانشگاه و مصرف سیگار و قلیان توسط دانشجویان»، نشریه علمی – پژوهشی فیض، دوره بیست و دوم، ش 2، صص 192-205.
13. حسینیان، معصومه؛ ربابه نوری؛ مریم مقدسین و سوفیا اصالت منش (تابستان 1397)، «پیش بینی مصرف سیگار و قلیان در دانشجویان براساس میزان سازگاری با دانشگاه، سلامت روان و انگیزه¬های مصرف»، نشریه پژوهش در سلامت روان شناختی، ش 34، صص 87-101.
14. حیدرنیا، علیرضا؛ مجید براتی؛ شمس الدین نیکنامی، حمید اله وردی پور و سعید بشریان (بهار 1395)، «اثربخشی برنامه آموزشی مبتنی بر وب در پیشگیری از مصرف سیگار در دانشجویان پسر: کاربرد مدل تصورات و تمایلات»، نشریه آموزش و سلامت جامعه، دوره سوم، ش 1، صص 1-11.
15. رضوان فرد، مهرناز؛ حامد ا ختیاری؛ آذرخش مکری و حسین کاویانی (زمستان 1386)، «رابطه ویژگی¬های شخصیتی و تکانشگری با میزان وابستگی نیکوتین در دانشجویان سیگاری»، نشریه علمی – پژوهشی تازه¬های علوم شناختی، ش 36، صص 33-49.
16. زاده محمدی، علی؛ زهره سروش فر؛ فضه غلامرضا کاشی و فاطمه غلامرضا کاشی (بهار و تابستان 1394)، «مرور نظام مند تحقیقات سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان»، نشریه علمی – پژوهشی مسائل اجتماعی ایران، سال ششم، ش 1، صص 107-130.
17. سبکتکین ریزی، قربانعلی؛ حامد مرادی؛ فاطمه سلمانی و نورالله اردشیری منش (پاییز و زمستان 1400)، «بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با استعمال دخانیات بین دانشجویان دانشگاه خوارزمی»، نشریه مسائل اجتماعی ایران، سال دوازدهم، ش 2، صص 137-154.
18. سپهوندی، علی؛ معصومه شفیعی و حدیث حیدری راد (زمستان 1395)، «مقایسه طرد اجتماعی، احساس پیوستگی و ادراک خطر در افراد وابسته به مواد، سیگار، قلیان و عادی»، نشریه علمی – ترویجی سلامت اجتماعی و اعتیاد، ش 12، صص 205-224.
19. سهراب زاده، مهران و لیلا پرنیان (تابستان 1394)، «مطالعه کیفی مصرف قلیان بین دختران دانشجو و زنان جوان شهر شیراز»، نشریه علمی – پژوهشی زن در توسعه و سیاست، ش 49، صص 81-112.
20. سید فاضل پور، سیده فاطمه؛ محمد تقی مقدم نیا و فیروز نصیرزاده (بهار 1383)، «بررسی نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در ارتباط با سیگار کشیدن»، نشریه پزشکی قانونی ایران، سال دهم، ش 33، صص 25-29.
21. طاووسی، محمود؛ رحمن پناهی؛ علی اصغر حائری مهریزی؛ مهدی عنبری، رامین مظفری کرمانی، راحله رستمی و اکرم هاشمی (پاییز 1397)، «مداخلات پیشگیرانه درخصوص مصرف دخانیات توسط نوجوانان ایرانی: یک مطالعه مروری»، نشریه بهداشت در عرصه (دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی – دانشکده بهداشت و ایمنی)، دوره ششم، ش 3، صص 36-49.
22. غلامعلی زاده، رضا؛ غلامعلی افروز؛ مریم اسماعیلی نسب و فضل الله احمدی (زمستان 1398)، «ترسیم نیمرخ ویژگی-های شخصیتی دانشجویان مصرف کننده دخانیات و مقایسه تحلیلی آن با گروه دانشجویان غیرسیگاری در دانشگاه‌های شهر تهران»، نشریه پژوهش¬های کاربردی روان شناختی، سال دهم، ش 4، صص 85-100.
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید بر دانشجویان و دانشگاهیان (از 1380تا 1401)
* اباذر اشتری مهرجردی ** محمدرضا مسجدی
* استادیار گروه علم و فناوری، پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، تهران، ایران
ashtari@iscs.ac.ir
** استاد گروه بیماریهای ریوی، مرکز تحقیقات کنترل دخانیات، جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران
mrmasjedi@gmail.com
تاریخ دریافت: 03/11/1402 تاریخ پذیرش: 21/11/1403
چکیده
بر اساس گزارشهای سازمان بهداشت جهانی، دخانیات هر سال قریب به 9 میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشد. بطوریکه بیش از 8 میلیون نفر به دلیل مصرف مستقیم دخانیات و حدود یک میلیون مرگ به دلیل تماس با دود دست دوم دخانیات جان خود را از دست می‌دهند این درحالیست که در حدود 70 درصد مصرف‌کنندگان سیگاری دنیا (از یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر) یعنی بیش از یک میلیارد نفر در کشورهای با درآمد متوسط و پایین زندگی میکنند،
طی سالهای 2010 تا 2020 مطالعات پراکنده نشان از افزایش نرخ مطلق مصرف و تغییر الگوهای آن داشته بطوریکه با کاهش سن ورود به مصرف، ورود دختران و زنان به این چرخه، مصرف خانوادگی قلیان و شیوع سیگار و قلیان الکترونیک روبروییم. همچنین پژوهش‌ها در خصوص شيوع دخانيات در بين نوجوانان و جوانان در ايران هشدار داده‌اند بطوریکه این سنین شامل دوره دومِ دانش‌آموزی(نوجوانان) و دانشجویی(جوانان) هستند. بر همین اساس در این مطالعه در پی شناسایی مهترین و پرتکرار‌ترین مفاهیم در خصوص مصرف دخانیات در میان دانشجویان دانشگاه‌ها بوده و مقالات حوزه دانشجویی و دانشگاه را طی دو دهه مورد ارزیابی قرار داده ایم. در همین رابطه تعداد 35 مقاله که در خصوص دانشجویان و در محیط دانشگاه‌های کشور با تمرکز بر مصرف انواع دخانیات چاپ شده اند را مورد ارزیابی و فراتحلیل قرار دادیم.
نتایج حاکی از آن است که از مجموع دستهبندی عوامل چهارگانه اجتماعی، فرهنگی، روانی و اقتصادی، به ترتیب میزان واقعی و یا درک از محرومیت نسبی(با ضریب 0.381)، کنترل اجتماعی(با ضریب 0.361)، مصرف رسانهای خاصه شبکه های اجتماعی مجازی(با ضریب 0.316) و نهایتا احساس بیگانگی شامل مسایل مربوط به هویت و ایجاد و بروز شخصیت (با ضریب 0.236) بیشترین اثرات را روی گرایش و مصرف انواع دخانیات در میان نوجوانان(دانشجویان) دارد.
واژههای کلیدی: دخانیات، دانشجو، دانشگاه، فراتحلیل.
نوع مقاله: علمی
1- مقدمه و بیان مساله
در نسبت با سایر کشورهای پیشرفته در حال افزایش است.
نویسنده عهدهدار مکاتبات: اباذر اشتریمهرجردی Ashtari@iscs.ac.ir |
خود را از بین می‌برد و یکی از عوامل پیشتاز قابل پیشگیری مرگ و میر در دنیاست. بر اساس آن چه سازمان جهانی بهداشت می‌گوید، دخانیات هر سال حدود 9 میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشد. بیش از 8 میلیون نفر به دلیل مصرف مستقیم دخانیات و حدود یک میلیون مرگ به دلیل تماس با دود دست دوم دخانیات جان خود را از دست می‌دهند. (1WHO,2022) این میزان مرگ و میر با حفظ الگو تا سال 2030 به 10 میلیون نفر در سال خواهد رسید. (Yeh ML, 2002).2 طبق بررسی ها، 4000 ماده شیمیایی در دود دخانیات وجود دارد که 250 نوع آن مضر شناخته شده است و بیش از 50 نوع آن سرطان زاست. تقریباً نیمی از کودکان به صورت منظم از دود تحمیلی موجود در فضاهای عمومی استشاق میکنند که در این میان در سال 2004 حدود 28 درصد از مرگ‌هایی که به علت دخانیات رخ داده بود در میان کودکان بوده است. (WHO,2018)
طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی در سال 2017، از سال 2014 ایران جزو کشورهایی است که با سطح بالایی از موفقیت بر شیوع دخانیات نظارت میکند. در قانون‌گذاری جامع، درمان ترک دخانیات و هشدارهای سلامتی هم ایران موفق بوده است. هرچند ایران در برگزاری کمپین‌های رسانهای و مالیات در حوزه دخانیات ناموفق بوده است.(WHO Rrport on THE Global Tobacco Epidemic, 2017) ضمنا بسیاری از آمارهای سال 1400(که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت) نشان از افزایش مصرف در برخی محصولات دخانی و تغییر در سبکهای مصرف سیگار و قلیان دارد.
بر همین اساس در این تحقیق برای اولین بار به دنبال بررسی وضعیت و شیوه های مصرف دخانیات در میان دانشجویان و دانشگاهیان، جهت دستیابی به وضعیت موجود این مهم در راستای پیشنهاد راهکارهای مناسب جهت کنترل و کاهش میزان مصرف دخانیات در میان این قشر فرهیخته جامعه بودهایم.
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید.../ اباذر اشتری مهرجردی و همکار 114 |
· بر اساس داده‌های سال 1395 تقریبا 14 درصد افراد بالای 18 سال جامعه ایرانی دخانیات مصرف میکنند (4.44 درصد زنان و 25.88 درصد مردان). متوسط مصرف روزانه سیگار توسط آنها 12.5 نخ میباشد.
· 
طی سالهای 1395 تا 1400 در گروه سنی بالای 18 سال مصرف دخانیات در مردان حدود 3 درصد و در زنان 11 درصد افزایش یافته است. مصرف قلیان نیز نسبت به سال 1395 حدود 54 درصد افزایش داشته است.
· روزانه قلیان در افراد بالای 18 سال در سال 1400 در کشور 4.5 درصد بوده است که نسبت به سال 1390 در مردان 17 درصد و در زنان 57 درصد افزایش داشته است.
· طی سالهای 1395 تا 1400 مصرف دخانیات در بین زنان حدود 90 درصد و در بین مردان 34 درصد افزایش یافته است.
کل | زن | مرد | گروه سنی | سال |
7.3 | 2 | 13.5 | 24-18 | 1395 |
10.58 | 3.79 | 18.15 | 24-18 | 1400 |
· مصرف روزانه قلیان طی سالهای 1400-1390 و افزایش چشمگیر آن:
[1] . WHO Tobacco Fact Sheet: http://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/tobacco
[2] .The effect of the Internet assisted Smoking cessation program among adolescents. Formosa Journal of Medicine, 6, 648–660. Yeh, M. L., & Tasy, H. L. (2001).
[3] . لازم به ذکر است آخرین مطالعه کامل و دقیق مربوط به استپس و سال 1395 است و از آن به بعد آمارهای ارائه شده توسط بخشهای مختلف، و گاهاً کم و زیاد ارایه شده است اما نکته مهم و مورد اشتراک همه آمارها، رشد قابل توجه و تغییر سبک و شیوه مصرف انواع دخانیات خاصه در میان نوجوانان و جوانان است. اغلب این گروه(نوجوانان و جوانان) شامل دانشآموزان و دانشجویان است، بر همین اساس آمارها و تحلیلها بر همین پایه گذاشته می شود.
مصرف روزانه قلیان | جنس | 1390 | 1395 | 1400 | درصد تغییرات (سال 90 تا 1400) | درصد تغییرات (سال 95 تا 1400) |
مرد | 4.72 | 2.22 | 5.56 | 17.8 درصد افزایش | 150 درصد افزایش | |
زن | 2.31 | 1.91 | 3.64 | 57.6 درصد افزایش | 90 درصد افزایش | |
کل | 3.52 | 2.92 | 4.5 | 27.8 درصد افزایش | 54 درصد افزایش |
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکار 115 |
الکترونیک |
· روند کاهشی مصرف روزانه سیگار (1400-1385) و تغییر سبک مصرف به سمت قلیان و سیگارهای
درصد تغییرات (سال 95 تا 1400) | 1400 | 1395 | 1390 | 1388 | 1387 | 1386 | 1385 | جنس | مصرف روزانه سیگار |
0.54%- | 19.95 | 20.06 | 20.26 | 20.39 | 21.19 | 21.65 | 20.82 | مرد | |
17.02%- | 0.77 | 0.93 | 0.63 | 1.02 | 0.81 | 0.88 | 0.86 | زن | |
7.44%- | 9.33 | 10.08 | 10.56 | 10.82 | 11.13 | 11.39 | 10.96 | کل |
· در سال 1398 در ایران بیش از 48هزار نفر بر اثر مصرف دخانیات دچار مرگ زودرس شده و جان خود را از دست دادند. این تعداد مرگ برابر با بیش از 12درصد از مجموع مرگ و میرها در کشور است.
· از هر 8 مرگ مربوط به دخانیات، حدودا 1 مرگ بر اثر مواجهه با دود دست‌دوم رخ می‌دهد. این بدین معنی است که سالیانه حدود 6 هزار نفر در ایران جان خود را در اثر مواجهه با دود دست‌دوم از دست می‌دهند.
· بر همین اساس مهمترین دلایل افزایش مصرف دخانیات در ایران در قالب دیاگرام ذیل ارائه شده است.
در همین رابطه سازمان جهانی بهداشت شش استراتژی را تحت عنوان MPOWER توصیه میکند:
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید.../ اباذر اشتری مهرجردی و همکار 116 |
· افزایش مالیات موثرترین استراتژی کاهش مصرف محصولات دخانی است. این استراتژی باعث افزایش قیمت محصولات دخانی می‌شود. افزایش قیمت دخانیات باعث کاهش مصرف آن خصوصا در جوانان و قشر کم‌درآمد می‌شود. 10 درصد افزایش قیمت روی هر پاکت سیگار میزان مصرف سیگار در جامعه را 4 درصد کاهش می‌دهد. توصیه سازمان جهانی بهداشت افزایش مالیات بر دخانیات به بیش از 70 درصد بهای خرده‌فروشی است.
· بر اساس مطالعه مرکز تحقیقات وزارت اقتصاد که با حمایت فنی سازمان جهانی بهداشت انجام شد تخمین زده شده است اگر به تدریج در طی ۵ سال آینده مالیات بر محصولات دخانی نشان داخلی به 62 درصد و محصولات دخانی نشان بینالمللی به 53 درصد خرده‌فروشی برسد، میزان شیوع مصرف این محصولات۳0درصد کاهش خواهد یافت. همچنین درآمد سالانه برابر با ۵۰۸،۴۴۲ میلیارد ریال (بیش از 50 هزار میلیارد تومان) از محل این مالیات نصیب دولت خواهد شد. این مبلغ معادل ساخت مدرسه برای حدود 1 میلیون دانش آموز، 30 هزار تخت بیمارستانی، 1700 کیلومتر جاده، و ایجاد شغل برای 170 هزار نفر است. همچنین با حدود یک‌چهارم این مبلغ میتوان تمام نقاط پرخطر جاده‌های کشور را ایمن کرد. این در حالی است که دولت در سالهای گذشته از محل مالیات بر دخانیات درآمد چشمگیری نداشته است. همچنین تفاوت قابل‌توجهی بین مالیات‌های قابل وصول و مالیات‌های وصول‌شده از صنعت دخانیات وجود دارد.
· ممنوعیت تنباکوی معطر و معسل، میزان مصرف دخانیات در نوجوانان و جوانان را کاهش می‌دهد. بر اساس مطالعات معتبر علمی، حذف عطر و طعم از توتون
احتمال تبدیل نوجوانی که تفننی سیگار یا قلیان مصرف کرده است را به فردی که روزانه دخانیات استعمال میکند تا 17درصد و میزان مصرف روزانه سیگاری‌ها را تا 58 درصد کاهش می‌دهد.
· لازم است قانون معوقه در زمینه ممنوعیت هرگونه تبلیغ و ترویج دخانیات و درج پیام‌های هشدار درباره خطرات دخانیات روی پاکت محصولات دخانی اجرا شود. محصولات دخانی باید بسته‌بندی ساده داشته باشند. این استراتژی مصرف دخانیات را 2 درصد کاهش می‌دهد.
· استعمال دخانیات در مکان‌های عمومی باید کاملا ممنوع شود. این استراتژی افراد را در برابر دود دست‌دوم محافظت میکند و مصرف دخانیات توسط جوانان را کاهش می‌دهد.
· مطالعات نشان می‌دهد بیشتر افرادی که از خطرات مصرف دخانیات آگاه هستند تمایل به ترک آن دارند. مشاوره و دارودرمانی احتمال موفقیت ترک را به دو برابر افزایش می‌دهد. لازم است اطلاع‌رسانی درخصوص خدمات ترک و تشویق به ترک انجام شود و خدمات رایگان ترک دخانیات و داروی رایگان فراهم شود و بیمه از این خدمات حمایت کند.
2- روش تحقیق
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکار 117 |
جدول 1 . پیشینه پژوهش
نویسنده | عنوان | استان | گروه مورد مطالعه | نمونه | شیوه نمونه گیری | روش | ابزار | رشته نویسندگان | |
خنفچه و همکاران (1401) | مدل سازی معادلات ساختاری رابطة اعتیاد مادر به سیگار و گرایش به خودکشی در دختران نوجوان با نقش میانجیگری دین داری | شهرهای تهران، کرج و رشت | تمامی مادران و دختران مراجعه کننده به مراکز روانشناسی | 220 مادر و 220 نفر دختران نوجوانشان | به روش نمونه گیری در دسترس | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی
| |
امیدپور و همکاران (1400) | شیوع شناسی مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر در بین نوجوانان استان گیلان | گیلان | نوجوانان 18 تا 24 سال استان گیلان در سال 1400 | 384 نفر | روش خوشهای چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی
| |
حبیبی و همکاران (1400) | سبب شناسی گرایش به مصرف سیگار: یک وارسی کیفی از تجارب زیسته جوانان سیگاری | تهران | جوانان 20 تا 35 سال شهر تهران در سال 1399 که روزانه و مداوم سیگار مصرف میکردند. | 140 نفر | روش نمونه گیری هدفمند | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی | |
سبکتکین ریزی (1400) | بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با استعمال دخانیات بین دانشجویان دانشگاه خوارزمی | تهران | دانشجویان دانشگاه خوارزمی | 400 نفر | روش نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه | جامعه‌شناسی | |
میرزاییان و همکاران (1399) | تاثیرآموزش مهارتهای مقابلهای به روش بحث گروهی بر نگرش دانش آموزان دوره دوم نسبت به مصرف دخانیات | بهشهر | دانش آموزان پسر مقطع متوسطه دوره دوم | 50 نفر |
| کمی-کیفی | بحث گروهی | روانشناسی
| |
اعجازی و ذوالفقاری (1398) | بررسی رابطه میان میزان استفاده از موبایل با میزان مصرف سیگار در میان دانشجویان | تهران | دانشجویان پسر سیگاری ساکن شهر تهران | 384 نفر | نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه | جامعه‌شناسی
| |
غلامعلی زاده، رضا (1398) | ترسیم نیمرخ ویژگیهای شخصیتی دانشجویان مصرف‌کننده دخانیات و مقایسه تحلیلی آن با گروه دانشجویان غیرسیگاری در دانشگاه‌های شهر تهران | تهران | دانشجویان مصرف کننده دخانیات دانشگاه‌های شهر تهران | 32 نفر از دانشجویان پسر مصرف کننده | برای سنجش ویژگیهای شخصیتی از آزمون 16 عاملی کتل و برای تحلیل و مقایسه با گروه مصرف کننده شیوههای آمار توصیفی و آزمون t تک گروهی | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی | |
مشهدی و همکاران (1398) | نقش مدرسه در گرایش به سوء مصرف سیگار، الکل و مواد در نوجوانان دبیرستانی شهر تهران |
| دانش آموزان دختر و پسر از تمام رشتهها و پایههای تحصیلی در 168 دبیرستان | 3530 نفر | نمونه گیری تصادفی چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه |
| |
بلوردی و همکاران (1397) | تجربه مصرف سیگار در میان دختران دانشجو پژوهشی پدیدارشناختی در دانشگاه‌های شهر کرمان | کرمان | دختران دانشجویی که روزانه سیگار مصرف میکنند | 21 نفر از دختران دانشجوی دانشگاه‌های شهر کرمان | نمونه گیری مبتنی بر هدف |
| پرسشنامه | مدیریت آموزشی | |
حسینیان و همکاران (1397) | پیش بینی مصرف سیگار و قلیان در دانشجویان براساس میزان سازگانری با دانشگاه، سلامت روان و انگیزههای مصرف | کاشان | دانشجویان دانشگاه‌های شهر کاشان | 634 دانشجو | نمونه گیری خوشهای | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی | |
حسینیان و همکاران (1397) | بررسی نقش میانجیگر سلامت روان و انگیزههای مصرف در رابطه میان سازگاری با دانشگاه و مصرف سیگار و قلیان توسط دانشجویان | کاشان | دانشجویان دانشگاه‌های شهر کاشان | 634 نفر | نمونه گیری تصادفی چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه |
روانشناسی بالینی
| |
طاووسی و همکاران (1397) | مداخلات پیشگیرانه درخصوص مصرف دخانیات توسط نوجوانان ایرانی: یک مطالعه مروری |
| مقالات مرتبط موضوعی | 14 مقاله از 1078 مقاله استخراج شده | نمونه گیری تصادفی | فراتحلیل | فراتحلیل | گروه بهداشت
| |
مروی زاده و همکاران (1396) | بررسی رابطه انگیزههای مصرف سیگار و قلیان با افسردگی، کیفیت روابط و حمایت اجتماعی دانشجویان | کرج | دانشجویان شهر کرج (خوارزمی، آزاد و تهران) در سال تحصیلی 1394-1395 | 300 نفر | خوشهای | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی | |
افراسیابی و مداحی (1395)
| بازنمایی و تبیین نقش اوقات فراغت در اعتیاد به سیگار در میان دانشجویان | یزد | دانشجویان پسر خوابگاهی | 50 نفر | غیرتصادفی و هدفمند | پیمایش | پرسشنامه و مصاحبه | جامعه‌شناسی
| |
افراسیابی و مداحی (1395) | مطالعه کیفی زمینههای اجتماعی مصرف سیگار در میان دانشجویان خوابگاه پسران دانشگاه یزد | یزد | دانشجویان پسر خوابگاهی دانشگاه یزد | 38 دانشجو | غیرتصادفی و هدفمند | پیمایش | پرسشنامه | جامعه‌شناسي
| |
حیدرنیا و همکاران (1395) | اثربخشی برنامه آموزشی مبتنی بر وب در پیشگیری از مصرف سیگار در دانشجویان پسر: کاربرد مدل تصورات و تمایلات | همدان | دانشجویان پسر دانشگاه‌های شهر همدان | 114 نفر | تصادفی | پیمایش | پرسشنامه | بهداشت عمومی
| |
سپهوندی و همکاران (1395) | مقایسه طرد اجتماعی، احساس پیوستگی و ادراک خطر در افراد وابسته به مواد، سیگار، قلیان و عادی | اردبیل | کلیه افراد وابسته به سیگار، قلیان و افراد عادی | 120 نفر | نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی
| |
فاضلی، عصمت (1395) | مدل یابی گرایش به مصرف سیگار براساس باورهای سلامت، نگرها، هنجارهای ذهنی و تاب آوری |
| دانشجویان دانشگاه آزاد خوزستان | 361 نفر | تصادفی | پیمایش | پرسشنامه |
| |
پیرزاده و همکاران (1394) | نقش کارکرد خانواده در پیش بینی گرایش به اختلالات اعتیادی مرتبط با دخانیات و مواد در دانش آموزان 16 تا 19 ساله | شهر کرج | کلیه دانش آموزان پسر دبیرستانی در سال 93-1392 | 375 نفر از 15000 دانش آموز | نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه | مشاوره خانواده
| |
زاده محمدی، و همکاران (1394) | مرور نظام مند تحقیقات سوء مصرف مواد مخدر و دخانیات در نوجوانان | تهران |
| 21 مطالعه از 3000 مطالعه پیشین |
| فراتحلیل |
| جامعه‌شناسی | |
سهرابزاده و پرنیان (1394) | مطالعه کیفی مصرف قلیان بین دختران دانشجو و زنان جوان شهر شیراز | فارس | دانشجویان دختران و زنان جوان شیراز | 37 نفر | روش نظریه مبنایی | پیمایش | پرسشنامه | جامعه‌شناسی
| |
محمد خانی و رضایی جمالویی (1394) | رابطه مصرف سیگار و قلیان با عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد نجف آباد | اصفهان (نجف آباد) | پسران دانشجو | 201 نفر | نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی بالینی
| |
مصطفی پور و یزدان پناه (1394) | بررسی عوامل اجتماعی گرایش به مصرف تنباکو با تاکید بر سبک زندگی: موردمطالعه نوجوانان شهر بوکان | شهر بوکان | نوجوانان ١٨ سال و بالاتر شهر بوکان | 369 نفر | تصادفی | پیمایش | پرسشنامه | جامعه‌شناسی | |
بررسی رابطه بین دینداری و نگرش به مصرف سیگار در بین دانشجویان دانشگاه یزد | یزد | دانشجویان دانشگاه یزد | 372 نفر | شیوه نمونه گیری طبقهای | پیمایش | پرسشنامه | علوم اجتماعی
| ||
پیر دهقان و همکاران (1393) | بررسی فراوانی مصرف سیگار و مدل سازی عوامل پیشگویی کننده در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهر یزد در سال 1391 | یزد | دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهر یزد | 450 نفر | روش تصادفی خوشهای | پیمایش | پرسشنامه | گروه پزشکی
| |
فاضل پور و همکاران (1393) | بررسی نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در ارتباط با سیگار کشیدن | گیلان | دانشجویان کلیه دانشکدههای وابسته به دانشگاه در سال 1382 | 300 نفر معادل 15 درصد | طبقه بندی تصادفی | پیمایش | پرسشنامه | پرستاری و مامایی | |
محمدزاده ابراهیمی و همکاران (1393) | نقش سیستمهای مغزی – رفتاری در پیش بینی رفتارهای پرخطر دانشجویان دانشگاه بجنورد | بجنورد | کلیه دانشجویان | 270 نفر | روش نمونه گیری تصادفی چند مرحلهای | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی
| |
حسینی و همکاران (1392) | مقایسه سبکهای دل بستگی، احساس تنهایی ادراک شده و سلامت روان در دانشجویان مصرف کننده و غیرمصرف کننده سیگار | تهران | کلیه دانشجویان خوابگاهی دانشگاه شهید بهشتی در سال تحصیلی 91-92 | 50 نفر سیگاری و 50 نفر غیرسیگاری | نمونه گیری در دسترس | پیمایش | پرسشنامه | روانشناسی
| |
مقایسه وضعیت موجود و مطلوب تبلیغات ضددخانیات در سیمای جمهوری اسلامی ایران (از نظر کارشناسان ارتباطات و شورای سلامت سازمان صداوسیما در سال 1390 | تهران |
| نظرات 13 نفر از کارشناسان | روش مصاحبه عمیق | کیفی | مصاحبه عمیق | گروه رسانه | ||
نریمانی و تلکوی (1391) | مقایسه هراس اجتماعی و حساسیت اضطرابی در دانشجویان سیگاری و غیر سیگاری | اردبیل | دانشجویان پسر سیگار و غیر سیگاری دانشگاه محقق اردبیلی | 50 دانشجوی پسر سیگاری و 50 دانشجوی پسر غیرسیگاری | شیوه در دسترس |
| پرسشنامه | روانشناسی | |
کاوسیان و همکاران (1390) | بررسی عوامل حفاظت کننده و خطرزای مصرف مواد - تریاک، مشروبات الکلی، سیگار و قلیان - در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس | هرمزگان | دانـشجویان دانـشگاه آزاد بندرعباس | 310 دانشجو | تصادفی | پیمایش | پرسشنامه | جامعه‌شناسی | |
مقدم (1387) | سیگار از نوع زنانه (نگاهی آسیب شناختی به جاذبه استعمال دخانیات در زنان) | تهران | زنان 18تا 35 سال | تحلیل محتوای متون | نمونه گیری هدفمند | کیفی | تحلیل محتوای کیفی | جامعه‌شناسی | |
رضوان فر و همکاران (1386) | رابطه ویژگیهای شخصیتی و تکانشگری با میزان وابستگی نیکوتین در دانشجویان سیگاری | تهران | دانشجویان پزشکی پسر سیگاری و غیرسیگاری | 89 نفر شامل 30 دانشجوی غیرسیگاری و 59 دانشجوی سیگاری |
| پیمایش | پرسشنامه | روانپزشکی
| |
محمدپور اصل و همکاران (1385) | تحلیل چند متغیره عوامل روانشناختی مرتبط با مصرف سیگار در نوجوانان دانشجو | تبریز | دانشجویان دانشگاه تبریز | 178 نفر |
| پیمایش | پرسشنامه | گروه بهداشت | |
وفایی و شهامفر (1383) | عوامل مؤثر در گرایش دانش آموزان دبیرستانی شهرستان تبریز به سیگار | تبریز | دانش آموزان مدارس مختلف تبریز | 1000 نفر | نمونه گیری تصادفی | پیمایش | پرسشنامه | روان پزشکی
|
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید.../ اباذر اشتری مهرجردی و همکار 120 |
3- یافتههای پژوهش
الف. توصیفی
· در خصوص روند اجرای مطالعات، بیشتری مطالعات مربوط به سالهای 1392 تا 1395 است.
· در خصوص رشته تحصیلی نویسندگان مسئول، بیشترین میزان مطالعات در این خصوص مرتبط با
رشتههای روانشناسی در گرایشهای مختلف و سپس جامعه شناسی در گرایشهای مختلف بوده است.
· همچنین بیشترین روش نمونهگیری خوشهای و تصادفی ساده بوده است. ضمن آنکه بجز 4 مورد، مابقی همه در دستهبندی نمونهگیری احتمالی قرار گرفته و امکان تعمیم بیشتری دارند. بر همین اساس تقریبا تمامی مطالعات در حوزه دانشجویان و در سطح دانشگاه‌های کشور بوده است.
ب.استنباطی
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکار 121 |
متغیرهای پژوهش | گزارش آماری | |||||
Effect size | lower | upper | Z | sig | ||
عوامل اجتماعی | هم‌نشینی افتراقی | 0.148 | 0.113 | 0.241 | 10.891 | 0.000 |
از همگسیختگی خانوادگی | 0.144 | 0.156 | 0.378 | 3.226 | 0.000 | |
سرمایه اجتماعی | 0.132 | 0.166 | 0.242 | 15.338 | 0.000 | |
کنترل اجتماعی | 0.361- | 0.303 | 0.581 | 16.147 | 0.000 | |
عوامل فرهنگی | دینداری | 0.134 | 0.114 | 0.278 | 4.876 | 0.000 |
تبلیغات و سینما | 0.288 | 0.156 | 0.371 | 6.113 | 0.000 | |
مصرف رسانهای | 0.316 | 0.276 | 0.329 | 11.852 | 0.000 | |
عوامل روانی | انزوای اجتماعی | 0.112 | 0.144 | 0.188 | 10.461 | 0.000 |
احساس بیگانگی | 0.236 | 0.267 | 0.551 | 9.549 | 0.000 | |
اختلال شخصیتی | 0.113- | 0.99 | 0.138 | 6.031 | 0.000 | |
عوامل اقتصادی | سرمایه اقتصادی | 0.102- | 0.143 | 0.276 | 3.022 | 0.000 |
میزان درآمد | 0.189- | 0.155 | 0.340 | 8.781 | 0.000 | |
محرومیت نسبی | 0.381 | 0.180 | 0.580 | 19.046 | 0.000 | |
امنیت شغلی | 0.134- | 0.170 | 0.219 | 4.109 | 0.000 | |
نتایج نشان می‌دهد که:
1. بین عوامل اجتماعی و گرایش به مصرف انواع دخانیات رابطه معنی‌داری وجود دارد. بر این اساس هم‌نشینی افتراقی (0.148)؛ ازهمگسیختگی خانوادگی (0.144)؛ سرمایه‌اجتماعی (0.132)؛ کنترل اجتماعی (0.361-)؛ در گرایش به مصرف مؤثر بوده است. بطوریکه ملاحظه می‌شود، میزان اثر کنترل اجتماعی بیش از دیگر موارد مورد مداخله و قریب به سه برابر با جهت معکوس است. البته این مفهوم، موقعیتی دوگانه دارد، از یک طرف، چنانچه کنترل اجتماعی که شامل مجموعه اقدامات نظیر شعارها و تابلوهای هشداردهنده، مطالبهگری سایر شهروندان با توجه به آگاهی از مضرات دود دست اول و دوم، حوزه ها و محیط‌های عمومیِ عاری از دخانیات یا تحت نظارت و نهایتا فشار عرف و خواست عمومی جامعه است بیشتر باشد، تا یک‌سوم گرایش و حتی مصرف انواع دخانیات را کنترل و کاهش خواهد داد. از طرف دیگر چنانچه کنترل‌های اجتماعی از نوع منفی و به معنای فشار مستقیم روی افراد باشد، میتواند اثر مستقیم داشته و با بالا رفتن فشارهای اجتماعی، میزان مصرف نیز افزایش یابد. این یافته، یا یافتـههای مطالـعات بیـنالمللی
در خصوص کمپینها و حتی اقدام پژوهی ِ(Action research) پاد1 همسویی داشته و تقویتکننده آن است.
2. بین عوامل فرهنگی و گرایش به مصرف انواع دخانیات رابطه معنی‌داری وجود دارد. بر این اساس دینداری (0.134)؛ تبلیغات و سینما (0.288)؛ مصرف رسانهای (0.316)؛ در گرایش به مصرف مؤثر بوده است. بطوریکه ملاحظه می‌شود، مصرف رسانهای شامل بهره‌گیری از شبکه های مجازی و در کنار آن تبلیغات و سینما اثر بیشتری داشته و بعبارتی هم با تشویقِ سبک زندگی و تبلیغ گروههای مرجع شامل بازیگران، هنرمندان و ورزشکاران امکان ترغیب به مصرف را فراهم کرده و هم تشویق به عدم مصرف را بازنمایی کند.
3. بین عوامل روانی و گرایش به مصرف انواع دخانیات رابطه معنی‌داری وجود دارد. بر این اساس انزوای اجتماعی (0.112)؛ احساس بیگانگی (0.236)؛ اختلال شخصیتی (0.113)؛ در گرایش به مصرف دخانیات مؤثر بوده است. بطوریکه ملاحظه می‌شود، مطالعات موجود نشان دادند که احساس بیگانگی اثر بیشتری بر گرایش و میزان مصرف انواع دخانیات دارند. بعبارت دیگر مسایل مربوط به هویت و ایجاد و بروز شخصیت موقعیت بسیار مهمی در مصرف و یا دورماندن از آن را داراست. برای همین توجه به این موقعیت، در دوران نوجوانی (مدرسه) و جوانی (دانشگاه) اهمیت بسیار بالایی دارد.
4. بین عوامل اقتصادی و گرایش به مصرف انواع دخانیات رابطه معکوس و معنی‌داری وجود دارد. بر این اساس وضعیت سرمایه اقتصادی (0.102-)؛ میزان درآمد (0.189-)؛ محرومیت نسبی (0.381)؛ امنیت شغلی (0.134-)؛ در گرایش به مصرف دخانیات مؤثر بوده است. بعبارت دیگر اثرِ مجموعه عوامل اقتصادی بگونه ایست که با افزایش مولفه ها و شاخصه‌های اقتصادی، میزان گرایش و مصرف انواع دخانیات کاهش می‌یابد یا معکوس. اما نکته مهم آنکه این رابطه و اثر، در خصوص میزان واقعی و یا درک از محرومیت نسبی متفاوت است و رابطه مستقیم شناسایی شده است. به معنایی دیگر هر چه میزان واقعی و یا درک از محرومیت نسبی در میان افراد (در اینجا نوجوانانِ دانشآموز و دانشجو) بیشتر باشد، احتمال گرایش و مصرف انواع دخانیات
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید.../ اباذر اشتری مهرجردی و همکار 122 |
در جمعبندی این بخش میتوان گفت از مجموع دستهبندی عوامل چهارگانه اجتماعی، فرهنگی، روانی و اقتصادی، به ترتیب میزان واقعی و یا درک از محرومیت نسبی (با ضریب 0.381)، کنترل اجتماعی (با ضریب 0.361)، مصرف رسانهای خاصه شبکههای اجتماعی مجازی (با ضریب 0.316) و تبلیغات و سینما (با ضریب 0.288)، نهایتا احساس بیگانگی شامل مسایل مربوط به هویت و ایجاد و بروز شخصیت (با ضریب 0.236) بیشترین اثرات را روی گرایش و مصرف انواع دخانیات در میان نوجوانان (دانشجویان) دارد.
4- اثر کل مطالعات (عوامل مؤثر بر گرایش به مصرف انواع دخانیات)
[1] . این پروژه مخففِ پیشگیری از استعمال دخانیات بوده و از سال 1395 توسط جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات و با محوریت مرکز کنترل دخانیات در شهر ورامین آغاز به کار کرده است.
جدول 8. اثر کل مطالعات
اثر کل | گزارش آماری | ||||
Effect size | lower | upper | Z | sig | |
عوامل اجتماعی | 0.137 | 0.288 | 0.577 | 22.147 | ۰.۰۰۰ |
عوامل فرهنگی | 0.126 | 0.260 | 0.651 | 13.471 | ۰.۰۰2 |
عوامل روانی | 0.155 | 0.359 | 0.371 | 10.226 | ۰.۰۰1 |
عوامل اقتصادی | 0.169 | 0.672 | 0.427 | 8.488 | ۰.۰۰۰ |
نتایج نشان می‌دهد که عوامل اجتماعی (0.126)؛ فرهنگی (0.137)؛ روانی (0.155) و اقتصادی (0.169) در گرایش به مصرف انواع دخانیات مؤثر بوده است. بطوریکه در بالا نیز چهار عامل اصلی را به ترتیب استخراج کردیم، آزمونهای آماری نیز با کمی تفاوت، عوامل اقتصادی، اجتماعی، روانی و فرهنگی را به ترتیب در گرایش به مصرف انواع دخانیات موثر نشان داده است.
آزمون Q: این آزمون برای همگنی و ناهمگنی مطالعات بکار می‌برود. در صورت همگنی مطالعات، از اندازه ثابت استـفاده می‌شود و نتایج تصادفیِ حاصل از آن، در شرایط
ناهمگنی، قابلیت تعمیم بیشتری نسبت به مدل ثابت دارد. بعبارت دیگر هرچه مطالعات پراکندگی و ناهمگنی بیشتری داشته باشند، به معنای بهره‌گیری از جنبههای مختلف و جوامع مختلف آماری داشته و متعاقبا امکان تعمیم بیشتری را برای ما فراهم خواهد آورد.
جدول 9: آزمون Q
I_squared | P_value | Q_value |
87.427 | 0.000 | 832.451 |
با توجه به توضیحات بالا و همانطور که نتایج نشان می‌دهد 87 درصد از پژوهشهای مورد استفاده در این تحلیل، دارای پراکندگی و ناهمگنی هستند، بعبارت دیگر یافتههای این مطالعه امکان تعمیم 90 درصدی را برای حوزه مورد مطالعه یعنی گرایش و میزان مصرف دخانیات در میان نوجوانان و دانشجویان رافراهم میکند.
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکار 123 |
جدول 10. تأثیر جنسیت بر اعتیاد
اثر کل | گزارش آماری | ||||
Effect size | lower | upper | Z | sig | |
زن | 0.176 | 0.100 | 0.188 | 10.451 | ۰.۰۰۰ |
مرد | 0.190 | 0.133 | 0.230 | 14.114 | ۰.۰۰0 |
اثر کل | 0.143 | 0.432 | 0.679 | 12.037 | ۰.۰۰1 |
بین جنسیت و گرایش به مصرف انواع دخانیات رابطه معنی‌داری وجود داشته و اثر کلی آن برابر با 0.14 است. بر این اساس تمایل به مصرف دخانیات در میان مردان (0.19) بیشتر از زنان (0.17) است. چنانچه به نزدیکی درصدهای میان زنان و مردان توجه شود، اولا افزایش گرایش دختران نوجوان و دانشجو به مصرف انواع دخانیات خاصه قلیان را تبیین کرده و به نظر می‌رسد در آینده نزدیک با موج گسترده گرایش دختران نوجوان و دانشجو به انواع محصولات دخانی و احتمالا در آینده نه‌چندان دورتر با موج مصرف انواع مواد مخدر روبرو خواهیم بود.
6- بحث و نتیجه‌گیری
درباره اهمیت تحقیق حاضر میتوان گفت که سیاستهای اجتماعی گاه نیازمند برآورد دقیقی از مشخصههای توصیفی خاصی است که با توجه به پژوهشهای موجود، چنین پراکندگیها و تغییرپذیریهایی را نشان دهند. مرور نظامند و فراتحلیل با خلاصه کردن انبوهی از مطالعات در پیشینه تحقیق هم میتواند خلاصهای مختصر از تعداد زیادی از تحقیقات ارائه دهد و هم با ترکیب نتایجِ گاهاً متضاد تحقیقات مختلف، بر مشکل نتایج مختلف و متضاد در پیشینه تحقیق فائق آید. مرور نظامند و فراتحلیل برای سیاستگذاران بیشترین اهمیت را دارد. آنان برای سیاستگذارای ابتدا باید خلاصهای از تحقیقات قبلی در حوزه خاص را بدانند و سپس درک درستی از تاثیر عوامل مختلف بر متغیر مورد نظر در تحقیقات قبلی را داشته باشند تا بتوانند راهکارهای عملی ارائه نمایند. بنابراین نتایج این تحقیق به سیاسـتگذاران اجتـماعی در
حوزهی دخانیات کمک میکند تا با شناسایی مهمترین و اولویتهای عوامل موثر بر مصرف مواد دخانی، راهکارها و برنامههای بهتری برای بهبود وضعیت دخانیات تدوین نمایند.
در نهایت نتایج نشان می‌دهد که:
§ هرچه میزان تعامل با گروههای خرده فرهنگی بیشتر؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز بیشتر است.
§ هرچه میزان گسیختگی خانواده، نبود رابطه خوب میان اعضای خانواده، نبود یکی از سرپرستان و یا مصرف دخانیات توسط اعضای خانواده بیشتر؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز بیشتر است.
§ سرمایه اجتماعی با مولفه های شبکه و پیوند اجتماعی، مشارکت و انسجام اجتماعی، میتواند موقعیتی دوگانه را داشته باشد: این افراد (بیشتر همسالان) نوجوان و جوان را ترغیب به مصرف کند و یا معکوس، تشویق به عدم مصرف و یا ترک مند. اما در اینجا نشان داد، هرچه میزان تعامل با گروههای همسان و شبکه های اجتماعی بیشتر؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز بیشتر است.
§ کنترل اجتماعی، موقعیتی دوگانه دارد، از یک طرف، چنانچه کنترل اجتماعی که شامل مجموعه اقدامات نظیر شعارها و تابلوهای هشداردهنده، مطالبهگری سایر شهروندان با توجه به آگاهی از مضرات دود دست اول و دوم، حوزهها و محیط‌های عمومیِ عاری از دخانیات یا تحت نظارت و نهایتا فشار عرف و خواست عمومی جامعه است بیشتر باشد، تا یک‌سوم گرایش و حتی مصرف انواع دخانیات را کنترل و کاهش خواهد داد. از طرف دیگر چنانچه کنترل‌های اجتماعی از نوع منفی و به معنای فشار مستقیم روی افراد باشد، می تواند اثر مستقیم داشته و با بالا رفتن فشارهای اجتماعی، میزان مصرف نیز افزایش یابد.
§ هرچه میزان ایمان و انجام مناسک مذهبی و همچنین قرار گرفتن در گروههای مذهبی بیشتر باشد؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز کمتر است.
§ هرچه میزان تعامل با تبلغیات غیرمستقیم و تماشای فیلم و سینما بیشتر باشد؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز کمتر است. بعبارت دیگر با افزایش میزان و موقعیتِ تبلغیات غیرمستقیم و تماشای فیلم و سینما، احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز کمتر است.
§ هرچه میزان بهره گیری از رسانه ها خاصه شبکه های اجتماعی مجازی بیشتر؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز بیشتر است.
§ هرچه فرد احساس بیشتری از تنهایی و کمبود شبکه و پیوند اجتماعی داشته باشد؛ احتمال افسردگی و به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز بیشتر است.
§ هرچه میزان حس تعلق به خانواده، گروههای اجتماعی و جامعه بیشتر باشد؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز کمتر است.
§ هرچه میزان تعادل روانی و شخصیتی فرد بیشتر باشد؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز کمتر است.
§ هرچه میزان سرمایه های اقتصادی فرد شامل شغل مناسب، درآمد قابل قبول، سرپناه و خودرو مناسب و.. بیشتر باشد؛ به همان میزان احتمال گرایش به مصرف انواع دخانیات نیز کمتر است.
§ هرچه موقعیت واقعی و یا درک از محرومیت نسبی در میان افراد (در اینجا نوجوانانِ دانش آموز و دانشجو) بیشتر باشد، احتمال گرایش و مصرف انواع دخانیات نیز افزایش می‌یابد و معکوس، بطوریکه هرچه میزان واقعی و یا درک از محرومیت نسبی در میان افراد کمتر و پایین‌تر باشد، احتمال گرایش و مصرف انواع دخانیات نیز کمتر خواهد بود.
§
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید.../ اباذر اشتری مهرجردی و همکار 124 |
بر همین اساس و در مجموع بر اساس مطالعات صورت گرفته و همچنین تجربه زیسته میتوان گفت، جنبه های مختلف مصرف دخانیات در میان نوجوانان و خاصه، دانشجویان که هر یک میتواند محور و عنوانی جهت مطالعات آتی باشد، به شرح ذیل است:
· نگرشی اشتباه و رایج در محیط روشنفکری در خصوص مصرف دخانیات بطوریکه این محیط از دانشگاه گرفته تا کتابخانه‌ها، کافهها، نگارخانه‌ها و ... ادامه دارد؛
· جدایی و استقلال نوجوانان و جوانان در قالب سبک زندگی متفاوت از والدین در موقعیت نسل Z؛
· نگرشی اشتباه و رایج در خصوص آرامش ذهن و مغز پس از مطالعه و فکر و پژوهش با مصرف دخانیات و مواد مخدر؛
· فرایند دوست‌یابی یا جذابیت خاصه در بین دختران با مصرف یا همراهی در مصرف دخانیات؛
· فرایند شکل‌گیری هویت و شخصیت و حتی جذابیت خاصه در بین پسران با مصرف یا همراهی در مصرف دخانیات؛
· به روز شدن و شهری شدن جوانان روستایی یا شهرهای کوچک که موج مصرف انواع دخانیات را گسترده تر کرده است؛
· جوانان، با مصرف دخانیات موقعیت متمایز با خود(در گذشته) یا دیگران را نشان می دهند؛
· قرار گرفتن در موقعیتی که وارد شدن در گروههای خاص یا نهادی اجتماعی که شرط آن مصرف انواع دخانیات است؛
· گعده های خوابگاهی و پانسیونی که امکان و شرایطی مصرف را فراهم میکند؛
· دسترسی آزاد و سهل در اطراف دانشگاه و خوابگاه که لزوم اجرای قانون منع دخانیات و رعایت رینگ 150 متری اطراف مراکز فرهنگی، هنری و آموزشی؛
· فروش سیگار نخی و انواع سیگارهای الکترونیک در هر مکانی و شغلی و لزوم اجرای قانون منع دخانیات؛
· وجود کافهها و قلیان سراها در نزدیکی دانشگاه و ایجاد پاتوق مصادیق آن رشد مصرف طی سالهای اخیر خاصه در میان دختران. که این مهم نیازمند مطالعات بیشتری است؛
· روند رو به افزایش مصرف انواع دخانیات و کاهش سن تجربه و متعاقباً مصرف، که نیازمند بررسیهای دقیقتر و روشن شدن دلایل آن است؛
· تغییر سبک مصرف از انفرادی به مصرف جمعی، از پسرانه به دخترانه، از سیگار معمولی و قابل احتراق به سیگار و قلیان الکترونیک؛
· وجود موقعیت زمینهای شامل ناپایدار و ابهام در آینده شغلی و زندگی و زمینه مصرف انواع دخانیات؛
· تفاوت مصرف در میان رشتههای تحصیلی (علوم انسانی(در علوم انسانی، فلسفه و علوم اجتماعی بیشتر از سایرین) بیشتر از مهندسی و علوم پایه- هنر بیشتر از علوم انسانی) و مقاطع تحصیلی (کارشناسی بیشتر از کارشناسیارشد و دکتری)، مقیاس شهرهای دانشگاهی (شهرهای بزرگ و خاصه تهران بیشتر از شهرهای کوچک)، از همه مهتر مصرف غیر قابل تصور در میان دانشجویان رشتههای پزشکی؛
· مصـرف بـالای فرهیخـتگان و دانشـجویـان بر مبنـای
منابع
1. اعجازی، فرزانه و ابوالفضل ذوالفقاری (شهریور 1398)، «بررسی رابطه میان میزان استفاده از موبایل با میزان مصرف سیگار»، نشریه مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه شناسی، سال دوم، ش 6، صص 1-14.
2. افراسیابی، حسین و جواد مداحی (بهار 1395)، «بازنمایی و تبیین نقش اوقات فراغت در اعتیاد به سیگار در میان دانشجویان»، نشریه علمی – پژوهشی برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، ش 26، صص 178-212.
3. افراسیابی، حسین و جواد مداحی (زمستان 1395)، «مطالعه کیفی زمینههای اجتماعی مصرف سیگار در میان دانشجویان خوابگاه پسران دانشگاه یزد»، نشریه علمی – پژوهشی پژوهشهای راهبردی مسائل اجتماعی ایران، ش 15، صص 79-98.
4. افشانی، سید علی رضا؛ یاسین خرمپور و سجاد ممـبینی (بهار 1393)، «بررسی رابطه بین دینداری و
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکار 125 |
· اجرای مطالعات طولی و بررسیتِرند زمانی، فارغ از انواع سوگیریها، رشتهها و شهرها و سالهای مختلف که اطلاعات خوبی به ما می‌دهد؛
· بی اهمیتی به سلامتی در مصرف میان دانشجویان(قشر تحصیل‌کرده) و دانشجویان رشتههای پزشکی به رغم آگاهی و تجربه لازم در این خصوص که نیازمند
بررسیهای دقیقتر و روشن شدن دلایل آن است؛
· نگرش غلط و رایج درباره استفاده از انواع دخانیات بعنوان ابزاری ساده، کم خطر و ارزان جهت فرار از موقعیت افسرده زا-غیر شفاف- عدم قطعیت نسبت به آینده و دورهمیها؛
· روند افزایشی و نگرانکننده در میان دختران خاصه در رشتههای هنر که بیش از پسران بوده و نیازمند
بررسیهای دقیقتر و روشن شدن دلایل آن است؛
§ رابطه مستقیمی در خصوص اثرگذاری تبلیغات(مستقیم و غیر مستقیم) و نشان دادن صحنههای مصرف دخانیات در فیلمها و سریالها بر میزان علاقه و مصرف آن وجود دارد که نیازمند مطالعات دقیق و متوع‌تر میباشد
نگرش به مصرف سیگار در بین دانشجویان دانشگاه یزد»، نشریه علمی– پژوهشی علوم اجتماعی (دانشگاه آزاد شوشتر)، ش 24، صص 59-80.
5. امیدپور، آرزو؛ سلیمان کابینی مقدم و حجت الله میاندهی (تابستان 1400)، «شیوع شناسی مصرف سیگار، الکی و مواد مخدر در بین نوجوانان استان گیلان»، نشریه پرستاری، مامایی و پیراپزشکی، دوره هفتم، ش 1، صص 46-59.
6. خنفچه، مهین؛ بهمن اکبری، لیلا مقتدر و بتول مهرگان (1401)، «مدل سازی معادلات ساختاری رابطه اعتیاد مادر به سیگار و گرایش به خودکشی در دختران نوجوان با نقش میانچیگری دین داری»، نشریه مطالعات ناتوانی، شماره 12، صص 1-11.
7. پشت مشهدی، مرجان؛ زهره احمد آبادی؛ لیلی پناغی، علیزاده محمدی و حسین رفیعی (1389)، «نقش مدرسه در گرایش به سوء مصرف سیگار، الکل و مواد در نوجوانان دبیرستانی شهر تهران»، نشریه تحقیقات علوم رفتاری، دوره هشتم، ش 1، صص 46-56.
8. پیر دهقان، آذر؛ محمود وکیلی؛ مژده عرب و آرزو آقا کوچک (آذر و دی 1393)، «بررسی فراوانی مصرف سیگار و مدل سازی عوامل پیشگویی کننده در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهر یزد در سال 1391»، نشریه دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، دوره شانزدهم، ش 5، صص 56-65.
9. پیرزاده، حجت الله؛ علی محمد نظری؛ کیانوش زهراکار و رضا بابایی گیوی (زمستان 1394)، «نقش کارکرد خانواده در پیش بینی گرایش به اختلالات اعتیادی مرتبط با دخانیات در دانشآموزان 16 تا 19 ساله»، نشریه سلامت اجتماعی (نشریه مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت)، دوره سوم، ش 1، صص 21-30.
10. حبیبی، یوسف؛ آتوسا کلانتر هرمزی، کیومرث فرح بخش؛ حسین سلیمی بجستانی و محمد عسگری (1400)، «سبب شناسی گرایش به مصرف سیگار: یک وارسی کیفی از تجارب زیسته جوانان سیگاری»، نشریه تصویر سلامت، دوره 12، ش 4، صص 404-416.
11. حسینی، فرهاد؛ مجتبی حبیبی و فرهاد رادفر (تابستان 1394)، «مقایسه سبکهای دلبستگی، احساس تنهایی ادراک شده و سلامت روان در دانشجویان مصرف کننده و غیرمصرف کننده سیگار»، نشریه علمی - پژوهشی روانشناسی سلامت، ش 14، صص 45-61.
12. حسینیان، معصومه؛ ربابه نوری، مریم مقدسین، سوفیا اصالت منش (خرداد و تیر 1397)، «بررسی نقش میانجیگر سلامت روان و انگیزههای مصرف در رابطه میان سازگاری با دانشگاه و مصرف سیگار و قلیان توسط دانشجویان»، نشریه علمی – پژوهشی فیض، دوره بیست و دوم، ش 2، صص 192-205.
13. حسینیان، معصومه؛ ربابه نوری؛ مریم مقدسین و سوفیا اصالت منش (تابستان 1397)، «پیش بینی مصرف سیگار و قلیان در دانشجویان براساس میزان سازگاری با دانشگاه، سلامت روان و انگیزههای مصرف»، نشریه پژوهش در سلامت روان شناختی، ش 34، صص 87-101.
14.
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید.../ اباذر اشتری مهرجردی و همکار 126 |
15. رضوانفرد، مهرناز؛ حامد ا ختیاری؛ آذرخش مکری و حسین کاویانی (زمستان 1386)، «رابطه ویژگیهای شخصیتی و تکانشگری با میزان وابستگی نیکوتین در دانشجویان سیگاری»، نشریه علمی– پژوهشی تازههای علوم شناختی، ش 36، صص 33-49.
16. زاده محمدی، علی؛ زهره سروش فر؛ فضه غلامرضا کاشی و فاطمه غلامرضا کاشی (بهار و تابستان 1394)، «مرور نظام مند تحقیقات سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان»، نشریه علمی – پژوهشی مسائل اجتماعی ایران، سال ششم، ش 1، صص 107-130.
17. سبکتکین ریزی، قربانعلی؛ حامد مرادی؛ فاطمه سلمانی و نورالله اردشیری منش (پاییز و زمستان 1400)، «بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با استعمال دخانیات بین دانشجویان دانشگاه خوارزمی»، نشریه مسائل اجتماعی ایران، سال دوازدهم، ش 2، صص 137-154.
18. سپهوندی، علی؛ معصومه شفیعی و حدیث حیدری راد (زمستان 1395)، «مقایسه طرد اجتماعی، احساس پیوستگی و ادراک خطر در افراد وابسته به مواد، سیگار، قلیان و عادی»، نشریه علمی – ترویجی سلامت اجتماعی و اعتیاد، ش 12، صص 205-224.
19. سهراب زاده، مهران و لیلا پرنیان (تابستان 1394)، «مطالعه کیفی مصرف قلیان بین دختران دانشجو و زنان جوان شهر شیراز»، نشریه علمی – پژوهشی زن در توسعه و سیاست، ش 49، صص 81-112.
20. سید فاضلپور، سیده فاطمه؛ محمد تقی مقدم نیا و فیروز نصیرزاده (بهار 1383)، «بررسی نگرش دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در ارتباط با سیگار کشیدن»، نشریه پزشکی قانونی ایران، سال دهم، ش 33، صص 25-29.
21. طاووسی، محمود؛ رحمن پناهی؛ علی اصغر حائری مهریزی؛ مهدی عنبری، رامین مظفری کرمانی، راحله رستمی و اکرم هاشمی (پاییز 1397)، «مداخلات پیشگیرانه درخصوص مصرف دخانیات توسط نوجوانان ایرانی: یک مطالعه مروری»، نشریه بهداشت در عرصه (دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی – دانشکده بهداشت و ایمنی)، دوره ششم، ش 3، صص 36-49.
22. غلامعلی زاده، رضا؛ غلامعلی افروز؛ مریم اسماعیلی نسب و فضل الله احمدی (زمستان 1398)، «ترسیم نیمرخ ویژگیهای شخصیتی دانشجویان مصرف کننده دخانیات و مقایسه تحلیلی آن با گروه دانشجویان غیرسیگاری در دانشگاه‌های شهر تهران»، نشریه پژوهشهای کاربردی روان شناختی، سال دهم، ش 4، صص 85-100.
23. فاضلی، عصمت (پاییز 1395)، «مدل یابی گرایش به مصرف سیگار براساس باوردهای سلامت،
نگرشها، هنجارهای ذهنی و تاب آوری»، نشریه علمی – پژوهشی پژوهش در سلامت روانشناختی، دوره دهم، ش 3، صص 49-57.
24. کاوسیان، علی؛ علی اکبر شیخی فینی؛ محمد حاتمی و حمید مردانی (زمستان 1390)، «بررسی عوامل حفاظت کننده و خطرزای مصرف مواد (تریاک، مشروبات الکی، سیگار و قلیان) در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس»، نشریه علمی – پژوهشی پژوهشهای دانش انتظامی، ش 53، صص 181-208.
25. محمد خانی، شهرام و حسن رضایی جمالویی (خرداد و تیرماه 1395)، «رابطه مصرف سیگار و قلیان با عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد»، نشریه دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دوره بیست و سوم، ش 2، صص 262-280.
26. محمد زاده ابراهیمی، علی؛ طیبه رحیمی پردنجانی و امیرپویا خراسانینیا (1394)، «نقش سیستمهای مغزی– رفتاری در پیش بینی رفتارهای پرخطر دانشجویان دانشگاه بجنورد»، نشریه دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، دوره هفتم، ش 1، صص 175-188.
27.
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید .../ اباذر اشتریمهرجردی و همکار 127 |
28. مروی زاده، معصومه؛ ربابه نوری قاسم آبادی و مریم مقدسین (بهار 1396)، «بررسی رابطه انگیزههای مصرف سیگار و قلیان با افسردگی، کیفیت روابط و حمایت اجتماعی دانشجویان»، نشریه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی (مرکز توسعه آموزشهای نوین ایران)، دوره سوم، ش 4/1، صص 1-19.
29. مصطفی بلوردی، زهیر و امید مهنی (زمستان 1397)، «تجربه مصرف سیگار در میان دختران دانشجو پژوهشی پدیدارشناختی در دانشگاه‌های شهر کرمان»، نشریه مطالعات اجتماعی ایران، دوره دوازدهم، ش 4، صص 5-24.
30. مصطفیپور، علی و لیلا یزدانپناه (پاییز و زمستان 1394)، «بررسی عوامل اجتماعی گرایش به مصرف تنباکو با تأکید بر سبک زندگی: مورد مطالعه شهروندان شهر بوکان»، نشریه علمی – پژوهشی بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره ششم، ش 2، صص 252-372.
31. مقدم، سوری (مهر 1387)، «سیگار از نوع زنانه (نگاهی آسیب شناختی به جاذبه استعمال دخانیات در زنان)»، نشریه گزارش، ش 201، صص 32-33.
32. میرزائیان، بهرام؛ مجید پاکدامن و حسن بهروزی (بهار 1399)، «تأثیر آموزش مهارتهای مقابلهای به روش بحث گروهی بر نگرش دانش آموزان دوره دوم نسبت به مصرف دخانیات»، نشریه روانشناسی و علوم تربیتی (مؤسسه آموزش عالی نگاره)، ش 49، صص 7-24.
33. میناوند، محمد قلی و حمید رضا چراغپور (زمستان 1392)، «مقایسه وضعیت موجود و مطلوب تبلیغات ضد دخانیات در سیمای جمهوری اسلامی ایران (از نظر کارشناسان ارتباطات و شورای سلامت سازمان صدا و سیما در سال 1390)»، نشریه رسانههای دیداری و شنیداری، ش 21، صص 73-90.
34. نریمانی، محمد و سمیه تکلوی (بهار 1391)، «مقایسه هراس اجتماعی و حساسیت اضطرابی در دانشجویان سیگاری و غیرسیگاری»، نشریه علوم
فراتحلیل مقالات حوزه دخانیات با تاکید.../ اباذر اشتری مهرجردی و همکار 128 |
35. وفایی، باقر و جعفر شهامفر (زمستان 1383)، «عوامل
مؤثر در گرایش دانشآموزان شهرستان تبریز به سیگار»، نشریه دانشگاه علوم پزشکی بابل، سال هفتم، ش 1 (پی در پی 25)، صص 57-62.