Barriers to entrepreneurship in agricultural college education
Subject Areas : Generalsoulmaz dorri 1 * , Amir Mozafar Amini Sedehi 2 , Soodabeh Saraei 3
1 -
2 -
3 -
Keywords: university education, entrepreneurship barriers, higher education, agriculture,
Abstract :
The purpose of this research, which is a descriptive research with qualitative approach. Identification of agricultural entrepreneurship barriers in university education in Isfahan province. The statistical population consists of knowledgeable entrepreneurs from different fields of agriculture, which is estimated at 40. And all members were examined. Required data were collected through a semi-structured exploratory interview. Using content analysis strategy, 26 items were extracted. The categories were presented to the statistical population in a questionnaire and their degree of importance was asked based on the Likert spectrum. Then, using exploratory factor analysis, SPSS software was used to identify the variables. The KMO value was 0,829 and the value of the Bartlett test was 3328.763 which was significant at 99%. The results of factor analysis showed that the total variance explained by the five factors extracted from the studied items was 69.221%. In this research, motivational and attitudinal barriers, structural barriers, educational barriers, economic and environmental obstacles and personality barriers were explained by 17.11%, 17.066%, 14.336%, 11.465% and 9.218% respectively Total variance was identified as the most important obstacles to agricultural entrepreneurship in university education.
1. احسانی¬فر، تهمینه، رستمی، فرحناز، نادری، نادر و رضایی، بیژن (1395). موانع و راهکارهای توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزی، نشریه کارآفرینی در کشاورزی، 3(2)، صص 15-1.
2. احمدی، فریدون، شافعی، رضا و مفاخری¬نیا، فرانک (1391). بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر رفتار کارآفرینانه دانشجویان دانشگاه کردستان. توسعه کارآفرینی، 4(15)، 163-145.
3. امیری، علی¬نقی (1386). نگرش¬های كارآفرینانه دانشجویان و موانع آن، فصلنامه پژوهش و برنامه¬ریزی در آموزش عالی، 49،ص 45-67.
4. امینی، علیرضا و حسینی ماچک، شیما (1396). شناسایی ویژگی¬های هوش کارآفرینانه زنان کارآفرین: مطالعه¬ای کیفی با استفاده از تحلیل محتوای قرارداری، توسعه کارآفرینی، دوره 10، شماره 2، تابستان 1396، ص 359-374.
5. انصاری، محمد و فکور، بهمن (1393). موانع محیطی گرایش دانشجویان و دانش¬آموختگان به کارآفرینی، پژوهش و برنامه¬ریزی در آموزش عالی، 20(2)، ص 141-117.
6. حیدری، احمد (1382). کارآفرینی موسسات آموزش عالی و دانشگاه¬ها. نشریه سیمای اقتصادی، 203 و 204،ص 182.
7. حیدری¬زاده، مجید (1382). وضعیت اشتغال اعضاء سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان در راستای بازنگری برنامه¬ریزی آموزشی. فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، 2،ص 37-45.
8. رحمانیان کوشککی، مهدی، چیذری، محمد، عباسی، عنایت (1395). تحلیل موانع فراروی آموزش¬های کارآفرینی در مراکز آموزش علمی کاربردی کشاورزی. فصلنامه علمی-پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال هفتم، شماره 2، تابستان 95، پیاپی 26، ص 111-132.
9. رضوی، مصطفی، فلاح حقیقی، نگین، رضوانفر، احمد وکلانتری، خلیل (1391). تحلیل موانع کارآفرینی در دانشکده¬های کشاورزی ایران (از دیدگاه دانشجویان)، مدیریت دولتی، 4(10)، ص 78-59.
10. سرائی، سودابه، افراخته، حسن، ریاحی، وحید و جلالیان، حمید (1395). مدل¬سازی مدیریت پایدار دفاتر ICT روستایی با استفاده از هوش تجاری، فرایند مدیریت و توسعه، دوره 29، زمستان 95، شماره 4، پیاپی 98، ص 115-143.
11. شریف، مصطفی، جمشیدیان، عبدالرسول، رحیمی، حمید و نادری، ناهید (1390). تحلیل وضعیت آموزش کارآفرینی در آموزش عالی ایران. توسعه کارآفرینی، سال سوم، شماره یازدهم، بهار 1390، ص 106-87.
12. شریف¬زاده، فتاح، رضوی، مصطفی، زاهدی، شمس-السادات و نجاری، رضا (1388). طراحی و تبیین الگوی عوامل موثر بر کارآفرینی دانشگاهی (مطالعه موردی: دانشگاه پیام نور). توسعه کارآفرینی، 2(6)، ص11-38.
13. شعبانعلی فمی، حسین، آقاپور، شهلا، علم¬بیگی، امیر (1389). شناسایی موانع و مشکلات شکل¬گیری یادگیری شغل¬محور در بین دانشجویان رشته¬های کشاورزی دانشگاه تهران، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، شماره 2، ص 229-219.
14. شهبازی، اسماعیل، علی بیگی، امیرحسین (1385). واكاوي شايستگي هاي دانش آموختگان كشاورزي براي ورود به بازارهاي كار در كشاورزي. علوم ترويج و آموزش كشاورزي ايران، 2(1)، ص 24-15.
15. مرکز آمار ایران (1395). نتایج طرح آمارگیری از ویژگی¬های اشتغال و بیکاری (1383-1376) و طرح آمارگیری نیروی کار (1394-1384).
16. موحدی، رضا، اکبری، رویا، یعقوبی فرانی، احمد (1389). راهکارهای بهبود وضعیت اشتغال دانش-آموختگان رشته¬های کشاورزی (مطالعه موردی دانشگاه بوعلی سینا همدان)، مجله پژوهش¬های ترویج و آموزش کشاورزی، 3(4)، ص 98-85.
17. موسوی، محمد (1392). بررسی موانع توسعه کارآفرینی، مطالعه موردی: دانشگاه پیام نور خراسان رضوی. نشریه علوم انسانی دانشگاه پیام نور مشهد، 4، ص 45-35.
18. میرزامحمدی، محمدحسن، امیری، مهدی و پورطهماسب، سیاوش (1387). بررسی موانع توسعه کارآفرینی در دانشگاه شاهد از نظر اعضاء هیئت علمی این دانشگاه. فصلنامه آموزش عالی، 1(4)، ص50-33.
19. وکیلی، یوسف، الوانی، مهدی و محمدی، قنبر (1393). تبیین نقش عوامل محیطی در توسعه کارآفرینی در بخش عمومی. فصلنامه توسعه کارآفرینی، 7(2)، ص 191-210.
20. یزدان¬پناه، مسعود و زبیدی، طاهره (1396). تاثیر ویژگی¬های کارآفرینی بر نیت کارآفرینانه در دانشگاه رامین خوزستان. فصلنامه پژوهش و برنامه¬ریزی در آموزش عالی، 23(2)، ص 131-115.
21. یعقوبی، جعفر، نجفلو، پریسا و حق¬وردی، الهه (1395). بررسی ابعاد مختاف خوداشتغالی و موانع آن در میان دانشجویان دختر دانشکده کشاورزی (مطالعه موردی: دانشگاه زنجان). زن در توسعه و سیاست، 14(3)، ص 360-343.
22. Decter, M., D. Bennett and M. Leseure. (2007). University to business technology transfer_ UK and USA comparisons, 1: 55-145.
23. Katz, J.A. (2003). The chronology and intellectual trajectory of American entrepreneurship education 1876-1999. Journal of Business Venturing, 18: 283-300.
24. Sookhtanlo, M., A. Rezvanfar and S.M. Hashemi. (2009). Psychological Capabilities Affecting Agricultural Students Entrepreneurship Level: A Comparative Study. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 5: 175-184.
25. Yu, M.C. Chan, S.(2007). Entrepreneurship Education in Malay. sia(Www. MMu.edu)
موانع کارآفرینی رشتههای کشاورزی در آموزش دانشگاهی
* سولماز دریسده **امیر مظفر امینی سدهی ***سودابه سرایی
* کارشناسیارشد، توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان
** دانشیار، گروه توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان
*** دکترای جغرافیا و برنامهریزی روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان
soulmazdorri@gmail.com aamini@cc.iut.ac.ir saraee@sepahan.iut.ac.ir
تاریخ دریافت: 13/10/1398 تاریخ پذیرش: 06/07/1399
چکیده
هدف این پژوهش که یک تحقیق توصیفی با رویکرد کیفی است، شناسایی موانع کارآفرینی رشتههای کشاورزی در آموزش دانشگاهی استان اصفهان میباشد. جامعه آماری کارآفرینان دانشآموخته از رشتههای مختلف کشاورزی میباشند که برابر با 40 نفر برآورد گردید و کل اعضا، مورد بررسی قرار گرفتند. دادههای لازم از طریق مصاحبهی نیمهساختاریافته اکتشافی محققساخته گردآوری شد. با استفاده از راهبرد تحلیل محتوا 26 مقوله استخراج گردید. مقولهها در قالب پرسشنامه در اختیار جامعه آماری قرار گرفتند و درجه اهمیت آنها بر اساس طیف لیکرت پرسیده شد. بهمنظور تلخیص متغیرها از تکنیک تحلیلعاملی اکتشافی با نرمافزار SPSS نسخه 19 استفاده شد. مقدار KMO، 829/0 و مقدار آزمون بارتلت 763/3328 بهدست آمد که در سطح 99 درصد معنیدار بود. نتایج تحلیلعاملی نشان داد، تبیین کل واریانس توسط 5 عامل استخراج شده از گویههای مورد بررسی، 221/69 درصد است. در این پژوهش، موانع انگیزشی و نگرشی، موانع ساختاری، موانع آموزشی، موانع اقتصادی و محیطی و موانع شخصیتی به ترتیب با تبیین 110/17 درصد، 066/17 درصد، 362/14 درصد، 465/11 درصد و 218/9 درصد از واریانس کل، بهعنوان مهمترین موانع کارآفرینی کشاورزی در آموزش دانشگاهی شناسایی شدند.
واژههای کلیدی: آموزش دانشگاهی، موانع کارآفرینی، آموزش عالی، کشاورزی.
1-مقدمه
نویسنهد عهدهدار مکاتبات: سولماز دریسده soulmazdorri@gmail.com |
شکلگیری زمینههای تحقیقاتی (علمی و کاربردی) آموزش کارآفرینی در آموزش عالی به اوایل دهه 1970 میلادی باز میگردد. در آن دوره، معدودی از دانشگاههای جهان، به آموزش مباحث کارآفرینی همت گماردند. در بررسی روند گسترش آموزشهای کارآفرینی، نشانههایی از رشد شایان توجه آموزشهای کارآفرینی قابل مشاهده است. با وجود رشد فزاینده آموزشهای کارآفرینی در دانشگاههای سراسر جهان، همچنان این پرسش ذهن بسیاری از پژوهشگران را بهخود مشغول کرد که آیا کارآفرینی قابل آموزش است(کارلسون و موبرگ2،2013). در پاسخ عنوان کردند آموزشهای کارآفرینانه بهطور مستقیم سبب کارآفرینی نمیشود و پدیده کارآفرینی پدیدهای چندساختی و وابسته به عاملهای چندی است. در واقع آموزش کارآفرینی شرط لازم و نه کافی برای کارآفرینی است. آموزشهای کارآفرینی در راستای خلق تمایل و مطلوبیت درکشده فعالیتهای کارآفرینی دانشجویان بسیار مهم است، لیکن سازوکارهای اثرگذاری آنان چندان مشخص نیست(هاتاب3،2014). دانشگاهها الزام دارند به آموزش کارآفرینی بیندیشند، چون نسل جوان نیاز دارد بداند چطور در برابر محیطهای نا‌امن و پیچیده و قوانین و مقررات متغیر در بازارکار، بهطور انعطاف‌پذیر عمل کرده و بتوانند بهصورت کارآفرین در جامعه آینده فعالیت کنند(آسمن4، 1998).
سالانه تعداد زیادی از جوانان وارد دانشگاهها میشوند که در فاصله زمانی کوتاهی دانشآموخته شده و به بازار کار روی میآورند. طی بیست سال گذشته میزان
دانشآموختگان دورههای آموزش عالی در ایران به پنج برابر افزایش یافته است. این وضعیت در میان رشتههای کشاورزی شدیدتر نیز هست ] 21[.
در رشته کشاورزی، سال 1381 به نسبت بیش از 9 برابر در سال 1355 به جذب دانشجو اقدام شده است ] 13[ و بر اساس آخرین آمار گزارش شده رشتههای کشاورزی بیشترین تعداد دانشآموختگان بیکار را به خود اختصاص داده است و 25درصد بیش از سایر رشتهها دانشآموخته بیکار دارد. در حال حاضر حدود 5/3 تا 2/4 میلیون نفر در ایران در بخش کشاورزی شاغلاند و در این بین فقط به میزان یک درصد از این افراد تحصیلات دانشگاهی دارند
] 16[. بر اساس آمار، جمعیت شهری و روستایی شاغل در بخش کشاورزی از سال 1376 تا 1394 در حال نزول است. این در حالیاست که بخش صنعت و خدمات در همین دوره زمانی رشد داشتهاند ]15[ که بیانگر کاهش نیروی انسانی در بخش کشاورزی است.
اجرای برنامه سوم توسعه، توجه چندانی به آن نشده بود. حتی در محافل علمی و دانشگاهی نیز، بهجز موارد بسیار کمشماری، پژوهشی در این زمینه صورت نگرفته بود. مشکل بیکاری، و پیش‌بینی حادتر شدن آن در دهه 1380، سبب شد تا در تدوین برنامه سوم توسعه، موضوع توسعه کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد و به اختصار "کاراد" نامیده شود. طرح توسعه کارآفرینی در دانشگاههای کشور در برنامه سوم توسعه با نظر سازمان مدیریت و برنامهریزی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در 12 دانشگاه آغاز شد و در اواخر سال 1379، مسئولیت پیگیری اجرا و امور ستادی آن از سوی وزارت علوم تحقیقات و فناوری به سازمان سنجش آموزش کشور واگذار شد.
با توجه به اینکه ايران با داشتن جمعيت مستعد و منابع طبيعي فراوان، توليد ملي در سطح كمي بوده و جمعيت تحصيلكرده از اشتغال مولد چنداني برخوردار نيست، برهمين اساس اولويت ايجاد كار در دستور كار نهادها و سازمانها قرار گرفته است. ضعف دستگاههاي سياستگزار در شناخت امر كارآفريني، نبود تجارب قبلي در كشور براي توسعه كارآفريني و حمايت و پشتيباني از كارآفرينان، يك مانع اصلي و اوليه محسوب ميشود
] 11[ با توجه به اهميت و نقش كارآفريني و با توجه به مشكلات جامعه، ترويج و اشاعه كارآفريني، بسترسازي براي فرهنگ حامي كارآفريني و تربيت كارآفرينان براي تمامي جوامع بهويژه جوامع در حال توسعه مثل كشورمان ضرورت دارد كه اين امر، يكي از وظايف و چشماندازهاي آموزش عالي است.
لذا هدف اصلی از انجام این پژوهش شناسایی موانع کارآفرینی در آموزش دانشگاهی از دیدگاه فارغالتحصیلان و کارآفرینان رشتههای کشاورزی در استان اصفهان است. امید است که با شناسایی مشکلات و موانع بتوان گامی در جهت رفع آنان و ایجاد بستر مناسبتری برای آموزش کارآفرینی در دانشگاه برداشت.
2- مروری بر پیشینهی تحقیق
تحقیقات زیادي در خصوص شناسایی و بررسی موانع آموزش کارآفرینی در دانشگاهها و مراکز آموزشی انجام شده است. در همین راستا، تحقیقی بهمنظور شناسایی موانع آموزش کارآفرینی و راهاندازي کسبوکار در دو کشور آمریکا و انگلیس انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که تفاوتهاي فرهنگی بین دو محیط دانشگاه و
کسبوکار و همچنین نبود سرمایهگذاري کافی بهعنوان مهمترین موانع میباشند(دکستر و همکاران5،2007، سوختانلو و همکاران6،2009). اما (کتز7،2003) بزرگترین مانع جهت آموزش کارآفرینی در سطح آموزش عالی را کمبود مدرسین ماهر و شایسته در زمینه کارآفرینی
میداند.
]18و7و6[در تحقیقهای خود، ارائه شدن دروس بهصورت نظري و ناهماهنگی بین نیاز بازار کار و مراکزآموزشی را از جمله موانع مهم اثربخشی دورههاي آموزش کارآفرینی
میدانند. پژوهشي با عنوان بررسي قابليتهاي كارآفريني دانشجويان دانشگاه اصفهان توسط بدري (1385) انجام شد. نتايج نشان داد بين قابليت كارآفريني در زمينه استقلالطلبي،كنترل دروني، انگيزه پيشرفت و خلاقيت رابطه معناداري وجود دارد و نمرههاي دانشجويان بالاتر از حد ميانگين بود، اما در زمينه خطرپذيري رابطه معنادار نبوده و نمرههاي مربوط به آن در حد ميانگين بوده است. ]3[ در تحقيقي دريافت كه بين نگرش كارآفرينانه دانشجويان و عوامل درون دانشگاهي (شيوههاي مديريت، ويژگيهاي مدرسان، ويژگيهاي نظام اداري، محتواي درسي، امكانات و عملكرد پرسنل) رابطه مثبت و معناداري وجود دارد. يافتهها نشان داد عملكرد كاركنان، ويژگيهاي نظام اداري و شيوههاي مديريت مهمترين موانع نگرش كارآفرينانه هستند.
]18[ به بررسی موانع توسعه کارآفرینی در دانشگاه شاهد از نظر اعضای هیئتعلمی این دانشگاه پرداختند. آنها به این نتیجه رسیدند که اولاً موانع درونزا بیشترین نقش بازدارندگی را در توسعه کارآفرینی در دانشگاه شاهد دارد. ثانیاً نقش مدیریت ارشد مهمترین مانع درونزای کارآفرینی در دانشگاه بوده و با توجه به میانگین رتبههای محاسبه شده، نقش عوامل علمی و تحقیقاتی، مهمترین مانع
برونزای کارآفرینی و در نهایت نقش ضریب کوشش نیز مانع کارآفرینی در دانشگاه است. ]12[ به طراحی و تبیین الگوی عوامل موثر بر کارآفرینی دانشگاهی در دانشگاه پیام نور پرداخته و مدل مفهومی را در این زمینه تدوین کردند. ]11[ وضعیت آموزش کارآفرینی در آموزش عالی ایران را تحلیل نموده و به این نتیجه رسیدند که هدفها، محتوا، راهبردهای یادگیری و یاددهی، شیوههای مدیریت و نظارت و ارزشیابی آموزش کارآفرینی باید بیش از سطح متوسط در آموزش کارآفرینی مد نظر قرار گیرد. ]9[ در پژوهشی موانع کارآفرینی در دانشکدههای کشاورزی ایران را از دیدگاه دانشجویان تحلیل نمودند. آنان پنج مانع آموزشی، فردی-شخصیتی، حمایتی-قانونی، تسهیلاتی و ارتباطی را بهعنوان عوامل زیربنایی و مهمترین موانع کارآفرینی در دانشکدههای کشاورزی شناسایی نمودند.
]2[ طی پژوهشی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر رفتار کارآفرینانه دانشجویان دانشگاه کردستان را بررسی کردند. آنها نتیجه گرفتند که عوامل فردی رابطه معنیداری با ویژگیهای کارآفرینانه دارد، بهطوریکه دانشجویان پسر و آنهایی که وضعیت تحصیلی مناسبی دارند، حس
توفیقطلبی، استقلالطلبی و خلاقیت در آنها بیشتر است. ]17[ در تحقیقی به بررسی موانع توسعه کارآفرینی در دانشگاه پیام نور خراسان رضوی پرداخت و به این نتیجه رسید که موانع ذهنی بیشترین تاثیر و دلسرد کردن خود توسط دیگران کمترین تاثیر را بر توسعه نیافتن کارآفرینی دارد.
]5[ عوامل محیطی بازدارنده دانشجویان و دانشآموختگان جوان ایرانی در تاسیس بنگاه کسبوکار را از مولفههای کمبود آموزشها و مهارتهای کارآفرینی، تامین نشدن منابع مالی، نبود نگرشهای اجتماعی و فرهنگی مثبت به کارآفرینی، نبود دسترسی به دانش و فناوری، ضعف سیاستها و برنامههای حمایتی دولتی، باز نبودن بازار و قوانین و مقررات بیان کردهاند. ]19[ دریافتند که محدودیتهای قانونی، مداخلات سیاسی، افق زمانی
کوتاهمدت، فاصله قدرت، پرهیز از بیاطمینانی، تقدیرگرایی و فردگرایی، مانع توسعه کارآفرینی است. ]18[ در پژوهشی موانع توسعه کارآفرینی در دانشگاه پیام نور جنوب فارس را از نظر دانشجویان بررسی نمود. یافتههای پژوهش نشان داد که از نظر دانشجویان به ترتیب موانع رفتاری، موانع محیطی و موانع ساختاری بیشترین نقش را در توسعه نیافتن کارآفرینی در دانشگاه پیام نور دارند.
تحقیق دیگري توسط ]8[ بهمنظور بررسی توانمنديهاي کارآفرینانهي دانشجویان مشارکتکننده در دورههاي کارآفرینی مراکز آموزش علمی-کاربردي کشاورزي در استان فارس انجام شد، ایشان در پژوهش خود عمدهترین موانع در آموزش کارآفرینی را ارائه نشدن آموزشهاي عملی و کاربردی، در دسترس نبودن منابع آموزشی بهمیزان کافی، عدم تعامل و ارتباط بین مراکز آموزشی و جامعه، ضعف در شناخت قوانین مالی و مدیریتی، ضعف برنامهریزي آموزشی و نبود خدمات مشاورهاي و حمایتی برمیشمارد. ]21[ به بررسی ابعاد مختلف خوداشتغالی و موانع آن در میان دانشجویان دختر دانشکده کشاورزی در دانشگاه زنجان پرداختند. نتايج نشان داد دانشجويان تمايل بيشتري به اشتغال در بخش خدماترساني كشاورزي داشتند و مهمترين ملزومات خوداشتغالي از نظر آنها بهترتيب سرماية مالي، برخورداري از آموزش تخصصي جهت راهاندازي كسبوكار و تجربههاي كاري در زمينة مربوطه بيان شد. نتايج تحليل عاملي نشان داد كه هفت عامل حمايتي، قانوني و موانع جنسيتي، خطرپذيري كشاورزي و ضعف مهارتهاي ارتباطي، ضعف مادي و دانشي، نگرشي و امنيتي، گرايش به راحتطلبي و عدم ريسكپذيري در اشتغال، ضعف مهارت مديريتي و فني و كمبود تسهيلات 74 درصد از كل واريانس را تبيين كنند. ]20[ تاثیر ویژگیهای کارآفرینی بر نیت کارآفرینانه در دانشگاه رامین خوزستان را بررسی نمودند و به این نتیجه رسیدند که بین دانشآموختگان کارآفرین و بدون شغل در متغیرهای عزت نفس و خودکارآمدی تفاوت معنادار وجود دارد.
3- روششناسی
با در نظر گرفتن هدف این پژوهش که بررسی موانع کارآفرینی در آموزش دانشگاهی است این تحقیق از نوع توصیفی بوده و بر اساس رویکرد کلان، کیفی است که در آن، از راهبرد تحلیل محتوا برای تحلیل دادههای متنی استفاده میشود. این پژوهش در استان اصفهان انجام شد و جامعه آماری آن شامل کارآفرینان دانشآموخته از رشتههای مختلف کشاورزی میباشند. البته منظور آن دسته از کارآفرینانی هستند که از زمان معرفی و شروع به کارآفرینی تا مرحله رشد کسب وکارشان حداقل 3 سال گذشته باشد، چرا که زمان متوسط برای راهاندازی و رشد یک کسب وکار 3 سال است ]4[.
با بررسی مراکزی چون سازمان نظام مهندسی کشاورزی استان اصفهان، سازمان جهاد کشاورزی استان و شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان، جامعه آماری برابر با 40 نفر برآورد گردید که بهدلیل محدود بودن حجم جامعه، کل اعضا مورد بررسی قرار گرفتند و از نمونهگیری استفاده نشد.
دادههای مورد نیاز از طریق بررسی پیشینه تحقیق و اسناد و مدارک و همچنین مصاحبهی نیمهساختاریافته اکتشافی محققساخته گردآوری شد. سوالات مصاحبه در راستای دستیابی به اهداف تحقیق و در زمینههای زیر متمرکز شده بود:
- نظر کلی شما در مورد تاثیر دانشگاه در کارآفرینی شما چیست؟
- از نظر شما آیا درسهای دانشگاهی کمکی به خلاقیت دانشجو میکند؟
- در دانشگاه تا چه حد محیط پرورش زمینههای
روانشناختی دانشجویان فراهم است؟
- نظر شما در خصوص اهمیت عوامل و شرایط اقتصادی برای یک کارآفرین چیست؟
- دانشگاه چه نقشی در کارآفرین شدن شما داشته است؟
- به نظر شما درسهای ارائه شده در رشته تحصیلی شما در دانشگاه چه میزان در توانمند کردن دانشجویان برای کارآفرینی موثر بوده است؟
- در راهاندازی کسبوکار خود با چه چالشهایی مواجه بودید؟
روش انجام مصاحبه به این صورت بود که ابتدا زمان هر مصاحبه، با توجه به راحتی مصاحبهشوندگان و اطمینان از عدم ايجاد اختلال و مزاحمت کمتر در برنامه کاري آنان برنامهریزی شد. هر جلسه مصاحبه رو در رو و یا تلفنی حدود 1 تا 2 ساعت زمان برد. گفتگوهاي مفيدي در حين مصاحبه صورت ميگرفت كه منجر به كشف اطلاعاتي
ميگرديد كه در سوالها پيشبيني نشده بود. در حین مصاحبه حجم زیادی رونوشت تحتالفظي و صداهاي ضبط شده بدست آمد. براي آناليز دادهها از روش تحليل محتوا استفاده شد زيرا مطالعه ميداني كيفي بيشتر داراي طبيعت اكتشافي است. جزئيات انجام تحليل محتوا در نه گام در شکل 1 نشان دادهشدهاست. این فرایند شامل تجزیه و تحلیل هر يك از متون مصاحبههاست. تحلیل بهدلیل ماهیت ساده زبان استفاده شده توسط شرکتکنندگان در مصاحبه بهصورت دستی انجام شد. محققان با دقت تمام معني تكتك كلمات و جملاتي را كه توسط شركتكنندگان بيان شده بود تفسير نمودند. سپس ترکیبی از روشهای قیاسی و استقرایی براي دستهبندی عوامل و متغیرها استفاده شد.
شکل 1. فرايند تحليل محتوا ]10[
در ابتدا متن همه مصاحبهها بهصورت دستي و با دقت تجزيه و تحليل شد (گام 1). يك فرايند استقرایی در تحليل متن بهكار گرفته شد، که در آن هر کلمه و جمله برای کشف الگوها یا زمينههای کلیدی بررسي گرديد (گام 2). در اين مرحله كلمات و عبارات كليدي براي استفاده آتي استخراج شدند (گام 3). برچسب و گروههاي هريك از كلمات يا عبارات كليدي مشخص گرديد (گام 4). عوامل سطح بالا و متغيرهاي مربوطه شناسايي شدند (گام 5) و پس از آن رابطه بين عاملهاي هر متن شناسايي گرديدند (گام 6). يك فرايند قیاسی در اینجا انجام شد که در آن مؤلفههاي شناسايي شده با عواملي که قبلاً در ادبیات موضوع كشف شده بودند تطبيق داده شد (گام 7). اين عاملها مورد بازبيني قرار گرفته و بدون تغيير جدي در
عوامل و متغيرهاي بدست آمده از مصاحبه، اصلاح و بروز شدند (گام 8). در نهايت جدول عاملها و متغيرهاي هر مصاحبه ايجاد گرديد (گام 9).
پس از استخراج مقولهها، آنها را در قالب یک پرسشنامه در اختیار جامعه آماری قرار داده و درجه اهمیت آنها بر اساس طیف لیکرت پرسیده شد. سپس بهمنظور تلخیص متغیرها از تکنیک تحلیل عاملی اکتشافی با کمک نرمافزار SPSS نسخه 19 استفاده شد. تحلیل عاملی از جمله روشهای چندمتغیره است که برای پی بردن به ابعاد پنهان یک پدیده یا خلاصه کردن تعداد زیادی از متغیرها در تعداد محدودی از عاملها مورد استفاده قرار میگیرد. این روش به بررسی همبستگی درونی تعداد زیادی از متغیرها میپردازد و در نهایت آنها را در قالب عاملهای محدودی تبیین میکند. بهمنظور تشخیص عاملهایی که احتمالاً ابعاد پنهان متغیرهای یاد شده هستند و همچنین تعیین ساختار ساده آن، روش چرخش واریماکس مورد استفاده قرار گرفت]9[. مقدار Suppress absolute values در این تحلیل عاملی 5/0 در نظر گرفته شده است.
4- یافتههای پژوهش
در ابتدا اطلاعات دموگرافيك شركتكنندگان مورد ارزیابی قرار گرفت. تعداد 40 کارآفرین استان اصفهان دانش آموخته از رشتههای مختلف کشاورزی در اين مطالعه شركت داشتند. این افراد با میل و علاقه در مصاحبه شركت كردند و لازم به ذکر است که آنان بدليل تجارب كاري خود و بهویژه اینکه دارای تحصیلات دانشگاهی بودند، از مشكلات و چالشهای مورد نظر کاملاً آگاهي داشتند. جدول 1 اطلاعات دقیقتری از مشخصات دموگرافیک پاسخگویان ارائه میدهد.
جدول 1. مشخصات دموگرافیک پاسخگویان
ویژگی | گروهها | فراوانی | درصد |
جنسیت | زن | 3 | 5/7 |
مرد | 37 | 5/92 | |
سن | 29-31 سال | 5 | 5/12 |
32-34 سال | 10 | 25 | |
35-37 سال | 9 | 5/22 | |
38-40 سال | 9 | 5/22 | |
41سال به بالا | 7 | 5/17 | |
وضعیت تاهل | مجرد | 2 | 5 |
متاهل | 38 | 95 | |
دانشگاه محل تحصیل | دانشگاه دولتی | 19 | 5/47 |
دانشگاه آزاد | 21 | 5/52 | |
رشته تحصیلی | علوم باغبانی | 6 | 15 |
بیوتکنولوژی | 3 | 5/7 | |
علوم وصنایع غذایی | 3 | 5/7 | |
علوم خاک | 3 | 5/7 | |
زراعت و اصلاح نباتات | 10 | 25 | |
علوم دامی | 11 | 5/27 | |
محیط زیست | 4 | 10 | |
منابع مالی برای شروع کسب وکار | کمک بلاعوض | 1 | 5/2 |
وام | 12 | 0/30 | |
خودآورده | 4 | 0/10 | |
وام و خودآورده | 23 | 5/57 | |
میزان وابستگی اقتصادی به خانواده | 20-0 درصد | 32 | 0/80 |
100-81 درصد | 8 | 0/20 | |
اختراع و نوآوری | بله | 19 | 5/47 |
خیر | 21 | 5/52 |
مطابق جدول 1، از 40 نفر کارآفرین مورد بررسی 5/47 و 2/52 درصد به ترتیب دانشآموخته دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه آزاد بودند. بیشترین درصد فراوانی از نظر گرایش تحصیلی برای دانشآموختگان علوم دامی با 5/27 درصد گزارش شد. میانگین سنی آنها 38 سال بود. همچنین از 40 نفر کارآفرین 37 نفر مرد (5/92%) و 3 نفر آنها زن بودند. حدود 80 درصد از جامعه آماری وابستگی اقتصادی خود به خانواده را در آغاز کارآفرینی کمتر از 20 درصد اعلام داشته و 5/57 درصد از آنان منابع مالی مورد نیاز برای راهاندازی کسب وکارشان را از طریق وام و یا خودآورده تامین نمودهاند.
5- مضامین و مقولههای موانع کارآفرینی در آموزش دانشگاهی
از طريق تحليل محتوا مقولههای مختلف محدودیتهای موجود در آموزشهای دانشگاهی در حیطه کارآفرینی شناسايي شدند كه در جدول 2 نشان داده شده است. شرکتکنندگان مختلف متغیرهاي مشابه یا متفاوتي را در طول جلسات مصاحبه ذکر کردند. چنانچه ملاحظه میشود دو عامل "افزایش تعداد و ظرفیت دانشکدههای کشاورزی" و "عدم حمایت ویژه دولت از دانشآموختگان" توسط کل جامعه آماری بهعنوان موانع کارآفرینی در رشته کشاورزی مطرح شدهاند. در مجموع هشت عامل توسط بیش از 90 درصد از جامعه آماری مورد توجه بودهاند. همچنین چهار عامل مدرکگرایی، عدم ریسکپذیری، عدم کنترل درونی و عدم توفیقطلبی توسط کمتر از 50 درصد جامعه آماری مورد توجه قرار داشتهاند.
جدول 2. موانع شناسایی شده در آموزش دانشگاهی کارآفرینی
ردیف | متغیر | فراوانی | درصد |
1 | افزایش تعداد و ظرفیت دانشکدههای کشاورزی و افت کیفیت علمی | 40 | 100 |
2 | عدم حمایت ویژه دولت از دانشآموختگان رشته کشاورزی | 40 | 100 |
3 | خطرپذیری بالای فعالیتهای تولیدی | 38 | 95 |
4 | عدم توجه به روشهای مبتنی بر خلاقیت و حل مسئله | 38 | 95 |
5 | سنتی بودن بخش کشاورزی و عدم توجه به دانش روز کشاورزی | 37 | 5/92 |
6 | روشهای آموزش سنتی | 37 | 5/92 |
7 | عدم ارتباط دانشکدههای کشاورزی با بخش اجرایی کشاورزی | 37 | 5/92 |
8 | عدم تطابق محتوای آموزشی با نیازهای بازار کار | 36 | 90 |
9 | فقدان امنیت شغلی در خوداشتغالی در بخش کشاورزی | 35 | 5/87 |
10 | نبود سرمایه اولیه | 35 | 5/87 |
11 | درآمد پایین مشاغل کشاورزی | 34 | 85 |
12 | پایین بودن سودآوری کسب و کار جدید در سالهای اول | 34 | 85 |
13 | بالا بودن بهره وامهای دریافتی | 32 | 80 |
14 | توجه کم به آموزش مهارتهای عملی | 29 | 5/72 |
15 | نگرش نامناسب به مشاغل کشاورزی (پرستیژ پایین) | 29 | 5/72 |
16 | کمبود امکانات و تجهیزات برای کسب تجارب عملی | 29 | 5/72 |
17 | استفاده کم از تکنولوژیهای آموزشی پیشرفته | 29 | 5/72 |
18 | عدم پوشش بیمهای مناسب | 28 | 70 |
19 | مالیاتها و عوارض بالا در حوزه خوداشتغالی | 24 | 60 |
20 | عدم استقلال طلبی | 23 | 5/57 |
21 | علاقه کم دانشجویان به رشته و دروس کشاورزی | 21 | 5/52 |
22 | عدم خلاقیت و ایدهپردازی | 20 | 50 |
23 | مدرک گرایی و توجه کمتر به یادگیری مهارتهای عملی | 12 | 30 |
24 | عدم ریسکپذیری | 10 | 25 |
25 | عدم کنترل درونی | 9 | 5/22 |
26 | عدم توفیق طلبی | 8 | 20 |
منبع: یافتههای تحقیق
جهت تحلیل موانع و مشکلات کارآفرینی رشته کشاورزی در آموزش دانشگاهی و شناخت مضامین اصلی، از تحلیل عاملی استفاده گردید. مقدار KMO، 829/0 و مقدار آزمون بارتلت 763/3328 بهدست آمد که در سطح 99 درصد معنیدار بود و حاکی از مناسب بودن همبستگی متغیرهای وارد شده و مناسب بودن دادهها برای تحلیل عاملی در حد بسیار خوبی بود. بهمنظور دستهبندی متغیرها از معیار مقدار پیشین استفاده گردید و عاملهایی مد نظر قرار گرفتنـد که مقـدار ویژه آنهـا از یک بزرگتـر بود. نتـایج این
تحلیل عاملی در جدول 3 ارائه شدهاست. همانطور که ملاحظه میشود، تبیین کل واریانس توسط 5 عامل استخراج شده از گویههای مورد بررسی، 221/69 درصد است.
ملاحظه میشود از 26 گویه مورد بررسی، 4 گویه در عامل اول قرار گرفتند که همگی مربوط به موانع و مشکلاتی بودند که به انگیزه و نگرش دانشجویان مربوط میشدند. بنابراین، عامل اول را میتوان تحت عنوان "موانع انگیزشی و نگرشی" نام نهاد که 110/17 درصد از واریانس کل را تبیین کرد. متغیرهای عامل دوم که تحت عنوان "موانع ساختاری" نامگذاری شد، 066/17 درصد از واریانس کل را تبیین کردند. تمامی متغیرهایی که در این عامل قرار گرفتند مربوط به موانعی هستند که مرتبط با نظام آموزش کشاورزی و همچنین محدودیتهای بخش کشاورزی در جامعه میباشد. پنج متغیر نیز در عامل "موانع آموزشی" قرار گرفتند که همگی به محدودیتهایی که دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشاورزی با آن مواجه هستند اشاره دارد. این متغیرها 362/14 درصد از کل واریانس را تبیین نمودند.
گروه چهارم شامل 6 متغیر و با تبیین 465/11 درصد از واریانس کل، همگی اشاره به موانع و محدودیتهای حمایتی و قانونی داشتند که تحت عنوان "موانع اقتصادی و محیطی" نامیده شدند. در نهایت نیز 5 گویه در عامل پنجم قرار گرفتند که مرتبط با ویژگیهای کارآفرینانه فردی و شخصیتی دانشجویان بود که با تبیین 218/9 درصد از واریانس کل، "موانع شخصیتی" نام گرفتند.
|
جدول 3. موانع شناسایی شده در آموزش دانشگاهی کارآفرینی |
6- بحث و نتیجهگیری
امروزه بحران بیکاری یکی از معضلات اصلی و مهم کشور بهشمار میآید. افزایش چشمگیر بیکاری در میان گروههای تحصیلکرده، بهویژه دانشآموختگان نظام آموزش عالی کشاورزی، این معضل را به یکی از مسائل بحث برانگیز کشور تبدیل کرده است. شواهد آماری نشان میدهد که بیکاری در میان دانشآموختگان کشاورزی بسیار زیاد است]20[. آمار نرخ بیکاری دانشآموختگان نشاندهنده مشکلات ساختاری در بازار کار کشور و نامتناسب بودن سامانه برنامهریزی در نظام آموزش عالی با نیازهای بازار کار است. با توجه به این مهم، هدف از انجام این پژوهش شناسایی موانع کارآفرینی رشتههای کشاورزی در آموزش دانشگاهی از دیدگاه کارآفرینان در استان اصفهان است. نتایج این تحقیق میتواند روشنکننده برخی از مهمترین مشکلات کارآفرینی کشاورزی در آموزش دانشگاهی باشد.
در این پژوهش ابتدا با تحلیل متن مصاحبههای انجام شده با کارآفرینان رشته کشاورزی، 26 مقوله بهعنوان موانع کارآفرینی در آموزش دانشگاهی این رشته استخراج گردید. بر اساس نتایج تحلیل محتوا، پرسشنامهای طراحی گردید که درجه اهمیت هریک از این موانع را از دیدگاه کارآفرینان بر مبنای طیف لیکرت سنجید. اطلاعات بهدست آمده از پرسشنامهها با استفاده از نرمافزار SPSS و آزمون تحلیل عاملی آنالیز شد، 26 گویه در 5 عامل بار شدند و 221/69 درصد از کل واریانس تبیین گردید.
اولین عامل تحت عنوان موانع انگیزشی و نگرشی نامیده شد که 110/17 درصد از واریانس کل را تبیین نمود. در مجموع 4 گویه در این عامل قرار گرفت که عبارتند از مدرک گرایی و توجه کمتر به یادگیری مهارتهای عملی، علاقه کم دانشجویان به رشته و دروس کشاورزی، نگرش نامناسب به مشاغل کشاورزی و فقدان امنیت شغلی در خوداشتغالی در بخش کشاورزی که به ترتیب 30، 5/52، 5/72 و 5/87 درصد از جامعه آماری به آنها اشاره داشتند. رضوی و همکاران (1391) نیز به نتیجه مشابهی دست یافتند و اظهار داشتهاند که دانشکدههای کشاورزی ایران در ایجاد روحیه کارآفرینی در دانشجویان موفق نبودهاند و باید تدابیری برای فراهم کردن شرایط تشویق و ترغیب دانشجویان به کارآفرینی و شروع کسبوکار صورت گیرد. در راستای این دستاورد پیشنهاد
میشود دانشكدههاي كشاورزي با برگزاري جلسات و سمينارهايي به معرفي زمينههايي كه دانشجويان ميتوانند در آنها به ايجاد كسبوكار بپردازند اقدام نمايد و با معرفي افرادي كه در اين زمينهها موفق هستند، آمادگي لازم براي آغاز به كارآفريني را در دانشجويان ايجاد كند.
موانع ساختاری با واریانس تبیین شده 066/17 درصد، بهعنوان دومین عامل شناسایی شد. بر اساس نتایج تحلیل عاملی، 6 گویه در این عامل بار شد. گویههایی همچون "افزایش تعداد و ظرفیت دانشکدههای کشاورزی" و "عدم حمایت ویژه دولت از دانشآموختگان" توسط کل جامعه آماری بهعنوان موانع کارآفرینی در رشته کشاورزی مطرح شدهاند. همچنین 95 درصد از جامعه آماری نسبت به خطرپذیری بالای فعالیتهای تولیدی، اجماع نظر داشتهاند. در پژوهش ]9[ نیز پاسخگویان بیشترین توافق را در این عامل داشتهاند. این موضوع بیانگر این است که مسیر کارآفرینی و سرمایهگذاری به اندازه کافی برای دانشجویان کشاورزی روشن نیست و به همین دلیل دانشجویان، ریسکپذیری لازم را برای سرمایهگذاری در ایجاد کسبوکارهای کارآفرینانه ندارند. حدود 92 درصد نسبت به سنتی بودن بخش کشاورزی و عدم توجه به دانش روز کشاورزی و 5/72 درصد نیز نسبت به عامل کم توجهی به آموزش مهارتهای عملی در دانشگاهها توافق داشتند. در نتایج حاصل از تحقیق ]9[ ، گویه کمتوجهی به آموزش مهارتهای عملی بهعنوان اولویت سوم موانع کارآفرینی در دانشکدههای کشاورزی ایران معرفی گردیده است که با یافتههای حیدریزاده (1386) نیز مطابقت دارد. بر اين اساس پيشنهاد ميگردد با توجه به طبيعت عملگرايانه و كابردي دروس كشاورزي، برنامهريزان و سياستگذاران در دانشكدههاي كشاورزي به تدوين برنامههايي بپردازند كه در آن تركيب متعادلي از دروس كشاورزي با جهتگيري تئوريكي و عملياتي لحاظ شود تا دانشجويان در محيط دانشكدههاي كشاورزي تجربه اوليه لازم براي آشنايي و شروع كسبوكار كارآفرينانه را كسب نمايند.
عامل دیگری که مورد تایید 90 درصد پاسخگویان قرار داشت عدم تطابق محتوای آموزشی با نیازهای بازار کار بود که یکی از مهمترین مشکلات نظام آموزش کشاورزی
میباشد. ]11[ نیز بر محتوای آموزشی تاکید داشته و معتقدند محتوای برنامه درسی بیش از سطح متوسط در آموزش کارآفرینی باید مد نظر قرار گیرد و این یافته با نتایج ]3[ نیز مطابقت دارد. بیگمان با در نظر گرفتن ماهیت فعالیتهای کشاورزی و اشتغال در این بخش از نظر ارتباط نزدیک با محیط و فعالیت کاربردی، ارایه دروس نظری بدون فراهم کردن شرطهای ضروری برای کاربردی کردن آنها، اثربخشی مناسبی نخواهد داشت. محققان دیگر نیز از جمله ]9و3و7و8[ نیز در مطالعات خود، ارایه شدن دروس بهصورت نظری و عدم هماهنگی با نیاز بازار کار را از جمله موانع توسعه کارآفرینی معرفی کردهاند. این یافته با نتایج مطالعات]21و18[ مطابقت دارد. لذا، به سیاستگذاران آموزشی در این مراکز توصیه
میگردد نسبت به اصلاح سیاستهاي تدوین دروس دانشگاهی در این مراکز اقدام گردد تا با ارایه بیشتر دروس عملی و منطبق با شرایط واقعی بیرون از دانشگاه، گامی اساسی در جهت آشنایی دانشجویان با چگونگی کاربرد آموختههاي نظري در میدان عمل و تجربه اولیه لازم براي آشنایی و شروع کسبوکار کارآفرینانه در عرصه کشاورزي برداشته شود. به بیان دیگر، طبیعت دروس کشاورزي به گونهاي است که کاملا میبایست در صحنه عمل و در بطن جامعه کشاورزي آموزش داده شوند تا دانشجویان درکی عمیق و دقیق از مفاهیم داشته باشند و در مواقع لزوم بتوانند به گونه عملی حل مسئله کنند.
موانع آموزشی با تبیین 362/14 درصد از واریانس کل، در جایگاه سوم قرار گرفت. عدم توجه به روشهای مبتنی بر خلاقیت و حل مسئله مورد تایید 95 درصد از پاسخگویان قرار داشت و در نتیجه مهمترین گویه در این عامل است که منطبق بر نتایج یو و چان8(2007) نیز بود. روشهای آموزش سنتی و عدم ارتباط دانشکدههای کشاورزی با بخش اجرایی کشاورزی توسط 5/92 درصد و گویههای کمبود امکانات و تجهیزات برای کسب تجارب عملی و استفاده کم از تکنولوژیهای آموزشی پیشرفته نیز توسط 5/72 درصد مورد توجه قرار گرفتند.]1[ نیز با این یافته پژوهشی موافقند و بیان داشتهاند که آموزش کارآفرینی سیاستی است که بهطور مستقیم بر کمیت و کیفیت عرضه کارآفرین در یک جامعه اثر میگذارد.
یکی دیگر از موانع آموزش کارآفرینی از دیدگاه پاسخگویان، موانع اقتصادی و محیطی با واریانس تبیین شده 465/11 درصد بود. به اعتقاد کارآفرینان، علاوه بر خانواده و نظام آموزشی که نقش مهمی در توسعه فرهنگ کارآفرینی در جامعه دارند، بسترها و سیاستهای اقتصادی کشور و شرایط محیطی نیز نقش بسیار مهمی در توسعه کارآفرینی در جامعه دارند. گویههای بار شده در این عامل همگی توسط درصد بالایی از جامعه آماری تایید شده بود. بیش از 60 درصد از پاسخگویان بر عواملی همچون نبود سرمایه اولیه، درآمد پایین مشاغل کشاورزی، پایین بودن سودآوری کسب و کار جدید در سالهای اول، بالا بودن بهره وامهای دریافتی، عدم پوشش بیمهای مناسب و مالیاتها و عوارض بالا در حوزه خوداشتغالی را از عوامل مهم برمیشمارند. بدیهی است که پشتیبانی مادی برای فعالیتهای کارآفرینانه یکی از معمولیترین رویکردها برای ارتقای کارآفرینی در سراسر جهان است. ]1[ نیز معتقدند این حمایت مادی ممکن است بهطور خاص برای کارآفرینان فاقد منابع مادی مهم باشد.
در نهایت نیز موانع شخصیتی با تبیین 218/9 درصد از واریانس کل قرار دارد. حدود نیمی از جامعه آماری عدم استقلالطلبی و عدم خلاقیت و ایدهپردازی دانشجویان را از موانع مهم کارآفرینی میدانند و کمتر از 30 درصد پاسخگویان نیز به عواملی همچون عدم ریسکپذیری، عدم کنترل درونی و عدم توفیقطلبی اشاره نمودند. این یافته پژوهشی در راستای نتایج ]11[ میباشد. آنان به این نتیجه رسیدند که از جمله هدفهایی که باید در آموزش کارآفرینی به آن توجه کرد تامین و تضمین حس توفیقطلبی، ایجاد و ارتقای ظرفیت پرداختن به ایدههای خلاق و ارتقای ظرفیت پذیرش پیروزی و شکست است، چرا که عدم وجود چنین ویژگیهای شخصیتی، از موانع مهم در این امر بهشمار میروند. بر اساس نتايج بهدست آمده پيشنهاد ميشود كه محتوا و روشهاي آموزشي در دانشكدههاي كشاورزي با اصول كارآفرينانه تنظيم و تدريس گردد، به افراد و خصوصيات فردي و شخصيتي آنان توجه لازم مبذول گردد و دانشكدههاي كشاورزي تلاش كنند تا روحيه كارآفريني را در دانشجويان ايجاد نمايند، قوانين و مقررات حمايتي از دانشجويان كارآفرين در دستور كار دانشكده قرار گيرد، تسهيلات مورد نياز اعم از مديريتي، مالي، مشاورهاي، حماتي، قانوني و ... تا حد امكان در دانشكده فراهم شود.
7- منابع
1. احسانیفر، تهمینه، رستمی، فرحناز، نادری، نادر و رضایی، بیژن (1395). موانع و راهکارهای توسعه کارآفرینی در بخش کشاورزی، نشریه کارآفرینی در کشاورزی، 3(2)، صص 15-1.
2. احمدی، فریدون، شافعی، رضا و مفاخرینیا، فرانک (1391). بررسی تاثیر عوامل فردی و محیطی بر رفتار کارآفرینانه دانشجویان دانشگاه کردستان. توسعه کارآفرینی، 4(15)، 163-145.
3. امیری، علینقی (1386). نگرشهای كارآفرینانه دانشجویان و موانع آن، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 49،ص 45-67.
4. امینی، علیرضا و حسینی ماچک، شیما (1396). شناسایی ویژگیهای هوش کارآفرینانه زنان کارآفرین: مطالعهای کیفی با استفاده از تحلیل محتوای قرارداری، توسعه کارآفرینی، دوره 10، شماره 2، تابستان 1396، ص 359-374.
5. انصاری، محمد و فکور، بهمن (1393). موانع محیطی گرایش دانشجویان و دانشآموختگان به کارآفرینی، پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 20(2)، ص 141-117.
6. حیدری، احمد (1382). کارآفرینی موسسات آموزش عالی و دانشگاهها. نشریه سیمای اقتصادی، 203 و 204،ص 182.
7. حیدریزاده، مجید (1382). وضعیت اشتغال اعضاء سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان در راستای بازنگری برنامهریزی آموزشی. فصلنامه نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، 2،ص 37-45.
8. رحمانیان کوشککی، مهدی، چیذری، محمد، عباسی، عنایت (1395). تحلیل موانع فراروی آموزشهای کارآفرینی در مراکز آموزش علمی کاربردی کشاورزی. فصلنامه علمی-پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال هفتم، شماره 2، تابستان 95، پیاپی 26، ص 111-132.
9. رضوی، مصطفی، فلاح حقیقی، نگین، رضوانفر، احمد وکلانتری، خلیل (1391). تحلیل موانع کارآفرینی در دانشکدههای کشاورزی ایران (از دیدگاه دانشجویان)، مدیریت دولتی، 4(10)، ص 78-59.
10. سرائی، سودابه، افراخته، حسن، ریاحی، وحید و جلالیان، حمید (1395). مدلسازی مدیریت پایدار دفاتر ICT روستایی با استفاده از هوش تجاری، فرایند مدیریت و توسعه، دوره 29، زمستان 95، شماره 4، پیاپی 98، ص 115-143.
11. شریف، مصطفی، جمشیدیان، عبدالرسول، رحیمی، حمید و نادری، ناهید (1390). تحلیل وضعیت آموزش کارآفرینی در آموزش عالی ایران. توسعه کارآفرینی، سال سوم، شماره یازدهم، بهار 1390، ص 106-87.
12. شریفزاده، فتاح، رضوی، مصطفی، زاهدی، شمسالسادات و نجاری، رضا (1388). طراحی و تبیین الگوی عوامل موثر بر کارآفرینی دانشگاهی (مطالعه موردی: دانشگاه پیام نور). توسعه کارآفرینی، 2(6)، ص11-38.
13. شعبانعلی فمی، حسین، آقاپور، شهلا، علمبیگی، امیر (1389). شناسایی موانع و مشکلات شکلگیری یادگیری شغلمحور در بین دانشجویان رشتههای کشاورزی دانشگاه تهران، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، شماره 2، ص 229-219.
14. شهبازی، اسماعیل، علی بیگی، امیرحسین (1385). واكاوي شايستگي هاي دانش آموختگان كشاورزي براي ورود به بازارهاي كار در كشاورزي. علوم ترويج و آموزش كشاورزي ايران، 2(1)، ص 24-15.
15. مرکز آمار ایران (1395). نتایج طرح آمارگیری از ویژگیهای اشتغال و بیکاری (1383-1376) و طرح آمارگیری نیروی کار (1394-1384).
16. موحدی، رضا، اکبری، رویا، یعقوبی فرانی، احمد (1389). راهکارهای بهبود وضعیت اشتغال دانشآموختگان رشتههای کشاورزی (مطالعه موردی دانشگاه بوعلی سینا همدان)، مجله پژوهشهای ترویج و آموزش کشاورزی، 3(4)، ص 98-85.
17. موسوی، محمد (1392). بررسی موانع توسعه کارآفرینی، مطالعه موردی: دانشگاه پیام نور خراسان رضوی. نشریه علوم انسانی دانشگاه پیام نور مشهد، 4، ص 45-35.
18. میرزامحمدی، محمدحسن، امیری، مهدی و پورطهماسب، سیاوش (1387). بررسی موانع توسعه کارآفرینی در دانشگاه شاهد از نظر اعضاء هیئت علمی این دانشگاه. فصلنامه آموزش عالی، 1(4)، ص50-33.
19. وکیلی، یوسف، الوانی، مهدی و محمدی، قنبر (1393). تبیین نقش عوامل محیطی در توسعه کارآفرینی در بخش عمومی. فصلنامه توسعه کارآفرینی، 7(2)، ص 191-210.
20. یزدانپناه، مسعود و زبیدی، طاهره (1396). تاثیر ویژگیهای کارآفرینی بر نیت کارآفرینانه در دانشگاه رامین خوزستان. فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 23(2)، ص 131-115.
21. یعقوبی، جعفر، نجفلو، پریسا و حقوردی، الهه (1395). بررسی ابعاد مختاف خوداشتغالی و موانع آن در میان دانشجویان دختر دانشکده کشاورزی (مطالعه موردی: دانشگاه زنجان). زن در توسعه و سیاست، 14(3)، ص 360-343.
22. Decter, M., D. Bennett and M. Leseure. (2007). University to business technology transfer_ UK and USA comparisons, 1: 55-145.
23. Katz, J.A. (2003). The chronology and intellectual trajectory of American entrepreneurship education 1876-1999. Journal of Business Venturing, 18: 283-300.
24. Sookhtanlo, M., A. Rezvanfar and S.M. Hashemi. (2009). Psychological Capabilities Affecting Agricultural Students Entrepreneurship Level: A Comparative Study. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 5: 175-184.
25. Yu, M.C. Chan, S.(2007). Entrepreneurship Education in Malay. sia(Www. MMu.edu)
[1] Sanchez
[2] Karlsson & Moberg
[3] Hattab
[4] Ussman
[5] Decter et al
[6] Sookhtanlo et al
[7] Katz
[8] Yu & Chan