کد مقاله : 1404022950307 بازدید : 29 صفحه: 107 - 138

نوع مقاله: پژوهشی

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور در نهادهای آموزشی کشور

محورهای موضوعی : تخصصی

1 - استادیار دانشكده علوم اجتماعي و عضو هئیت علمی گروه تاریخ و علوم اجتماعی علوم اجتماعي دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی، گروه علوم اجتماعي دانشكده علوم اجتماعي ارتباطات و رسانه، دانشگاه آزاداسلامی، واحد تهران

تاریخ دریافت : 1404/02/29 تاریخ پذیرش : 1404/03/27 تاریخ انتشار : 1404/04/01

کلید واژه: مصرف مواد مخدر, نهاد مدرسه, ساختار خانواده, دانش‌آموزان, ناکامی تحصیلی,

چکیده مقاله :

مصرف مواد اعتیادآور (دخانیات و مواد مخدر)، مسئله اجتماعی-فرهنگی است که شیوع و عادی آن شدن در میان گروه سنی و طبقات دانش‌آموزی (نظام آموزشی-مدارس)، فرایند توسعه، پیشرفت و سرمایه انسانی را با بحران و اختلال مواجه ساخته و منجر به طولانی شدن گذار توسعه‌ای، بی‌سازمانی اجتماعی کلان اقتصادی و مهم‌تر از همه ناپایداری، زوال و فروپاشی نهاد خانواده می‌گردد. بر این اساس هدف اصلی پژوهش مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور (دخانیات و مواد مخدر) در میان دانش‌آموزان به روش فراترکیب است. روش پژوهش از نوع استقرایی فراترکیب کیفی در بازه زمانی 1382 الی 1403 است که به روش نمونه‌گیری غیر احتمالی (تعمدی) از 115 اسناد علمی (استخراج‌شده از پایگاه علمی نورمگز، مگ ایران و ایران داک)، بعد از غربالگری و گزینش، 74 سند علمی به‌عنوان حجم نمونه انتخاب و وارد فاز تجزیه‌وتحلیل با نرم‌افزار Excell وMaxqda 2022 شدند. نتایج نشان می‌دهد که عوامل چندگانه اجتماعی (نابسامانی خانوادگی، کژکارکردی سرمایه اجتماعی، الگوی مرجع منفی محیط بزهکارانه، ضعف سرمایه اجتماعی خانوادگی، بی‌سازمانی اجتماعی)، اقتصادی (فشارهای اقتصادی، آنومی اقتصادی، شکاف رفاهی-طبقاتی)، فرهنگی (سبک تفریحی ناسالم؛ آگاهی و نگرش؛ الگو و شیوه‌های تربیتی، هنجارپذیری موادمخدر؛ تعامل ضعیف مدرسه-دانش‌آموزان، بیگانگی تحصیلی، بحران آموزشی، ناکامی تحصیلی، کاهش تعهدهای مذهبی)، روانی (بحران محبت، بیگانگی روانی، اختلال رفتاری-روانی، ضعف مهارت‌های فردی)، جمعیتی (فردی، سطح تحصیلات-شغل) در شیوع مصرف مواد اعتیادآور میان دانش‌آموزان مؤثر بوده است

چکیده انگلیسی:

Addictive substance use (tobacco and drugs) is a socio-cultural issue whose prevalence and normalization among school-age groups and student populations (educational institutions/schools) disrupts development, progress, and human capital, prolongs developmental transitions, causes macro socio-economic disorganization, and—most critically—leads to instability, decline, and the breakdown of the family institution. Accordingly, the primary objective of this research is to comprehensively study the causes of widespread addictive substance use (tobacco and drugs) among students using a meta-synthesis approach.

The research employs a qualitative inductive meta-synthesis method, covering the period from 2003 to 2024. Using non-probability (purposive) sampling, 115 scientific documents (extracted from Noormags, Magiran, and IranDoc databases) were screened, with 74 documents ultimately selected as the sample size. Data were analyzed using Excel and MAXQDA 2022

The results indicate that multiple factors contribute to the prevalence of addictive substance use among students, including:

Social factors (family dysfunction, social capital dysfunction, negative role models in delinquent environments, weak family social capital, social disorganization)

Economic factors (economic pressures, economic anomie, welfare-class disparities)

Cultural factors (unhealthy leisure styles; awareness and attitudes; parenting models and methods; normalization of drug use; weak school-student interaction; academic alienation; educational crisis; academic failure; declining religious commitments)

Psychological factors (affection crisis, psychological alienation, behavioral-psychological disorders, lack of individual skills)

Demographic factors (individual factors, education level, occupation)

These findings highlight the complex interplay of structural, cultural, and individual dimensions in the spread of substance abuse among students

منابع و مأخذ:

احمدمحمودی، علی‌اکبر و جعفری هرندی، رضا (1393). "بررسی و مقایسه خودکارآمدی با گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان تک والد و عادی شهرستان شهرکرد"، نشریه دانش انتظامی چهارمحال و بختیاری، 5، 34 – 23. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1784476/
اسدزاده، فرشته، محمدی؛ یحیی و کاظمی، سیما (۱۳۹۵). "بررسی میزان دانش، نگرش دانش‌آموزان سال سوم راهنمایی شهرستان بیرجند در خصوص مواد مخدر"، فصلنامه علمی مطالعات مبارزه با مواد مخدر، 8( ۲۸ و ۲۹)، 45-52. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2224676
اله‌دادی، نورالدین؛ میرزایی، ابراهیم و سلیمی‌پور، ندا (۱۴۰۲). "واکاوی کیفی بسترهای گرایش به مصرف مواد مخدر"، فصلنامه علمی اعتیاد پژوهی، 17(68)، ۹۴-۶۹. 10.61186/etiadpajohi.17.68.69
امامی، حبیب؛ ناصری‌کوز هگرانی، غزال؛ سعیدفر، کیوان؛ رضایی شیراز، امیرسها و مسجدی، محمدرضا (1389). بررسی ارتباط الگوهای استعمال دخانیات دانش‌آموزان و مواجهه آنان با استعمال دخانیات معلمان، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، 18(2)، 110 – 98. https://jssu.ssu.ac.ir/article-1-1035-fa.html
امیری قادری، گلی (۱۴۰۰). تحلیل جامعه‌شناختی مصرف دخانیات در میان دانش‌آموزان (موردمطالعه دانش‌آموزان شهر قائم‌شهر)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.
بختیاری، فریبا (۱۴۰۱)، بررسی نقش ازخودبیگانگی تحصیلی و آشفتگی روانی بر اعتیاد دانش‌آموزان ابتدایی به فضای مجازی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام‌نور تهران جنوب.
برماس، حامد (1382). "بررسی رابطه افسردگی با نگرش به سوءمصرف مواد مخدر (دانش‌آموزان مقطع متوسطه)"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 2، 34- 19. https://etiadpajohi.ir/article-1-488-fa.html
بشیریان، سعید؛ حیدرنیا، علیرضا؛ وردی‌پور، حمیدالله و حاجی‌زاده، ابراهیم (1391)."بررسی رابطه خودکنترلی با تمایل نوجوانان به مصرف مواد مخدر"، مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن‌سینا،20(1)، 65 – 50. https://nmj.umsha.ac.ir/browse.php?
a_id=1106&sid=1&slc_lang=fa پارسیان، منیره؛ هاشمیان، کیانوش؛ ابوالمعالی، خدیجه و میرهاشمی، مالک (۱۳۹۴)."پیش‌بینی نگرش به مصرف مواد مخدر در نوجوانان بر اساس عوامل خطرساز تربیتی خانوادگی به‌منظور سلامت روانی نوجوانان در جامعه طراحی مدلی برای پیشگیری از اعتیاد"، مجله دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، ۵۶، ۲۰۶ -198. https://www.sid.ir/paper/60075
پاشاروش، لیلا؛ خوشبو، سپیده؛ رضایی، منصور و سعیدی، محمدرضا (۱۳۸۸). "فراوانی مصرف سیگار و عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های کرمانشاه"، مجله علوم پزشکی کرمانشاه، ۴، 367 – 309. https://scholar.google.com/schola
پاشاشریفی، حسن و رضایی، نورمحمد (۱۳۸۸)."رابطه بین نگرش به مواد مخدر با ناایمنی در خانواده"، نشریه تحقیقات روان‌شناختی، ۲، ۹۱-۸۱. https://journals.iau.ir/article_512051.html
پاشامیثمی، علی؛ مهدیین، زهرا و صدیق، لیلا (۱۳۹۴). "فراوانی مصرف دخانیات در دانش‌آموزان شهر تهران"، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۷، 526-۵۱۵. https://tumj.tums.ac.ir/article-1-6913-fa.html
پیرزاده، حجت‌الله؛ نظری، علی‌محمد؛ زهراکار، کیانوش (۱۳۹۵). "بررسی نقش عملکرد خانواده در پیش‌بینی گرایش به مواد مخدر در دانش‌آموزان"، نشریه علمی پژوهشی طب انتظامی، 5(3)، 196- 187. 10.30505/5.3.187
جباری بیرامی، حسین؛ بخشیان، فریبا؛ وحیدی، رضاقلی و محمدپور اصل، اصغر (۱۳۸۷)."نگرش و رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان تبریز در ارتباط با مواد مخدر"، مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران، ۳، 354-350. https://www.sid.ir/paper/441676/fa
چراغیان، حدیث؛ زینیوند، مریم؛ حیدری، ناصر و زارعی توپخانه، محمد (۱۳۹۵)." رابطه تجربه معنوی و تاب‌آوری با میزان گرایش به مواد مخدر"، نشریه اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، ۵، 110 – 95. https://ensani.ir/fa/article/369655
حبیب پورگتابی، کرم (1398). "انگاره مصرف دخانیات در بین نمونه‌ای از شهروندان تهرانی"، نشریه مسائل اجتماعی ایران، 10(2)، 109 – 85. ‎ 20.1001.1.24766933.1398.10.2.6.0
حبیبی نسب، مهناز؛ رجبعلی‌پور، محمدرضا؛ شاه اسماعیلی‌نژاد، آرمیتا؛ میرزایی، مقدمه و ایرانپور، عابدین (1399)."شیوع مصرف دخانیات جویدنی در نوجوانان و عوامل مرتبط با آن در جنوب شرقی ایران"، مجله دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 22(4)، 105 – 99. https://www.sid.ir/paper/1009030
حبیبی، مجتبی؛ بشارت، محمدعلی؛ بهرامی احسان، هادی؛ رستمی، رضا؛ فررردر، لورا (1391). "پیش‌بینی مصرف مواد در نوجوانان بر اساس شاخص‌های خطرساز و محافظت‌کننده پیشگیری فردی، خانوادگی، همسالان و محل سکونت"، فصلنامه روان‌شناسی بالینی، 4(1)، 51 – 43. 10.22075/JCP.2017.2078
حسن دوست، مریم (۱۳۹۲). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای پرخطر در دانش‌آموزان پسر مقاطع متوسطه شهر خاش، پایان نامه کاشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده مدیریت و حسابداری.
حسین‌زاده، احسان (۱۳۹۲)، بررسی آگاهی نگرش و عملکرد دانش‌آموزان دبیرستان‌های شاهرود در خصوص استعمال دخانیات، رساله دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، دانشکده علوم پزشکی.
حیدری، غلامرضا؛ رمضانخانی، علی؛ حسینی، مصطفی؛ یوسفی فرد، محمود و مسجدی، محمدرضا (۱۳۸۹)."آگاهی نگرش و عملکرد معلمان مرد مدارس مقطع راهنمایی پسرانه شهر تهران در مورد مصرف دخانیات"، علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، ۴(۹)، ۳۶۱-۳۵۵. ‎ 20.1001.1.16807626.1389.9.4.3.7
حیدری، غلامرضا؛ شریفی، هومن؛ حسینی، مصطفی؛ مسجدی، محمدرضا (1385)."بررسی وضعیت مصرف سیگار و عوامل همراه آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران"، مجله بولتن پژوهش در علوم پزشکی، 9(5)، 261 – 253.
https://pajoohande.sbmu.ac.ir/article-1-105-fa.html خادم‌الحسینی، مرضیه (۱۳۹۵). رابطه بین شیوه فرزند پروری با خودکار آمدی و گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهرستان سیرجان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد انار.
خادمی‌اشکذری، ملوک (1391). "بررسی عوامل فردی خطرساز در سوءمصرف انواع مواد مخدر در میان دانش‌آموزان در معرض خطر دوره متوسطه"، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، 8(2)، 111 – 97. 10.22051/PSY.2012.1718
خرم‌داد، ملیحه؛ غلامی، فاطمه؛ محمدی، یوسف‌علی؛ علوی، زینب؛ شفیعی، جبار؛ فیروزی، علیرضا (1395)."بررسی شیوع مصرف سیگار و برخی از عوامل تعیین‌کننده آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر شیراز"، مجله تحقیقات سلامت، 5(2)، 97- 90. https://jhr.ssu.ac.ir/browse.php?a_id=313&sid=1&slc_lang=fa
درخشانی‌راد، حسین (۱۳۹۳). بررسی نقش نگرش معلمان دبیرستان‌های حاشیه شهر زاهدان بر نگرش دانش‌آموزان نسبت به مواد مخدر، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
دلاور، علی؛ علیزاده، ابراهیم و رضایی، محمدعلی (۱۳۸۳). "میزان شیوع ناامنی در کانون خانواده و رابطه آن با نگرش به مواد مخدر"، نشریه توسعه‌سازمانی پلیس، ۳، 113 – 75. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/900680
دلاور، علی؛ محمدرضایی، علی و علیزاده، ابراهیم (1388)."رابطه مؤلفه‌های خانوادگی با نگرش به مواد مخدر در بین دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر تهران"، نشریه روانشناسی بالینی و شخصیت، 7(2)، 35 – 21. 20.1001.1.23452188.1388.7.2.3.3
دیزجی، رضا (1399)، "بررسی رابطه بین وقایع استرس‌زای زندگی و گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان دوره متوسطه شهر تبریز"، نشریه دانش انتظامی آذربایجان شرقی، 36، 31- 1. https://www.magiran.com/paper/2387999
رجبی، سعید و مقصودی، سوده (1402). "بررسی رابطه سبک فرزندپروری و سلامت روان با آمادگی به اعتیاد در دانش آموزان دختر و پسر شهر کرمان"، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 11(4)، 200- 181. 10.61186/scds.11.4.181
رحمانیان، کرامت الله؛ جعفرزاده، عطیه و خالویی، علی (۱۳۸۹). "عوامل تعیین‌کننده استعمال سیگار در دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان جهرم"، مجله پیاورد سلامت، ۱، 101 – 88. https://journals.tums.ac.ir/payavard/article-1-106-fa.htm
رضایی جمالویی، حسن؛ آریانپوران، سعید؛ کچویی، سعید؛ مرادی، حسین و طاهری، مهدی (۱۳۹۴). "پیش‌بینی کاهش مصرف مواد در دانش‌آموزان دبیرستانی بر اساس دل‌بستگی به خدا، نگرش مذهبی، حمایت اجتماعی و هیجان خواهی"، فصلنامه روانشناسی و دین، 8(۲)، 89 – 79. https://elmnet.ir/doc/1379635-21021
رفیعی، فرزانه(1402). "نقش هویت دینی در پیش بینی اعتیاد به اینترنت و گرایش به مواد مخدر(مطالعه موردی: دانش آموزان دختر نواجوان منطقه پردیس تهران)"، فصلنامه ایده¬های نوین روانشناختی، 8(20)، 15. https://jnip.ir/article-1-892-fa.html
رمضانخانی، علی؛ سربندی زابلی، فاطمه؛ زرقی، افسانه؛ حیدری، غلامرضا و مسجدی، غلامرضا (۱۳۸۹)."الگوی مصرف سیگار در دانش‌آموزان نوجوان شهر تهران"، مجله بولتن پژوهش در علوم پزشکی، ۳، ۱۲۲-۱۱۵.
https://pajoohande.sbmu.ac.ir/article-1-945-fa.html رئیسی، زهرا؛ زمانی علویجه، فرشته؛ اسدالهی، عبدالرحیم و رستم نیاکان کلهری، شراره (1392)."تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر خودکارآمدی پرهیز از مواد مخدر در نوجوانان پسر دبیرستان‌های اهواز"، مجله تحقیقات نظام سلامت، 9(14)، 2033 – 2019. https://hsr.mui.ac.ir/article-1-579-fa.html
زارعی، عارف؛ باقرزاده، راضیه و روانی‌پور، مریم (1400). "بررسی وضعیت مصرف دخانیات در نوجوانان شهر بوشهر و عوامل مرتبط بر آن"، نشریه پرستاری کودکان، 7(3)، 68 – 60. https://jpen.ir/article-1-504-fa.html
زمانی‌قره‌نژادنوغانی، سارا (۱۳۹۰). بررسی عوامل مؤثر بر آمادگی گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های دولتی شهر تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
سارانی، هادی؛ حسن علی، ویسکرمی و قدم پور ،عزت الله(1403)."نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش آموزان دوم متوسطه"، نشریه روان پژوهشی و مطالعات علوم رفتاری، 2(5)، 56 – 32. https://civilica.com/doc/2225972
سلطانی، لادن و زینالی، علی (1398). "نقش شیوه‌های تربیتی، استعداد اعتیاد والدین و مزاج فرزند در پیش‌بینی استعداد اعتیاد دانش‌آموزان نوجوان"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 54، 146- 127. https://etiadpajohi.ir/article-1-2223-fa.html
سلم‌آبادی، مجتبی؛ سلیمی بجستانی، حسین؛ خیامی آبیز، حمزه و جوان، رضا (1394)." تعیین سهم ابعاد فرسودگی تحصیلی، تاب‌آوری و استرس ادراک‌شده در پیش‌بینی گرایش به اعتیاد دانش‌آموزان متوسطه استان خراسان جنوبی"، نشریه دانش انتظامی خراسان جنوبی، 4(13)، 60 – 54. 3https://etiadpajohi.ir/browse.php?a_code=A-10-44
سیدان، فریبا و مهرابی، میترا (۱۳۹۷). "سنجش رابطه آگاهی از قوانین و اثرات سو مصرف مواد مخدر و روان‌گردان‌ها و گرایش به استفاده از مواد مذکور میان دانش‌آموزان دختر"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، ۵۰، ۱۱۸- ۱۰۵. https://etiadpajohi.ir/article-1-1929-fa.html
سیفی گندمانی، محمدیاسین؛ صفاری‌نیا، مجید و کلانتری میبدی، سارا (۱۳۹۲). "سنخ‌شناسی فرزندپروری خانواده آذرییب سبک فرزندپروری پدر و مادر و تأثیر آن بر گرایش به مواد مخدر در نوجوانان پسر"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، ۲۵، 21-11. https://etiadpajohi.ir/article-1-297-fa.html
شاکری نسب، محسن؛ قلعه‌نوی، زهره؛ باقرزاده، الهه و آسیایی، فرزانه (۱۳۹۹). "ارتباط دین‌داری و نگرش به والد با گرایش به سو مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان شهر بجنورد"، فصلنامه علمی دانش انتظامی خراسان شمالی، ۷(26)، 83-105. https://civilica.com/doc/1852514
شیخ، محمود و کاشی، علی (1394). " بررسی میزان شیوع مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان ایرانی و ویژگی‌های جمعیت شناختی مرتبط با الگوی مصرف این مواد"، فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 30، 155 – 145. https://sid.ir/paper/375838
صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1382)."بررسی عوامل خطرساز در آلودگی نوجوانان و جوانان ایرانی به سو مصرف مواد"، نشریه مطالعات جامعه‌شناختی، 22، 15-1. https://jnoe.ut.ac.ir/article_10563.html
ضیا الدینی، حسن؛ زارع‌زاده، علیرضا و حشمتی، فرزاد (۱۳۸۵). "شیوع سو مصرف و اعتیاد به مواد و برخی عوامل مرتبط در دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان و پیش‌دانشگاهی شهر کرمان"، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، ۲، 84-94. https://elmnet.ir/doc/161817-1041
عرب، علی (۱۳۹۶). "رابطه امید به زندگی نگرش به رفتار بزهکارانه و تجربه مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان پسر دوره دوم متوسطه مدارس شیرآباد و مرکز شهر زاهدان"، مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، ۲۸، ۱۶۸-۱۴۹. 10.22111/JEPS.2017.3598 علیزاده، ابراهیم و دهقان نیری، طیبه (1395). "پیش‌بینی ابعاد نگرش مثبت به مواد مخدر در دانش‌آموزان نوجوان"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 37، 74- 59. https://etiadpajohi.ir/article-1-827-fa.html
علیزاده، هادی (۱۴۰۲). بررسی کیفی علل تعیین‌کننده مصرف دخانیات و الکل در نوجوانان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
فتحی، آیت‌الله (۱۳۹۹). "بررسی نقش میزان دانش و نگرش به مواد مخدر در گرایش به اعتیاد دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم"، فصلنامه علمی دانش انتظامی آذربایجان شرقی، ۱۰(38)، ۱۸۱-۱۶۰. https://www.magiran.com/paper/238789
قاسمی، محمود و سبزمکان، لیلا (۱۳۹۴). "تجارت دانش‌آموزان دبیرستانی در مورد پیش‌بینی کننده‌های مصرف دخانیات یک تحلیل محتوی کیفی نظریه محور"، مجله آموزش و سلامت جامعه، ۳، ۱۱-۱. https://www.magiran.com/paper/1638316
کاشی، علی و سرلک، زهرا (1389). "عوامل خطرزای مصرف مواد مخدر و روان‌گردان در بین دانشجویان و دانش‌آموزان دبیرستانی"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13، 113- 97. https://etiadpajohi.ir/article-1-400-fa.html
کرایی، حمداله (1389). سنجش میزان گرایش به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در بین دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر کازرون، پایان نامه کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی.
نمکین، کوکب؛ شریف‌زاده، غلامرضا و میری، محمدرضا(1387). "شیوع مصرف سیگار و نگرش و آگاهی دانش‌آموزان پسر دوره متوسطه شهر بیرجند در مورد مضرات سیگار"، نشریه دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، 15 (1)، 66-78. https://journal.bums.ac.ir/article-1-263-fa.html
محمدخانی، شهرام (1387). "عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف الکل، سیگار و سایر مواد در نوجوانان کشور"، فصلنامه روانشناسی تربیتی، 4(12)، 69 -38. https://jep.atu.ac.ir/article_2124.html
محمدی جلالی فراهانی، مجتبی؛ کرمی، محمدرضا؛ رسولی، ندا؛ رسولی، مجید و فضلی، مهدی (۱۳۹۳)." بررسی عوامل مؤثر در گرایش دانش‌آموزان دوره متوسطه به سو مصرف مواد مخدر و راه‌های پیشگیری از آن"، فصلنامه علمی مطالعات مبارزه با مواد مخدر، ۵(۶)، ۷۸-۶۳. https://www.magiran.com/paper/2790043
محمدی، فرشته؛ ذکریانژاد، مهرانوش و ولی‌زاده، فرزانه (۱۳۹۳)."بررسی عوامل مرتبط با مصرف سیگار در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی شهرستان بابلسر"، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۱۱۶، ۲۲۲ – ۲۱۶. https://jmums.mazums.ac.ir/article-1-4338-fa.html
مدنی، عبدالحسین؛ آقاملایی، تیمور؛ مدنی، محمد و زارعی، فائقه (1394). "بررسی شیوع مصرف سیگار و عوامل درونی و بیرونی مرتبط با آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر بندرعباس"، مجله طب پیشگیری، 2(6)، 49 – 39. https://jpm.hums.ac.ir/article-1-121-fa.html
مرادی، شهاب؛ قربانی، راهب و رادبخش، ناهید (1397)."نگرش به مواد مخدر و برخی عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی سمنان"، فصلنامه کومش، 20(2)، 335- 325. https://www.magiran.com/paper/1805598
مرمزی، مسعود (۱۳۸۹). بررسی رابطه عملکرد خانواده و اعتیاد پدر بر نگرش به سو مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان سال سوم متوسطه و پیش‌دانشگاهی شهرستان سوسنگرد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس آموزش‌های نیمه‌حضوری.
مشرفیان دوست، مهدی (۱۳۹۱). رابطه هوش معنوی و عمل به باورهای دینی با گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان لردگان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
مطلب‌نژاد، مینا؛ پورامیر، مهدی؛ جنابیان، نیلوفر؛ بیژنی، علی؛ صالحی، مائده؛ رنجبر، مجتبی؛ شمشیریان، آرش؛ بامدادیان، ژاله و قربانی، آناهیتا (1392)." فراوانی سیگاری‌های غیرفعال در دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهر بابل "1390، مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، 16( 76)، 113-106. https://www.sid.ir/paper/498634
معینی، بابک و وردی‌پور، حمیدالله (1389). "عوامل پیشگوئی کننده استعمال دخانیات در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی"، نشریه پرستاری و مامایی ارومیه، 8(4)، 241 - 238. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-248-fa.html
منظومه، شمسی؛ ‌میمندی، حسن؛ ضیاءالدینی و شریفی‌یزدی، علیرضا (1387). "عوامل مؤثر در گرایش به مواد مخدر از دیدگاه دانش‌آموزان دبیرستانی کرمان"، مجله بیماری‌های التهابی،12(3)، 100-81. https://elmnet.ir/doc/184118-22252
موحدی‌دهنوی، فاطمه؛ موحدزاده، بهرام و یاوری کرمانی، مریم (1400). بررسی میزان شیوع سوءمصرف مواد مخدر و ارزیابی دانش، نگرش مواد مخدر در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر یاسوج، مجله پیشرفت‌های نوین در علوم رفتاری،54، 210- 194. https://ijndibs.com/article-1-579-fa.html
مهرابی، میترا (۱۳۹۷). سنجش رابطه میزان آگاهی از قوانین و اثرات مصرف مواد مخدر بر میزان گرایش به مصرف موردمطالعه دانش‌آموزان دختر مناطق ۵ و ۱۳ تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی.
میرکمالی، سیدمحمد؛ سلمانی قهیازی، احمد و خورشیدی، عباس (1387). "عوامل مؤثر بر گرایش دانش‌آموزان پسر دوره پیش‌دانشگاهی به مواد مخدر از دیدگاه آنان، مجریان قانون و متخصصان تعلیم و تربیت"، فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 4، 29-32. 20.1001.1.23831324.1387.2.4.2.7
میری، محدثه و میر، محمد (۱۳۹۸)."ارتباط سبک‌های فرزند پروری والدین بااستعداد استعمال مواد مخدر در دانش‌آموزان دختر مقطع دبیرستان شهر زابل"، نشریه مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، ۱، ۵۸-۴۸. https://ensani.ir/fa/article/429778
میری، محمدرضا؛ رمضانی، عباسعلی؛ شریف‌زاده، غلامرضا و بهلگردی، مریم (۱۳۹۲). "بررسی مصرف دخانیات و همبسته‌های آن در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی استان خراسان جنوبی"، مجله اپیدمیولوژی ایران، ۴، ۵۵-۴۸. http://irje.tums.ac.ir/article-1-5167-fa.html
میکائیل‌زاده، مینا (۱۳۹۱). بررسی میزان شیوع سو مصرف مواد و عوامل مرتبط با سو مصرف مواد در دانش‌آموزان دوره‌های راهنمایی و دبیرستان شهرستان سرعین از استان اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس آموزش‌های نیمه‌حضوری.
نجف‌زاده نخجوانلو، اسماعیل؛ جلیلیان، کریم و امیرپور، شهروز (۱۳۹۷). " بررسی تأثیر دین‌داری بر کاهش گرایش دانش‌آموزان به مواد مخدر"، نشریه دانش انتظامی آذربایجان غربی، ۳۹، 124-107. http://www.westaz.jrl.police.ir/article_19309.html
نجفی، مصطفی (۱۳۹۱). عوامل مؤثر بزهکاری دانش‌آموزان در گرایش مواد مخدر و روان‌گردان، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
نریمانی، محمد؛ رجب‌پور، مجتبی؛ احمدی، عذرا؛ یاقوتی زرگر، حسن و رستم اوغلی، زهرا (1395). "بررسی میزان شیوع و عوامل مرتبط با سوءمصرف مواد در بین دانش‌آموزان متوسطه شهر سمنان"، فصلنامه روان‌شناسی مدرسه، 5( 20)، 145- 132. https://jsp.uma.ac.ir/article_516.html
نظرزاده، میلاد؛ بیدل، زینب؛ ایوبی، عرفان؛ بهرامی، ابوالفضل؛ تزوال، جعفر؛ رحیمی، محسن و جعفری، فاطمه (1391). "بررسی شیوع مصرف سیگار و برخی از عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان شهر زنجان در سال تحصیلی "91-1390، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، 21(84)، 124- 111. https://journal.zums.ac.ir/article-1-2078-fa.html
نعمتی، شهروز؛ بدری گرگری، رحیم؛ ادیب، یوسف و کاشف، شهرام (۱۴۰۲)." تجربیات زیسته دانش‌آموزان دارای پدر وابسته به مواد یک مطالعه پدیدارشناختی"، فصلنامه علمی اعتیاد پژوهی، ۱۷(68)، ۴۶_۲۷. ‎ 10.61186/etiadpajohi.17.68.27
وکیلی، فرزانه؛ طباطبایی، مهدی؛ محمدی، محمد و سلیمی خراشاد، علیرضا (1402). بررسی میزان مواجهه با دود دست‌دوم دخانیات و عوامل مؤثر بر آن در دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر زاهدان در سال 1401، مجله تحقیقات سلامت در جامعه، 9(3)، 28- 16. ‎ 20.1001.1.24236772.1402.9.3.3.7
وکیلی، محمود؛ شفیعی، امیرحسین؛ محمد؛ بهاریه و میرزایی، محسن (1395). "بررسی‌وضعیت‌سوءمصرف مواد در دانش‌آموزان شهر یزد"، مجله تحقیقات سلامت، 5(4)، 239-234. https://jhr.ssu.ac.ir/browse.php
ولدبیگی، اقبال؛ نیک بخت، عیسی و لشکری، امیر (۱۳۹۶)."گرایش به مصرف مواد مخدر در بین دانش‌آموزان دبیرستانی دبیرستان‌های شهر مریوان"، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 17(64)،۲۵۹_۲۳۷. https://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2870-fa.html
هاشم‌نیا، میثم و اسدی، محمدحسین (۱۳۹۴)."بررسی عوامل گرایش به مواد مخدر صنعتی میان دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهر خرم‌آباد"، نشریه علمی دانش انتظامی لرستان، 3(12)، ۱۲-1. https://civilica.com/doc/398949

Emmanuel, F. Akhtar, S. &Rahbar, M. H. (2003). ‘Factors associated with heroin addiction among male adults in Lahore, Pakistan’.Journal of psychoactive drugs,35(2), 219-226.DOI: 10. 1080/ 02791072. 2003.10400003. Foo, Y. C. Tam, C. L. & Lee, T. H. (2012).’ Family factors and peer influence in drug abuse: a study in rehabilitation centre’.International Journal of Collaborative Research on Internal Medicine and Public
Health,4(3), 190-202. https://www.researchgate.net/publication/268409924
Gelder, M., Mayou,R. & Cowen, P.(2001). Misuse of Alcohol and Drugs.InShorter Oxford Textbook of Psychiatry. 4th edition. Oxford University Press; 2001:533-79 Giovazolias,Th.& Themeli, O.(2014). ‘Social Learning Conceptualization for Substance Abuse: Implications for Therapeutic Interventions’, The European Journal of Counselling Psychology, Vol. 3(1), 69–88, doi:10.5964/ejcop.v3i1.23
Ikoh, MU., Smah, SO., Okwanya, I., Clement, UA. & Aposhi, ZA.(2019). Factors affecting entry into drug abuse among youths in Lafia metropolis: implications on security. Sage Open. 9(1):2158244018823428. DOI:
10.1177/2158244018823428
Kabbash, I. Zidan, O. & Saied, S.(2022). ‘Substance use among university students in Egypt: prevalence and correlates’. East Mediterr Health J. 28(1):31- 40. https://doi.org/10.26719/emhj.22.001 Kawira, N., J.(2017). Factors influsing drug & Substance abuse among the youth in Kenya. , Research Project Submitted to The School of Management and Leadership in Partial Fulfillment for the Degree of Business Administration in Leadership and Management, Management University of Africa

Merz, F.(2018). ‘United Nations Office on Drugs and Crime: World Drug Report 2017’, SIRIUS-Zeitschrift fürStrategische Analysen. 2(1):85–6. doi/10.1515/sirius-2018-0016 Moses, BM.(2013).FACTORS INFLUENCING DRUG ABUSE AMONG STUDENTS IN PUBLIC SECONDARY SCHOOLS IN MOMBASA DISTRICT, MOMBASA COUNTY, KENYA, A Research project submitted in Partial Fulfillment of the Requirement for the Award of the Degree of Master of Education in EducationalAdministration,University of Nairobi
.
Namada, J. M. &James N. K.(2021).’Drug and substance abuse among university students’,research sqare,https://orcid.org/0000-0002-2361-0173
Okpye, N.N. (2001). The adolescents and hard drugs: a psychological concern. In: Okonkwo RUN, Okoye RO, editors. The Nigeri¬an adolescent in perspective. Nigerian Society for Education. Oluwoye OA, Merianos AL, Nabors LA.(2017). ‘ Nonmedical use of prescription drugs and peer norms among adolescents by race/ethnicity’. Journal of Substance Use. 22(2):199–205.
https://doi.org/10.1080/14659891.2016.1177615 Shafiq, M. Shah, Z. Saleem, A. Siddiqi, M. T. Shaikh, K. S. Salahuddin, F. F. &Naqvi, H. (2006). ‘Perceptions of Pakistani medical students about drugs and alcohol: a questionnaire-based survey’.Substance abuse
treatment, prevention, and policy,1(1), 31. https://substanceabusepolicy.biomedcentral.com/articles/10.1186/1747-597X-1-31
Smith,M. A. (2021).’Social Learning and Addiction’, Behav Brain Res. 2021 Feb 1; 398: 112954. doi: 10.1016/j.bbr.2020.112954 Somani., S.& Meghani., S. (2016). Substance abuse among youth: A harsh reality. Emerg Med (Los Angel). 26(330):2

World Drug Report(2020) .United Nations publication, Sales No. E.20.XI.6.
Zaman, M.,Sobia R.,Rabia H.,Fazal R. Ch.(2015). ” Drug abuse among the students”, akistan Journal of Social Sciences, 43(4),2015: 627-636 DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.10448557

متن کامل:

$I:\4آذر\صنعت 7\هدر فارسی.jpg$

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور در نهادهای آموزشی کشور

* طاها عشایری ** طاهره جهانپرور

* استادیار دانشكده علوم اجتماعي و عضو هئیت علمی گروه تاریخ و علوم اجتماعی علوم اجتماعي دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

t.ashayeri@uma.ac.ir

** دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی، گروه علوم اجتماعي دانشكده علوم اجتماعي ارتباطات و رسانه، دانشگاه آزاداسلامی، واحد تهران.

jparvar@yahoo.com

تاریخ دریافت: 29/02/1404 تاریخ پذیرش: 27/03/1404

چکیده

واژههای کلیدی: مصرف مواد مخدر، نهاد مدرسه، ساختار خانواده، دانش‌آموزان، ناکامی تحصیلی.

نوع مقاله: علمی

1- مقدمه و بیان مساله

سوءمصرف مواد، مشکلی مشترک در سطح جهان است شفیق و همکاران، 2006). سوءمصرف مواد، چالشی جهانی با پیامدهای مضر و خطرناک برای سلامت، ثروت و رفاه ملت‌هاست و امروزه در میان دانشجویان دانشگاه، مصرف ماری‌جوانا، کوکائین، مواد توهم و نیروزا، داروهای غیرمجاز، روندی افزایش داشته است (کباش و همکاران، 2022). دارو و سوءمصرف مواد، در میان دانش‌آموزان در سطح متوسطه؛ به‌طور عادی با رفتارهای همسالان خود در مدرسه ارتباطی عمیق دارد (ایکو و همکاران، 2019).

نویسنده عهدهدار مکاتبات: طاها عشایری T.ashayeri@uma.ac.ir

چکیده

سوءمصرف مواد در حال تشدید شدن بوده و اغلب مصرف‌کنندگان به‌صورت عمدی؛ به‌سوی آن سوق می‌یابند. مصرف بیش‌ازاندازه مواد یا داروها، منجر به اعتیاد فرد شده و اغلب این مسئله در جهان شرقی در حال افزایش است. عمده‌ترین مصرف سوء مواد شامل هروئین، ماری‌جوانا و مواد مخدر است که در میان جوانان در بالاترین سطح خود قرارگرفته است (زمان و همکاران، 2015: 41).

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 108

استفاده بیش از حد از مواد به سبکی ناسازگار و ناهنجار، سوءمصرف مواد تعریف می‌شود. در باورهای سنتی؛ استفاده از آن به لحاظ پزشکی به کاهش استرس و اضطراب موقتی انجامیده، اما بعد از گذر زمان، فرد به هنگام دست کشیدن یا عقب‌نشینی از مصرف آن، دچار تاب‌آوری کم شده و طاقت خود را از دست می‌دهد (گلدر و همکاران،2001).

این نشانه وابستگی فرد و اعتیاد است که به حالتی پایدار درآمده و بازگشت به شرایط قبلاً از مصرف را ناممکن می‌کند. سوءمصرف مواد صرفاً به حالت‌های تغییر دارو یا مصرف داروهای روانی و عادت به آن محدود نمی‌شود؛ هنگامی‌که از آن استفاده نامناسب گردد، سوءمصرف اطلاق می‌گردد؛ مثلاً گاهی در مسابقات ورزشی جهت افزایش عملکرد و استقامت در میدان ورزشی از آن استفاده می‌کنند. استفاده از این داروها، منجر به مجازات جنایی، آسیب‌های اجتماعی و روانی و جسمانی می‌شود (شفیق و همکاران، 2006). مؤلفه‌هایی ازجمله تأثیر همسالان و رسانه‌ها، نیاز به کاهش استرس و اضطراب ناشی از امتحان و فشارهای مدرسه، تمایل به کنجکاوی و لذت بردن، دسترس‌پذیری به داروهای غیرقانونی، آرزوی تجربه، تأثیرپذیری از سرپرست خانواده، خواهر و بردار، والدین فقیر، وجود مشکلات رفتاری در مدرسه، زمینه‌های سوءمصرف مواد را تقویت می‌کند. کارشناسان بازه زمانی بین 17 تا 28 سالگی را به‌عنوان سن "پنجره آسیب‌پذیری¹" توصیف می‌کنند؛ زیرا اکثر جوانان تحت تأثیر مصرف مواد مخدر همسالان خود قرار می‌گیرند. در این میان؛ میل به پذیرش اجتماعی و کاهش ترس طرد شدن توسط همسالان یکی از عوامل مؤثر در سوءمصرف مواد مخدر در بین جوانان است (سومانی و ماگنی، 2016). طبق گزارش جهانی مواد مخدر؛ مصرف‌کنندگان مواد مخدر به دنبال تأیید همسالان جهت پیوستن به خرده‌فرهنگ‌ها؛ به‌عنوان راهی برای پذیرش گروهی هستند (مرز،2018: 87). در این فرایند کسب عضویت و پذیرش اجتماعی، تن دادن به قانون و هنجارهای الگوی مرجع غالب؛ همرنگی، همنوایی، سبک زندگی مشترک و حفظ احترام جمعی؛ معیار این گروه است. به‌طوری‌که مصرف مواد در این گروه به‌عنوان سبک غالب فعالیت و تفریح جمعی باهدف کسب هویت و حفظ سنت‌های خرده‌فرهنگی؛ جامعه‌پذیر شده و شیوع می‌یابد. وابستگی و همه‌گیر شدن مواد مخدر در جامعه؛ این پیام را می‌رساند که اجتماع به لحاظ فرهنگی وابسته به مواد مخدر بوده و ارزش‌ها، هنجارها، باورها و نگرش‌های اجتماعی آن را خلق کرده است (ایمانوئل و همکاران، 2003). مصرف مواد نوعی برساخت فرهنگی است که پشتوانه آن سنت، هنجار و ارزش‌های اجتماعی است که در ساختار جامعه نهادینه‌شده است. باوجوداینکه فاکتورهای اجتماعی، فرهنگی، روانی و اقتصادی در شیوع آن دخیل است، اما مهم‌تر از همه، محیط یک خانواده به‌مثابه اجتماعی جهت جامعه‌پذیری مصرف مواد است. به‌طوری‌که وابستگی شدید به اعتیاد و مصرف دخانیات، برای فرزندان، از والدین آن‌ها انتقال می‌یابد. محیط خانواده، بزرگ‌ترین و بیشترین نقش تبیینی را در معتادان شدن افراد جامعه ایفا می‌کند. عادت‌های رفتاری معتادانه والدین، همین خلق‌وخوهای زیستی، به‌آسانی به فرزندان خود منتقل می‌شود (فو و همکاران، 2012). سوءمصرف مواد یکی از آزاردهنده‌ترین و فراگیرترین مشکلاتی است که اکثر دانشگاه‌ها با آن دست‌وپنجه نرم کرده و عواقب آن برای دانش‌آموزان فاجعه‌آمیز و ویرانگرتر است. سوءمصرف مواد مخدر یک تهدید واقعی برای دانش‌آموزان است. والدین؛ دانشگاه‌ها و اقتصادها کشورها در سطح جهانی بر پتانسیل ارزشمند جوانانی که مواد مخدر آن‌ها را ربوده است، تکیه می‌کنند (نمادا و کریمی، 2021). آمارهای جهانی نشان می‌دهد که در سال 2018، حدود 269 میلیون نفر مواد مخدر مصرف کرده‌اند که 30 درصد بیشتر از سال 2009 بوده و نوجوانان و جوانان بزرگ‌ترین بخش این مصرف‌کنندگان را تشکیل می‌دهند. میزان کشف و ضبط آمفتامین‌ها بین سال‌های 2009 الی 2018 چهار برابر شده و امروزه تولید هروئین و کوکائین در بالاترین سطح ثبت‌شده در سراسر دوران مدرن قرار دارد (دفتر مقابله با جرائم و مواد مخدر سازمان ملل متحد، 2020). در ایران مصرف مواد اعتیادآور، در بین نسل جوان، دانش‌آموزان و دانشجویان در حال افزایش است، مصرف سیگار، دخانیات و مواد اعتیادآور در مدارس می‌تواند آینده توسعه و فرهنگ جامعه را دچار آنومی و اختلال نماید. باورها و نگرش‌های اجتماعی و قومی، پنداشتن مثبت به کارکردهای مواد مخدر؛ در سنین جوانانی و بین مردان؛ جامعه را به مخاطره مواد مخدر نزدیک می‌کند. جهان در حال حاضر در کنار بحران تهدید بمب اتمی، بحران نابودی زیست محیط، بحران فقر جامعه، شاهد بحران اعتیاد نیز است. موضوع مواد مخدر و آلودگی محیط‌زیست، دو موضوعی است که کشورها، دیگر هر یک به‌تنهایی نمی‌توانند از پس آن‌ها برآیند. پرسودترین تجارت‌های امروز دنیای ما، تجارت اسلحه و مواد مخدر یعنی کسب‌وکارهایی برای نابودی بشر است. به‌این‌ترتیب اعتیاد، دردناک‌ترین معضلی اجتماعی و خانمان‌سوز به لحاظ فرهنگی-روانی است. مصرف افراطی و روزافزون مواد مخدر به‌قدری است که دهه اخیر را عصر مواد نام‌گذاری کرده‌اند. بر این اساس، سوءمصرف مواد مخدر بر سطوح علمی، اجتماعی، روانی، اقتصادی و رشد فیزیولوژیکی موضوعی است که به‌شدت موردتوجه نظام آموزشی است. ذینفعان، پزشکان، جامعه‌شناسان، رهبران مذهبی، مشاوران و والدین توجه جدی نسبت به پیامدهای مصرف مواد مخدر در بین مدارس و دانش‌آموزان دارند تا با استراتژی و سیاست‌گذاری اجتماعی-فرهنگی؛ دسترسی آسان به مواد مخدر را کاهش و محدود نمایند. مطالعات و پژوهش‌های اجراشده با جستجو کلیدواژه "اعتیاد دانش‌آموزان" در منابع علمی ایران داک (رساله‌ها)، مگ ایران و نورمگز و پایگاه علمی جهاد دانشگاهی (مقاله‌های پژوهشی)، نشان می‌دهد که با روش و رویکردهای مختلفی در سطح کشور، تحقیقات متعددی صورت گرفته است، با توجه به فقدان یک انسجام دریافته و وجود پراکندگی در تبیین و ریشه‌شناسی جامع این پژوهش‌ها، تحقیق حاضر بر آن شد تا به روش استقرایی فراترکیب کیفی به سؤال زیر پاسخ دهد؟

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 109

پرسش اصلی: دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور (دخانیات و مواد مخدر) در میان دانش‌آموزان کدام عوامل هستند؟

2- مبانی و رویکردهای نظری

مواد²: مواد شامل مسکن‌ها، محرک‌ها، مسکن‌ها آرام‌بخش‌ها و هر چهار گروه دارویی ترکیبی³ هستند. دارو موادی است که برای جلوگیری، درمان یا تسکین علائم بیماری یا وضعیت غیرطبیعی اطلاق می‌شود (الیوی و همکاران، 2017: 199).

سوءمصرف مواد⁴: اشاره به استفاده از مواد روان‌گردان‌ها⁵ ازجمله الکل و داروهای غیرمجاز دارد. مواد روان‌گردان‌ها، می‌تواند منجر به وابستگی سندرومی اعتیاد گردد که پدیده روان‌شناختی، شناختی و رفتار گروهی است که پس از استفاده مکرر⁶ از داورهای غیرمجاز رخ می‌دهد. این امر شامل میل شدید به مصرف مواد؛ مشکل در کنترل استفاده از آن؛ ادامه مصرف علی‌رغم عواقب مضر؛ اولویت بیشتر به مصرف مواد نسبت به سایر فعالیت‌ها، کاهش تحمل دوری از مواد یا گاهی حالت کناره‌گیری فیزیکی، اما وابستگی ذهنی-روانی به آن است که عادت‌واره اعتیاد می‌گویند (اوکپای، 2001).

گونه‌های مواد اعتیادآور:

این مواد شامل کندکننده‌ها یا آرام‌بخش‌ها⁷؛ محرک‌ها یا تحریک‌کننده‌ها⁸؛ توهم‌زاها⁹؛ افیونی یا مخدرها¹⁰؛ استنشاقی¹¹؛ کانابیس‌ها¹² دسته‌بندی می‌شوند.

3- چارچوب نظری

1-3- یادگیری اجتماعی مصرف مواد مخدر: نظریه یادگیری اجتماعی¹³، به لحاظ منشأ و ریشه به آلبرت بندورا (2000) برمی‌گردد که به دنبال عوامل تعیین‌کننده رفتارهای انسانی در جامعه است در این تئوری تعامل بین فرد (خرد) –ساختار (کلان) تأکید شده و دارای سه مؤلفه فردی، محیط خارجی و خودانش و رفتار هستند. مصرف مواد مخدر، به‌مثابه نتیجه روابط کارکردی بین شخصیت افراد، محیط اجتماعی و رفتارهای مواد محور هست. یا اعتیاد می‌تواند ناشی از بی‌نظمی روانی-زیستی، رفتارهای داخلی و خارجی باشد که فرد را در برمی‌گیرد. پس اعتیاد هم امری داخلی (خانوادگی، روانی، شخصیتی، هویتی) و خارجی (مدرسه، محیطی، همسالان و غیره) است (اسمیت، 2021). بینه‌های نظری یادگیری اجتماعی، همان الگوی هم‌نشینی افتراقی بوده و بر این فرض استوار است که الگوهای مرجع (قومی، فرهنگی، اجتماعی، هنجاری، خانوادگی، مدرسه‌ای و محیطی)، نقش سازنده در شکل دادن به پنداشت و درک نوجوانان از رفتارهای ضداجتماعی-هنجاری دارد. نگاه مثبت و مفید به مواد مخدر در ساختار فرهنگی، مشوق بزرگی به شیوع و عادی شدن آن در خانواده و میان نوجوانان است. در کنار سایر عوامل و فاکتورهای زیستی، کاهش اثر زشتی و قباحت یک پدیده مانند مواد مخدر، دخانیات و اعتیاد، به عادی شدن آن در چرخه روابط اجتماعی می‌گردد؛ نوجوانان تعامل خود را با الگوهای مصرف‌کننده مواد مخدر تعریف و تبیین می‌کنند. در گام بعدی، تشویق و حمایت‌های اجتماعی خرده‌فرهنگ، والدین و کنترل‌گرهای غیررسمی و رسمی، آن را جامعه‌پذیر می‌کند. خرده‌فرهنگ‌هایی به تحسین و پذیرش، افرادی جهت همنوایی با آیین و سبک‌رفتاری خود می‌پردازد. در این حالت بزهکاران و افراد شبیه خود را به‌عنوان عضو گروهی قبول می‌کند (کاویرا نکونگ، 2017). دانش‌آموزان با مشاهده مصرف دخانیات در همسالان، هم‌مدرسه‌ای، معلمان و افرادی که تعریف‌کننده هنجارها و انتقال‌دهنده ارزش‌های اجتماعی هستند؛ به تقلید کنش‌های آن‌ها می‌پردازند (مؤسس، 2013). آموزش رفتاری نابهنجار، در محیطی و نهادی که وظیفه تقویت الگوهای کنترلی جهت کاهش آسیب و مسائل اجتماعی را دارد، نشانه کژ کارکردی و بی‌سازمانی اجتماعی است. در قالب همین تئوری، سبک زندگی نیز با عادی شدن مصرف مواد مخدر در ساختار خانواده، میهمانی‌ها و نشسته‌ای صمیمی

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 110

غیررسمی، به جامعه‌پذیری مواد مخدر کمک می‌کند. محیط اجتماعی و آن عواملی که افراد را در فرایند جامعه‌پذیری احاطه می‌کند، فرد را در مسیر کنش‌های ناهنجارانه قرار می‌دهد. رفتارهای اجتماعی بازتابی از شرایط محیطی است که در کنشگران تأثیر گذاشته و نگرش، جهان‌بینی و رفتار افراد را شکل می‌دهد. فشارهای اجتماعی- اقتصادی و محل زندگی، الگوها و هنجارهای اجتماعی مرتبط با همین فضا، شکل‌دهنده مصرف مواد مخدر هستند (گیوازولیاس و دملی، 2014). مفهوم توسعه‌یافته وایتهد و دالگرن، بر این تأکیددارند که سلامت افراد نه‌تنها به ساختار زیست‌شناختی، جمعیت شناختی و بنیادی آن‌ها ارتباط دارد، بلکه به شرایط سبک زنگی، شبکه‌های اجتماعی-اقتصادی، نابرابری اقتصادی، ساختار خانوادگی ارتباط دارد، بروز رکود اقتصادی، افزایش سطح بیکاری و آنومی اجتماعی (آینده غیرقابل‌پیش‌بینی فردی-اجتماعی)، از طریق فشارهای روانی-اجتماعی، با افزایش سطح اختلالات مصرف مواد مخدر نیز ارتباط دارد. به‌طوری‌که میزان خطر مصرف مواد مخدر، از طریق مکانیسم‌های محیطی عمل می‌کند، در خانواده‌هایی با ویژگی موقعیت اجتماعی-اقتصادی پایین، مصرف مواد مخدر توسط

والدین، فرزند پروی تک والد، احتمال خطر بیشتری درزمینه رفتارهای مصرف مواد مخدر مشاهده‌شده است. همچنین کمبود فعالیت‌های لذت‌بخش عاری از مواد مخدر در بین جوانان برخاسته از خانواده‌هایی که ازنظر اجتماعی –اقتصادی (طبقه پایین و محروم) هستند و این امربر افزایش میزان مصرف مواد مخدر تأثیرگذار بوده است (دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل، 2020).

3-2- پیشینه تجربی پژوهش

پژوهش‌های صورت گرفته درباره اعتیاد و مصرف مواد مخدر دانش‌آموزان در بازه زمانی 1383 الی 1403 به‌طور خلاصه جهت فراترکیب در جدول شماره 1 ارائه‌شده است.

[1] . window of vulnerability”

[2] . Substances

[3] . pain relievers, stimulants, tranquilizers, sedatives, and all four drug classes combined

[4] . Substance abuse

[5] . use of psychoactive substances

[6] . repetitive use.

[7] . Depressants

[8] . Stimulants

[9] . Hallucinogens

[10] . Opioids

[11] . Inhalants

[12] . Cannabis

[13] . Social learning theory

جدول 1. پیشینه پژوهش

نویسنده/سال

هویت قومی

حجم نمونه

شیوه نمونه‌گیری

روش تحقیق

نوع پژوهش

استان

گروه

]38[

لر

380

طبقهای

کمی

مقاله پژوهشی

لرستان

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 111

دانش‌آموزان

]33[

فارس

380

خوشهای

کمی

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان

]30[

فارس

360

خوشه‌ای

کمی

مقاله پژوهشی

کرمان

دانش‌آموزان

]32[

آذری

گلوله برفی

کیفی

مقاله پژوهشی

تبریز

دانش‌آموزان

]3[

فارس

هدفمند

کیفی

مقاله پژوهشی

خوزستان

دانش‌آموزان

]49[

آذری

آگاهانه

کیفی

رساله ارشد

اردبیل

دانش‌آموزان متوسطه اول

]76[

بلوچ

640

تصادفی چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

زاهدان

دانش‌آموزان

]6[

فارس

تصادفی خوشه‌ای

پیمایش

رساله ارشد

تهران

دانش‌آموزان ابتدایی

]5[

فارس

361

تصادفی ساده

پیمایش

رساله ارشد

قائم‌شهر

دانش‌آموزان متوسطه دوم

]36[

فارس

716

خوشه‌ای تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

بوشهر

دانش‌آموزان متوسطه دوم

]65[

لر

361

تصادفی خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

یاسوج

دانش‌آموزان دبیرستانی

]50[

آذری

350

تصادفی ساده

پیمایش

مقاله پژوهشی

تبریز

دانش‌آموزان متوسطه دوم

]43[

فارس

373

تصادفی خوشه‌ای متناسب با حجم

پیمایش

مقاله پژوهشی

بجنورد

دانش‌آموز

]17[

بلوچ

204

چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

چابهار

دانش‌آموز

]29[

آذری

384

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تبریز

دانش‌آموزان متوسطه

]16[

فارس

663

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموز

]21[

فارس

364

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

زابل

دانش‌آموزان دبیرستانی

]39[

فارس

350

خوشه‌ای تصادفی چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

خوی

دانش‌آموزان

]71[

آذری

300

طبقه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تبریز

دانش‌آموزان متوسطه

]41[

فارس

399

طبقه‌بندی غیر نسبتی

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان متوسطه دوم

]59[

فارس

340

چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

سمنان

دانش‌آموزان دبیرستانی

]47[

فارس

200

تصادفی خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

زاهدان

دانش‌آموزان متوسطه دوم

]78[

کرد

385

تصادفی خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

مریوان

دانش‌آموزان دبیرستان

]23[

فارس

370

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

رساله ارشد

سیرجان

دانش‌آموزان متوسطه

]2[

فارس

341

تصادفی طبقه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

بیرجند

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 112

دانش‌آموزان راهنمایی

]13[

فارس

375

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

کرج

دانش‌آموزان دبیرستانی

]25[

فارس

750

تصادفی ساده

پیمایش

مقاله پژوهشی

شیراز

دانش‌آموزان دبیرستانی

]77[

فارس

1020

طبقه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

یزد

دانش‌آموزان متوسطه اول و دوم

]15[

فارس

200

تصادفی خوشه

پیمایش

مقاله پژوهشی

دره شهر

دانش‌آموزان دبیرستانی

]73[

فارس

400

طبقه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

سمنان

دانش‌آموزان متوسطه

]48[

فارس

400

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان متوسطه

]9[

فارس

378

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

قائم‌شهر

دانش‌آموزان

]51[

فارس

هدفمند

کیفی

مقاله پژوهشی

نوشهر

دانش‌آموزان

]79[

فارس

384

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

خرم‌آباد

دانش‌آموزان دبیرستانی

]12[

فارس

2877

خوشه‌ای طبقه‌بندی

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان

]58[

فارس

2014

تصادفی خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

بندرعباس

دانش‌آموزان دبیرستانی

]32[

فارس

600

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

اصفهان

دانش‌آموزان

]40[

فارس

200

تصادفی خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

خراسان جنوبی

دانش‌آموزان متوسطه

]44[

فارس

2400

خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

ایران

دانش‌آموزان

]26[

فارس

220

تصادفی خوشه‌ای

پیمایش

رساله ارشد

زاهدان

معلم و دانش‌آموزان

]56[

فارس

450

خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

بابلسر

دانش‌آموز دبیرستانی

]56[

فارس

150

تصادفی طبقه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

اراک

دانش‌آموزان مدارس

]1[

فارس

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

شهرکرد

دانش‌آموزان

]20[

فارس

450

خوشه‌ای

پیمایش

رساله دکتری

شاهرود

دانش‌آموزان دبیرستانی

]68[

فارس

2371

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

خراسان جنوبی

دانش‌آموزان

]62[

فارس

200

تصادفی ساده

پیمایش

مقاله پژوهشی

بابل

دانش‌آموزان

]35[

فارس

120

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

اهواز

دانش‌آموزان دبیرستانی

]42[

فارس

375

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

بروجن

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 113

دانش‌آموزان دبیرستانی

]70[

آذری

400

خوشه‌ای

پیمایش

رساله ارشد

اردبیل

دانش‌آموزان راهنمایی

]74[

آذری

1064

خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

زنجان

دانش‌آموزان دبیرستانی

]24[

فارس

628

خوشه‌ای

تصادفی خوشه‌ای

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان

]18[

فارس

698

خوشه‌ای

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

مقاله پژوهشی

ایران

دانش‌آموزان متوسطه

]8[

آذری

650

خوشه‌ای

تصادفی ساده

مقاله پژوهشی

همدان

دانش‌آموزان

]37[

فارس

685

تصادفی

پیمایش

رساله ارشد

تهران

دانش‌آموزان دبیرستان

]53[

فارس

363

خوشه‌ای

پیمایش

رساله ارشد

کازرون

دانش‌آموزان متوسطه

]60[

فارس

220

تصادفی

پیمایش

رساله ارشد

سوسنگرد

دانش‌آموزان متوسطه

]21[

فارس

551

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

معلم مرد

]31[

فارس

402

چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

جهرم

دانش‌آموزان دبیرستانی

]34[

فارس

4523

تصادفی چندمرحله‌ای خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان

]4[

فارس

4591

تصادفی ساده

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان دبیرستانی

]63[

لر

900

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

ملایر

دانش‌آموزان

]52[

فارس

580

خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

خدابنده

دانش‌آموزان و دانشجویان

]11[

فارس

300

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

ایران

دانش‌آموزان

]28[

فارس

863

خوشه‌ای طبقه‌بندی‌شده

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان متوسطه

]14[

آذری

500

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تبریز

دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان

]54[

فارس

2231

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

بیرجند

دانش‌آموزان دبیرستانی

]64[

فارس

352

تصادفی طبقه‌بندی

پیمایش

مقاله پژوهشی

کرمان

دانش‌آموزان

]67[

فارس

600

تصادفی طبقه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموز دبیرستانی

]55[

فارس

2538

خوشه‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

ده استان کشور

پیش‌دانشگاهی

]46[

فارس

3318

سرشماری

پیمایش

مقاله پژوهشی

کرمان

دانش‌آموزان دبیرستانی

]22[

فارس

1095

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان دبیرستانی

]10[

کرد

3150

دومرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

کرمانشاه

دانش‌آموز دبیرستانی

]45[

فارس

8000

تصادفی

پیمایش

مقاله پژوهشی

کل کشور

دانش‌آموزان

]7[

فارس

195

خوشه‌ای چندمرحله‌ای

پیمایش

مقاله پژوهشی

تهران

دانش‌آموزان دبیرستانی

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 114

3-3- نوآوری پژوهش

دانش‌آموزان مهم‌ترین و بهترین نیروی هستند که برای آینده جامعه تربیت می‌شوند. پایه‌های امنیت ملی، حکمرانی مطلوب، توسعه‌یافتگی جامعه و قدرت چازنه ملی در سطح جهانی در آینده منوط به کیفیت زیستی، آموزشی و سلامت این نیروی انسانی متخصص، متعهد و کارآزموده دارد. مواد مخدر یکی از موانع جدی تحقق آرمان‌های فوق است. شیوع آن در بین دانش‌آموزان و فقدان الگوهای قوی پیشگیرانه، باعث نگرانی جدی نسبت به مسائل اجتماعی مرتبط با آن‌ها شده است. جستجوی کلیدواژه در منابع علمی نشان می‌دهد که در سطح کشور دربازه زمانی 1382 الی 1403 نزدیک به 72 مقاله و رساله انجام‌گرفته است، خلاء اصلی این همه اسناد، فقدان یک مطالعه جامع، منسجم و نبود یک فراترکیب در سطح کشور جهت شناسایی علل و ریشه‌های شیوع مصرف مواد اعتیاد در مدارس است. برای پاسخ به این کاستی؛ تحقیق حاضر سعی کرده تا در یک بازه زمانی طولانی مدت؛ به مهم‌ترین دلایل جامع مصرف مواد با تکیه‌بر نظریه یادگیری اجتماعی دست یابد.

3-4- الگوی نظری پژوهش

شکل 1. الگوی نظری تحقیق

4- روش تحقیق

روش تحقیق با توجه به ماهیت پژوهش (مرور سیستماتیک)، از نوع فراترکیب کیفی است. در بازه زمانی پژوهش 1382 الی 1403؛ از جامعه آماری 115 سند از سایت نورمگز، ایران داک، مگ ایران و سرچ آزاد در گوگل، به روش تعمدی ـ غیر احتمالی از طریق غربالگری و گزینش؛ پژوهشی 74 در تحلیل نهایی باقی ماندند. برای تجزیه‌وتحلیل متون از excel (فراوانی و درصد فراوانی) و نرم‌افزار Maxqda2022 جهت کدگذاری و ترسیم نمودار

درختی استفاده‌شده است. پژوهش حاضر برای سنجش کیفیت مفاهیم انتخابی از سوی محققان با کارشناس و خبره (علوم اجتماعی) با شاخص کاپا (kappa = Pi = (PAo – PAE)/ (1 – PAE )) موردبررسی قرار گرفت که در آن PAo میزان توافق مشاهده‌شده و PAE میزان توافق مورد انتظار است. مقدار کاپا بین 0 الی 1 نوسان داشته و هرچه مقدار آن به یک نزدیک باشد، نشان از اجماع مناسب بین ارزیابان است. درنهایت با توجه به تعداد مفاهیم خلق‌شده متفاوت و مشابه؛ مقدار کاپا، تعیین‌شده و روایی پژوهش با استفاده ازنظر خبرگان و آزمون کاپا؛ بالای 71/۰ برآورد شده است. پژوهشگر 24 مفهوم و خبره دیگر 21 مفهوم ایجاد کرده‌اند که از این تعداد 20 مفهوم مشترک هستند.

5- یافته‌های پژوهش

5-1- یافتههای توصیفی

نوع مقطع تحصیلی در 58 درصد دانش‌آموزان دبیرستان؛ 28 درصد دانش‌آموزان راهنمایی و 14 درصد دانش‌آموزان ابتدایی هستند.

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 115

-32 درصد متعلق به مدرسه دولتی؛ 14 درصد مدرسه غیرانتفاعی؛ 24 درصد مدرسه هیئت‌امنایی و 30 درصد مدرسه نمونه دولتی هستند.

-گروه قومی موردمطالعه در 79 درصد فارس؛ 13 درصد ترک؛3 درصد کرد، 3 درصد بلوچ و 2 درصد لر هستند.

-سطح توسعه استان موردمطالعه 44 درصد کم توسعه؛ 29 درصد درحال‌توسعه و 27 درصد توسعه‌یافته است.

-نوع پژوهش در 86 درصد مقاله علمی پژوهشی؛ 13 درصد رساله ارشد و 1 درصد رساله دکتری هستند.

5-2- یافته‌های استنباطی

5-2-1- دلایل اجتماعی

جدول شماره 2. عوامل اجتماعی مصرف مواد اعتیادآور

مقوله فرعی	مقوله اصلی	شاخص
کسب تجربیات اجتماعی، تأثیرپذیری از دوستان بد، یادگیری و تأثیرپذیری منفی از هم‌کلاسی، حضور در شبکه دوستی همسالان ناباب، نابسامانی تعاملی در بین دانش‌آموزان، فشار همسالان، همسالان خلاف‌کار، دوستان سیگاری، حضور در جمع دوستان مصرف‌کننده دخانیات، نفوذ دوستان معتاد بر فرد، اعتیاد دوستان و فامیل، کسب توجه اجتماعی دوستان، صمیمیت با بزهکاران، یادگیری از اعضای خانواده، گرایش دوستان به مواد و مشروبات، عادی بودن سیگار در حلقه‌های روابط اجتماعی، استعمال دخانیات معلمان در ساعات مدرسه، مصرف سیگار توسط دوستان نزدیک، داشتن دوست سیگاری، سابقه داشتن دوستان سیگاری، قرار گرفتن در معرض محیط بد مثل دوستان و آشنایان مصرف‌کننده مواد، الگوپذیری از معلمان	1. الگوی مرجع منفی	اجتماعی
فضای آلوده محیطی، محیط بزهکارانه، زندگی در محله فقیر، مناطق شلوغ شهری، محیط خانواده معتاد، محیط‌های رهاشده، زیست حاشیه‌ای، عدم تعلق محیطی-مکانی، دسترسی آسان به مواد مخدر	2. محیط بزهکارانه
عدم‌حمایت اجتماعی مناسب، کاهش اعتماد اجتماعی، عدم انسجام اجتماعی، ضعف همدلی اجتماعی، کاهش تعاملات اجتماعی، عدم همیاری و تعاون؛ فقدان مشارکت اجتماعی، طرد اجتماعی، کاهش کنترل غیررسمی	3. کژ کارکردی سرمایه اجتماعی
وضعیت اجتماعی خانواده، کژ کارکردی خانواده، تضاد بین اعضاء خانواده؛ تجربیات منفی خانوادگی، تنش و ازهم‌گسیختگی خانوادگی، خشونت خانوادگی، دعوا و مشاجره خانوادگی، تعارض‌های خانوادگی، محیط‌های پرتنش خانواده، غیبت والدین، جامعه‌پذیری نامناسب، رابطه غیر محبت‌آمیز والدین؛ درگیری و مشاجره والدین، ناایمنی در کانون خانواده، پیشگیری ناکارآمد خانوادگی، همبستگی خانوادگی، ناایمنی در کانون خانواده، علاقه خانواده به مصرف مواد، سابقه خانوادگی	4. نابسامانی خانوادگی
آنومی اجتماعی، بی‌سازمانی اجتماعی، ناکامی اجتماعی، فشارهای اجتماعی، ناملایماتی اجتماعی، فقر اجتماعی، عدم رضایت از زندگی، تبعیض اجتماعی، فشارهای اجتماعی، فقدان فرصت‌های اجتماعی، ضعف بازدارندگی اجتماعی، جو غمگینانه جامعه، آشفتگی و نابسامانی	5. بی‌سازمانی اجتماعی
حمایت خانواده کم، پیوستگی به خانواده، کنترل خانوادگی، سردی روابط خانوادگی، حمایت‌های خانوادگی، ضعف سرمایه اجتماعی داخل خانواده، ضعف کنترل اجتماعی والدین	6. ضعف سرمایه اجتماعی خانوادگی

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 116

5-2-2- دلایل اقتصادی

جدول شماره 3. عوامل اقتصادی مصرف مواد اعتیادآور

مقوله فرعی	مقوله اصلی	شاخص
فقر، تنگنای اقتصادی، بیکاری، تورم و گرانی، مشکلات اقتصادی، اقتصاد، محرومیت مطلق	1. فشارهای اقتصادی	اقتصادی
تجربیات اقتصادی بد، حمایت اقتصادی کم، مشکلات اقتصادی، عدم اطمینان به آینده، فشار اقتصادی، سودآوری مواد، تجارت مواد مخدر، منزلت تلقی شدن ثروت، ارائه تصویر آرزوهای بلندپروازانه، وضعیت اقتصادی بد (نامناسب)	2. آنومی اقتصادی
محرومیت نسبی، نداشتن امکانات رفاهی، نابرابری اقتصادی، شکاف عمیق بین طبقه‌ها، سرمایه اقتصادی نابرابر، درآمد پایین خانوار، رفاه پایین خانواده، شکاف عمیق بین ثروت طبقه‌ها، تبلیغ مصرف‌گرایی، نابرابری‌های شدید اقتصادی، رشد روزافزون فقر و درنتیجه ارزشمند شدن ثروت در جامعه	3. شکاف رفاهی-طبقاتی

5-2-3- فرهنگی

جدول شماره 4- عوامل فرهنگی مصرف مواد اعتیادآور

مقوله فرعی	مقوله اصلی	شاخص
ازخودبیگانگی تحصیلی، فشارهای تحصیلی، تاب‌آوری تحصیلی پایین، احساس بیگانگی تحصیلی، فرسودگی تحصیلی، خستگی مفرط تحصیلی، بی‌علاقگی تحصیلی، احساس ناکارآمدی تحصیلی، فرسودگی تحصیلی، بی‌اشتهایی تحصیلی، سابقه فرار از مدرسه	1. بیگانگی تحصیلی	فرهنگی
بی‌عدالتی آموزشی، فضای روانی منفی مدرسه، الگوهای مرجع آموزشی منفی، فقدان فضای تعاملی مناسب در مدرسه، کمبود فضای آموزشی مدرسه، کژ کارکردی آموزشی، فشارهای آموزشی مدرسه، عدم نظارت اقتدارآمیز در مدرسه، حمایت ضعیف مربیان و مشاوران مدارس با دانش‌آموزان، فقدان مراکز مشاوره‌ای و درمانی مناسب مدارس	2. بحران آموزشی
خودباختگی فرهنگی، بیگانگی اجتماعی، فقر فرهنگی، عملکرد ضعیف رسانه‌های آموزشی، الگوهای مرجع هنجاری منفی، کمبود امکانات فرهنگی، ازدواج زودهنگام، کمبود امکانات فرهنگی، کمبود تبلیغات درباره عوارض مواد مخدر	3. ناکامی تحصیلی
دین‌داری ضعیف فرد، عدم انجام اعمال مذهبی، کاهش اثرات دین‌داری، سست شدن ارزش‌های دینی و سنتی، ضعف هویت دینی، ضعف دلبستگی دینی، اعتقادات دینی بحرانی، عواطف و احساسات دینی کم والدین، رفتارهای دینی نامنظم و غیرپایدار خانواده	5. کاهش تعهدهای مذهبی
کمبود فعالیت‌های جایگزین، فقدان فضای تفریحی مناسب، خالی بودن اوقات فراغت، مصرف مواد به‌عنوان تفریح، شیوه‌های سبک زنگی غیر حمایتی، استعداد اعتیاد والدین، مزاج فرزند سبک زندگی ناهنجارانه، سبک زندگی خطرناک، سبک زنگی زهرآگین، کمبود تفریحات سالم، عدم توجه به اوقات فراغت، تجربه قلیانی شدن در خانواده، نگرش به مواد به‌مثابه تفنن و سرگرمی، نبود تفریحات جایگزین، امکانات نامناسب برای اوقات فراغت	6. سبک تفریحی ناسالم
آگاهی کم نسبت به خطرات مواد مخدر، آگاهی کم از قوانین مصرف مواد مخدر، میزان آگاهی پایین، نگرش والدین به مصرف مواد، تقویت نگرش‌های مثبت به مواد مخدر، نگرش والدین به مصرف مواد؛ میزان ساعات بیکاری فرد، نگرش مثبت به مواد نگرش مثبت به سیگار، تصورات مثبت به سیگار به‌عنوان، باورها و ارزش مثبت به مواد، ناآگاهی از ضرر و زیان مواد مخدر	7. آگاهی و نگرش
والد سهل‌گیر، شیوه‌های تربیتی، جو عاطفی-اخلاقی خانواده، سرمایه فرهنگی پایین خانواده، شیوه فرزندپروری مستبدانه، روابط خانوادگی و شیوه تربیتی، شکاف نسلی-ارزشی بین والدین و فرزند، عدم دوستی والدین با فرزند، شیوه تربیتی نامناسب، عدم تربیت توانمندی‌های اجتماعی	8. الگو و شیوه‌های تربیتی
انتقال فرهنگی مصرف مواد مخدر، خانوادگی شدن مواد، غیر طبقاتی شدن مصرف مواد، استعداد اعتیاد والدین، مصرف سیگار در خانواده، خرده‌فرهنگ بزهکار، مصرف مواد به‌عنوان یک هنجار اجتماعی، انتقال مصرف مواد از بزرگان فامیل و خانواده به فرزندان	9. هنجار پذیری مواد مخدر
	9. هنجار پذیری مواد مخدر
پیوند ضعیف با مدرسه، عدم تعهد به مدرسه، کنترل اجتماعی پایین در مدرسه، عدم پیوند و تعامل بین مدرسه و والدین، فقدان رهیافت‌های مراقبتی در مدرسه، مشارکت ناکافی اولیا دانش‌آموز، دسترسی نداشتن به خدمات اجتماعی در مدرسه	10. تعامل ضعیف مدرسه-دانش‌آموزان

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 117

5-2-4- دلایل روانی

جدول شماره 5- عوامل روانی مصرف مواد اعتیادآور

مقوله فرعی	مقوله اصلی	شاخص
عدم تأمین نیازهای عاطفی، کاهش روابط عاطفی والدین با فرزندان، عدم توجه به نیازهای عاطفی، بحران روانی، تجربیات رفتاری خشن، بحران عاطفی، کمبود محبت، کینه و نفرت فرزند به والدین، خصومت والدین با فرزند	1. بحران محبت	روانی
ناخوشی، انزوا، خوش‌کامی موقتی، کلافگی روانی، عدم امید به آینده، آشفتگی روان‌شناختی، احساس تنهایی و انزوا، هیجان‌طلبی، جراتمندی، افسردگی، اضطراب، ناکارآمدی، اعتمادبه‌نفس ضعیف، عزت‌نفس پایین، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی، احساسات و انگیزه‌های شخصی، نوجوانان بزرگ‌منشی، فراموشی مشکلات، ضعف اعتمادبه‌نفس، کنجکاوی، کسب لذت، شیوه بالا بردن میزان خودکارآمدی، خودکنترلی	2. بیگانگی روانی
احساس بیگانگی و طردشدگی، خودکنترلی، خودکنترلی، نگرش دانش‌آموزان، تصورات غیرواقعی، احساس ناامیدی، نگرش، صفات شخصیتی منفی، اختلالات روانی، امید به زندگی پایین؛ عدم برخورداری از سلامت روانی مطلوب، هیجان‌خواهی، ماجراجویی و خطرپذیری، اختلال رفتاری، وجود اضطراب، استرس، اختلال روانی، افسردگی و یأس و سرخوردگی، ضعف و فقر شخصیتی، فشارهای روانی، نگرانی‌های فردی، احساس دل‌تنگی، لذت و تفریح منفی	3. اختلال رفتاری-روانی
فقدان مهارت‌های اجتماعی، ضعف توان فردی مقابله با اضطراب، مهارت‌های ارتباطی ضعیف، جرأت‌ورزی کم نسبت به پیشنهاد دوستان، عدم یاددهی مهارت‌های نه گفتن، مقاومت نکردن در برابر فشار و وسوسه همکلاسی، عدم آموزش مهارت‌های مقابله‌ای با موقعیت‌های پرخطر در خانواده، عدم آموزش مهارت‌های زندگی، مهارت‌های روانی ضعیف، ناتوانی در مواجهه با بحران‌ها	4. ضعف مهارت‌های فردی

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 118

5-2-5- فردی-زمینه‌ای

جدول شماره 6. عوامل فردی-زمینه‌ای مصرف مواد اعتیادآور

مقوله فرعی	مقوله اصلی	شاخص
جنسیت، جنسیتی شدن، سن، تعداد فرزندان خانواده، محل سکونت، محل تولد	1. فردی	فردی-زمینه‌ای
شغل پدر، میزان تحصیلات فرد، موقعیت تحصیلی، رشته تحصیلی، تحصیلات پدر و مادر، شغل فردی،	2. سطح تحصیلات-شغل	فردی-زمینه‌ای

6- بحث و نتیجه‌گیری

مصرف مواد اعتیاد اعم از دخانیات و مواد مخدر، امروزه در بین طبقات اجتماعی، سوای جنسیت، محل تولد، سکونت و نقاط جغرافیایی و سنی، شیوع یافته است. با تغییرات اجتماعی و توسعه جوامع از حالت سنتی به مدرن، به دلیل مدرنیته، مهاجرت و ناهمگونی جمعیتی-فرهنگی، حاشیه‌نشینی، افزایش بحران‌های اجتماعی-اقصادی و شکاف نسلی-ارزشی و همچنین کژ کارکردهای کنترل اجتماعی در اثر شهرنشینی، ازدیاد جمعیت و کاهش درآمد و عدم ساماندهی مناسب متقاضیان کسب‌وکار متخصص در نقش‌های شغلی-اجتماعی، خریدوفروش و تجارت مواد؛ جهت حل نیازها، کسب سود اقتصادی و کاهش محرومیت‌های اجتماعی، به یکی از مسائل

فرهنگی-انتظامی جامعه بیدل شده است. شیوع و فراوانی آن، نسل‌های جوان نیروی انسانی آینده جامعه (دانش‌آموزان) را با بحرانی عظیم مواجه نموده است. این مواد خطرناک و خانمان‌سوز فرهنگی-اجتماعی؛ باهدف قرار دادن قشر جویندگان علمی آینده ایران؛ جامعه را از رشد، توسعه، پیشرفت و رقابت در عرصه‌های جهانی باز نگه‌داشته و سبک زندگی زهرآگین را از طریق کالاهای اهریمنی (گونه‌های مواد مخدر) در بین دانش‌آموزان رواج داده است. با توجه به حیاتی بودن آثار و پیامدهای مصرف در میان گروه‌های تحصیلی دانش‌آموزان مدرسه کشور، هدف اصلی پژوهش مطالعه دلایل و عوامل جامع شیوع آن به روش فراترکیب در بازه زمانی 1382 الی 1403 است. نتایج پژوهش به روش فراترکیب استقرایی نشان می‌دهد که دلایل جامع مصرف مواد اعتیاد در میان

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 119

دانش‌آموزان ایرانی به شرح زیر است:

شکل 2. ریشه و دلایل جامع مصرف مواد اعتیادآور

همچنین به‌صورت جزئی، نتایج بیانگر این است که:

الف- دلایل اجتماعی:

- نابسامانی خانوادگی، فضای آشفته محیط خانواده، اعتیاد والدین، خشونت در خانواده و آشفتگی نهاد خانواده باعث مصرف مواد اعتیادآور در میان دانش آموزان شده است.

- کژ کارکردی سرمایه اجتماعی و ضعیف انسجام اجتماعی، کاهش مشارکت اجتماعی و بی‌اعتمادی نسبت به دانش‌آموزان در مدرسه و محیط اجتماعی باعث طرد، انزوا و حاشیه‌ای شدن آن‌ها شده و فرد برای پاسخ به بریدگی از اجتماع، به‌سوی مصرف مواد اعتیادآور گرایش یافته است.

- الگوی مرجع امری انتقال‌دهنده، آموزش‌دهنده و جامعه‌پذیر کننده دانش‌آموزان در فرایند رشد جسمانی-اخلاقی است، با ازکارافتادن این الگوها و جایگزین شدن الگوهای مرجع منفی؛ ارزش‌های منفی، ضد اخلاقی و نابهنجار ازجمله مصرف مواد اعتیادآور در بین دانش‌آموزان شیوع می‌یابد.

- محیط نقش اصلی در یادگیری اجتماعی و توسعه اجتماعی فرد داشته و محیط به معنای آن چیزی است که فرد را احاطه می‌کند. وجود محیط بزهکارانه، ناهنجارانه، آلوده و فاقد سلامت محیطی؛ خودبه‌خود مروج رفتارها و کنش‌های منفی ازجمله مصرف مواد اعتیادآور است.

- سرمایه اجتماعی خانوادگی، نقش کلیدی در تربیت، آموزش و نهادینه‌سازی رفتارهای قانونی-هنجاری و اخلاقی دانش‌آموزان دارد، با ضعف این سرمایه اجتماعی در نهاد خانواده؛ فضای سرد عاطفی، بی‌اعتمادی و پنهان‌کاری رفتاری رواج یافته و درنتیجه دانش‌آموزان به دلیل نبود پیوندها و زمینه‌های اتصال و تعامل با اعضای خانواده؛ در دام تله مصرف مواد اعتیادآور می‌افتد.

- بی‌سازمانی اجتماعی به معنای آنومی، بی‌مقرراتی و کاهش روش‌های کنترل اجتماعی نسبت به رفتارهای دانش‌آموزان است؛ با افزایش بی‌سازمانی اجتماعی؛ آن‌ها احساس رهاشدگی، بی‌هنجاری، بیگانگی، تنهایی و آزادی افسارگسیخته خواهند کرد و به خاطر فقدان بازخواست و مجازت ترمیمی، مصرف مواد اعتیادآور برای آن‌ها به امری عادی تبدیل می‌شود.

ب- شاخص‌های اقتصادی

- فشارهای اقتصادی یکی از مهم‌ترین عامل در گرایش فرد مصرف مواد اعتیادآور است. فقر، محرومیت مطلق، بیکاری و نبود منابع مالی و درآمدی کافی، باعث می‌شود که جهت التیام روانی فشارها؛ دانش‌آموزان رفتارهای ضدهنجاری ازجمله مصرف مواد اعتیادآور را انتخاب کند.

- آنومی اقتصادی به معنای نبود مقررات اقتصادی، تورم، گرانی، تبعیض اقتصادی، کاهش توان مالی خرید نیازهای آموزشی-تحصیلی و همچنین غیرقابل‌پیش‌بینی بودن روند تغییرات اقتصادی؛ باعث عادی شدن مصرف مواد اعتیادآور در میان گروه دانش‌آموزان می‌شود.

- شکاف رفاهی-طبقاتی در جامعه با ایجاد فاصله طبقاتی، شدت یافتن فقرا و حاشیه‌ای شدن آن‌ها؛ باعث شیوع مصرف مواد اعتیادآور می‌گردد، به‌طوری‌که تبعیض اقتصادی-طبقاتی و محرومیت نسبی و مقایسه کیفیت زیستی و ناتوانی در تأمین نیازهای اساسی (خوراک، پوشاک، مسکن)، باعث ظهور رفتارهای انحرافی (مصرف مواد اعتیادآور) در میان طبقات دانش آموزان می‌گردد.

ج- شاخص‌های فرهنگی

- سبک تفریحی ناسالم و زیست زهرآگین؛ ازجمله گرایش به رفتارهای مخاطره‌آمیز سیگار، الکل، نوشیدنی‌های غیرمجاز و سایر فعالیت‌های غیراخلاقی؛ شرایط مصرف مواد اعتیادآور را تقویت می‌کند.

- آگاهی و نگرش نسبت مواد مخدر و پذیرش روانی آن به‌مثابه تفریح و هویت‌بخش، باعث شیوع مصرف مواد اعتیادآور می‌گردد، به این معنی که تلقی و پنداشت مثبت از مصرف سیگار و مواد مخدر و در کنار آگاهی و دانش کم درباره عواقب و پیامدهای جسمانی-فرهنگی، به شیوع مصرف مواد اعتیادآور کمک کرده است.

- الگو و شیوه‌های تربیتی، فاکتور اصلی در کاهش رویه‌های پیشگیرانه از مصرف مواد اعتیادآور است؛ به‌طوری‌که رفتارهای نامناسب و استبدادی والدین با فرزند و کنش‌های تنبیه‌محور به‌جای الگوهای اصلاحی-ترمیمی باعث تضاد رفتاری بین والدین و نسل جدید شده و فرد برای پاسخ به این شرایط و انتقام‌گیری از تضادهای موجود، به مصرف مواد اعتیادآور روی می‌آورد.

- هنجارپذیری مواد مخدر؛ سازوکارهای آموزش و تمایل به مصرف مواد اعتیادآور از طریق عادی‌سازی، فرهنگ‌سازی و پذیرش آن به‌مثابه یک الگو و روش تفریحی و زیستی را تقویت می‌کند. هنجارهای فرهنگی در ساختار طایفه‌ای، قومی و ایلی که نگاه دارویی-پزشکی و یا باور تفریحی-لذت جمعی دارند، منجر به ترغیب دانش‌آموزان به مصرف مواد مخدر می‌گردد.

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 120

تعامل ضعیف مدرسه با دانش‌آموزان؛ چالش جدی است که اعتماد و مشارکت دانش‌آموزان با مدرسه و عوامل اجرایی آموزشی را کاهش می‌دهد، تضاد اجتماعی میان مدرسه و دانش‌آموزان ضمن کاهش قواعدهای کنترلی؛ به رفتارهای ناهنجارانه مصرف مواد اعتیادآور منجر می‌شود.

- بیگانگی تحصیلی و کاهش علاقه تحصیلی دانش‌آموزان به خاطر طرد مدرسه‌ای و کاهش رغبت دانش‌آموزان به محتوا و مواد درسی و رفتارهای معلمان، باعث می‌شود که برای توجیه این بیگانگی و تکمیل اوقات فراغت ناشی از مطالبه‌های آموزشی، به سراغ مصرف مواد اعتیادآور روی‌آورند.

- بحران آموزشی به معنای کاهش کارکردهای آموزش-پروش در تعلیم، تربیت و ساماندهی دانش‌آموزان است، با افزایش این کژکارکردی و افزایش مشکلات آموزشی و عدم نیازسنجی و اولویت‌بندی مشکلات تحصیلی دانش‌آموزان منجر به انباشت مشکلات و تضادها شده و درنتیجه مدرسه جایگاه آموزشی خود را ازدست‌داده و تبدیل به محیطی غیرقابل‌کنترل و غیر پیشگیرانه از مصرف مواد اعتیادآور خواهد شد.

- ناکامی تحصیلی بحران‌های روانی را در دانش‌آموزان ایجاد می‌کند، کاهش مهارت‌های تحصیلی، فشارهای نمره و قبولی از سوی خانواده و مطالبه‌های معلمان-مدرسه و ترک تحصیلی ناشی از آن، نقش مهمی در مصرف مواد اعتیادآور دانش‌آموزان دارد.

- تعهدهای مذهبی؛ الگوهای تربیتی-درونی هستند که مهم‌ترین مکانیسم خودکنترلی و ایجاد تعادل میان رفتار دانش‌آموزان و محیط بیرونی است. وجود تعهدهای مذهبی در خانواده و دانش‌آموزان آن‌ها را به مهارت‌های مقابله با رفتارهای پرخطر و پایبندی به قوانین مدرسه و جامعه می‌کند، با کاهش این تعلق دینی؛ مشارکت دینی فرد در جامعه کاهش‌یافته و فرد خود را فارغ از نظام کنترلی درونی-اخلاقی درک کرده و در نتیجه به مصرف مواد اعتیادآور روی می‌آورد.

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 121

د- شاخص‌های روانی

- بحران محبت و عاطفه، مسئله اصلی میان خانواده و دانش‌آموزان است، کمبود محبت و عدم‌حمایت عاطفی والدین و خانواده از دانش آموزان، پیام رهاشدگی، طرد، یاس و نامیدی را به دانش‌آموزان انتقال می‌دهد، دانش‌آموزانی که از سوی خانواده عنصری قوی بنام عاطفه و محبت را دریافت نمی‌کنند، برای جبران و پر کردن این خلأ روانی مهم به‌سوی گروهای دوستان و همسالانی خواهند رفت که رفتارهای قلدورمابه و بزهکارانه رادارند.

- بیگانگی روانی به معنای عدم احساس هویت، بحران هویت و نداشتن خودشناسی فردی است، با افزایش بیگانگی روانی، فرد عزت‌نفس احترام به نفس و اعتماد خود را ازدست‌داده و به‌راحتی در دام مصرف مواد اعتیادآور می‌افتد.

- اختلال رفتاری-روانی به رفتارهای پرخاشگرانه، خشونت، بدنی و لجبازی فردی اطلاق می‌شود که باعث گرایش دانش‌آموزان به مصرف مواد اعتیادآور می‌گردد.

- ضعف مهارت‌های فردی دانش‌آموزان، آن‌ها را تعامل اجتماعی مدرسه‌ای و خارج از مدرسه با بحران مواجه می‌سازد. نداشتن توانایی مقابله با ترس، افسردگی، فشار همسالان و اضطراب ناشی از تنهایی و طرد از سوی دوستان هم‌مدرسه، آن‌ها را به‌سوی رفتارهای منحرفانه سوق می‌دهد.

ر- جمعیتی

- نتایج نشان می‌دهد که مردان بیش از زنان به لحاظ جنسیت، تعداد اعضای خانواده، نوع محل سکونت (سکونت در شهر) و محل تولد (شهر) نقش زیادی در گرایش به مصرف اعتیادآور دارد.

- نوع شغل و وضعیت تحصیلی در گرایش به مصرف اعتیادآور دانش‌آموزان داشته و با افزایش میزان تحصیلات و بالا رفتن جایگاه شغلی باعث کاهش مصرف اعتیادآور میان دانش‌آموزان دارد.

نتایج فوق نشان می‌دهد که به دلیل بی‌توجهی به شرایط دانش‌آموزان، عدم نیازسنجی مشکلات و مسائل اجتماعی-خانوادگی آن‌ها، مصرف مواد اعتیادآور دامن‌گیر این گروه سنی شده است. این امر سلامت اجتماعی، رفاه و کیفیت آموزش را دچار اختلال نموده و باعث کاهش تعداد نیروهای انسانی ماهر، متخصص و نخبگان علمی جامعه می‌گردد. آن‌ها در مدارس، مؤسسات آموزشی در تعامل با همسالان و هم‌کلاسی هستند که در حال کسب هویت اجتماعی و تجربه مسائل نوینی هستند. نخستین گام در این برهه سنی؛ الگوهای آموزشی یا یادگیری اجتماعی مسائل و رفتارهای مخاطره‌آمیز است. فشارهای روانی تعامل با همسالان و ارتباط بلندمدت و پایدار با تعدادی از همکلاسی تجربه کننده مواد مخدر و دخانیات؛ باعث تجربه، یادگرفتن و مواجهه با مصرف مواد مخدر می‌گردد. الگوهای هم‌نشینی افتراقی بر این تأکید دارد که دانش‌آموزان مصرف مواد اعتیاد را با نگاه کردن به محیط اطراف (هم‌کلاسی، خانواده، فامیل، خویشاوندان، هم‌محله‌ای) می‌آموزند، درصورتی‌که مکانیسم و الگوهای پیشگیرانه (کنترلی) اعم از رسمی (نهادهای آموزشی) و غیررسمی (خانواده و محیط)؛ کارایی و کارکردهای خود را نسبت به بحران‌های مواد مخدر و آثارضدهنجاری آن از دست بدهند، به‌آسانی دنش‌آموزان با مواد مخدر تعامل خود را برقرار می‌کنند. پس مشاهده مواد مخدر، در کنار تجربه کنجکاوی آن؛ باعث می‌شود که در شرایط پایدار تعاملی میان دانش‌آموزان (مصرف‌کننده مواد یا متقاضی) و توزیع‌کننده مواد (شرایط و عوامل پیشنهاددهنده)، دسترسی آسان به آن اتفاق بیافتد. به‌مرور در این فضای تعامل محیطی؛ در اثر فقدان جایگزین‌های سبک زیستی سالم؛ مواد مخدر تبدیل به یک فرصت تفریحی میان خرده‌فرهنگ‌های آموزشی می‌گردد، خرده‌فرهنگ‌هایی که با قلدری، رفتارهای بزهکارانه و وندالیسم بیشتر توصیف می‌شوند، هم به‌راحتی مصرف مواد را تجربه و هم‌توان و مهارت پیدا کردن عضوی جدید از دانش‌آموزان تازه‌وارد، کم‌تجربه و فاقد مهارت به این میدان اجتماعی معتادان رادارند. البته در خانواده‌های که مواد مخدر، سیگار، قلیان به‌صورت جمعی است، شانس و موقعیت بیشتری را برای معتاد شدن دانش‌آموزان ایفا می‌کند. پس الگوهای مرجع رسمی و غیررسمی به‌مثابه رسانه‌های اجتماعی؛ در ترغیب و شیوع مواد مخدر عمل کرده؛ زشتی، پرخطر و آفت بودن مواد مخدر از فضای فرهنگی و زیستی جامعه کمرنگ‌تر می‌کند، درنهایت مواد مخدر به‌صورت عادی و نرمال به رفتاری شایع تبدیل می‌گردد. همچنین مشکلات در مدرسه، تقابل با معلمان و همکلاسی‌ها، فشارهای ناشی از ایام امتحان، قبولی و کسب رتبه در کنکور و رقابت‌های هیجانی ناشی از آن باعث می‌شود که برای کاهش استرس، اضطراب، فشارهای خانوادگی، آموزشی و فراموشی لحظه‌ای، به سراغ مواد مخدر رفته و در صورت فقدان سرمایه اجتماعی آموزشی-خانوادگی پایدار و قوی، احتمال مصرف مواد مخدر بسیار بیشتر خواهد شد.

منابع

1. احمدمحمودی، علی‌اکبر و جعفری هرندی، رضا . "بررسی و مقایسه خودکارآمدی با گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان تک والد و عادی شهرستان شهرکرد"، نشریه دانش انتظامی چهارمحال و بختیاری، 5، 34 – 23. (1393).

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1784476/

2. اسدزاده، فرشته، محمدی؛ یحیی و کاظمی، سیما ."بررسی میزان دانش، نگرش دانش‌آموزان سال سوم راهنمایی شهرستان بیرجند در خصوص مواد مخدر"، فصلنامه علمی مطالعات مبارزه با مواد مخدر، 8( ۲۸ و ۲۹)، 45-52. (۱۳۹۵). https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2224676

3. اله‌دادی، نورالدین؛ میرزایی، ابراهیم و سلیمی‌پور، ندا. "واکاوی کیفی بسترهای گرایش به مصرف مواد مخدر"، فصلنامه علمی اعتیاد پژوهی، 17(68)، ۹۴-۶۹. (۱۴۰۲) 10.61186/etiadpajohi.17.68.69

4. امامی، حبیب؛ ناصری‌کوز هگرانی، غزال؛ سعیدفر، کیوان؛ رضایی شیراز، امیرسها و مسجدی، محمدرضا بررسی ارتباط الگوهای استعمال دخانیات دانش‌آموزان و مواجهه آنان با استعمال دخانیات معلمان، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، 18(2)، 110 – 98. (1389). https://jssu.ssu.ac.ir/article-1-1035-fa.html

5. امیری قادری، گلی. تحلیل جامعه‌شناختی مصرف دخانیات در میان دانش‌آموزان (موردمطالعه دانش‌آموزان شهر قائم‌شهر)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی. (۱۴۰۰)

6. بختیاری، فریبا. بررسی نقش ازخودبیگانگی تحصیلی و آشفتگی روانی بر اعتیاد دانش‌آموزان ابتدایی به فضای مجازی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام‌نور تهران جنوب. (۱۴۰۱).

7. برماس، حامد. "بررسی رابطه افسردگی با نگرش به سوءمصرف مواد مخدر (دانش‌آموزان مقطع متوسطه)"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 2، 34- 19. (1382)

https://etiadpajohi.ir/article-1-488-fa.html

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 122

بشیریان، سعید؛ حیدرنیا، علیرضا؛ وردی‌پور، حمیدالله و حاجی‌زاده، ابراهیم (1391)."بررسی رابطه خودکنترلی با تمایل نوجوانان به مصرف مواد مخدر"، مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن‌سینا،20(1)، 65 – 50. https://nmj.umsha.ac.ir/browse.php?a_id=1106&sid=1&slc_lang=fa

9. پارسیان، منیره؛ هاشمیان، کیانوش؛ ابوالمعالی، خدیجه و میرهاشمی، مالک)."پیش‌بینی نگرش به مصرف مواد مخدر در نوجوانان بر اساس عوامل خطرساز تربیتی خانوادگی به‌منظور سلامت روانی نوجوانان در جامعه طراحی مدلی برای پیشگیری از اعتیاد"، مجله دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، ۵۶، ۲۰۶ -198. (۱۳۹۴).

https://www.sid.ir/paper/60075

10. پاشاروش، لیلا؛ خوشبو، سپیده؛ رضایی، منصور و سعیدی، محمدرضا. "فراوانی مصرف سیگار و عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های کرمانشاه"، مجله علوم پزشکی کرمانشاه، ۴، 367 – 309. (۱۳۸۸). https://scholar.google.com/schola

11. پاشاشریفی، حسن و رضایی، نورمحمد."رابطه بین نگرش به مواد مخدر با ناایمنی در خانواده"، نشریه تحقیقات روان‌شناختی، ۲، ۹۱-۸۱. (۱۳۸۸). https://journals.iau.ir/article_512051.html

12. پاشامیثمی، علی؛ مهدیین، زهرا و صدیق، لیلا ."فراوانی مصرف دخانیات در دانش‌آموزان شهر تهران"، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۷، 526-۵۱۵. (۱۳۹۴). https://tumj.tums.ac.ir/article-1-6913-fa.html

13. پیرزاده، حجت‌الله؛ نظری، علی‌محمد؛ زهراکار، کیانوش . "بررسی نقش عملکرد خانواده در پیش‌بینی گرایش به مواد مخدر در دانش‌آموزان"، نشریه علمی پژوهشی طب انتظامی، 5(3)، 196- 187. (۱۳۹۵).10.30505/5.3.187

14. جباری بیرامی، حسین؛ بخشیان، فریبا؛ وحیدی، رضاقلی و محمدپور اصل، اصغر ."نگرش و رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان تبریز در ارتباط با مواد مخدر"، مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران، ۳، 354-350. (۱۳۸۷).https://www.sid.ir/paper/441676/fa

15. چراغیان، حدیث؛ زینیوند، مریم؛ حیدری، ناصر و زارعی توپخانه، محمد." رابطه تجربه معنوی و تاب‌آوری با میزان گرایش به مواد مخدر"، نشریه اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی، ۵، 110 – 95. (1395).

https://ensani.ir/fa/article/369655

16. حبیب پورگتابی، کرم. "انگاره مصرف دخانیات در بین نمونه‌ای از شهروندان تهرانی"، نشریه مسائل اجتماعی ایران، 10(2)، 109 – 85. (1398).

‎ 20.1001.1.24766933.1398.10.2.6.0

17. حبیبی نسب، مهناز؛ رجبعلی‌پور، محمدرضا؛ شاه اسماعیلی‌نژاد، آرمیتا؛ میرزایی، مقدمه و ایرانپور، عابدین."شیوع مصرف دخانیات جویدنی در نوجوانان و عوامل مرتبط با آن در جنوب شرقی ایران"، مجله دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 22(4)، 105 – 99.(1399). https://www.sid.ir/paper/1009030

18. حبیبی، مجتبی؛ بشارت، محمدعلی؛ بهرامی احسان، هادی؛ رستمی، رضا؛ فررردر، لورا . "پیش‌بینی مصرف مواد در نوجوانان بر اساس شاخص‌های خطرساز و محافظت‌کننده پیشگیری فردی، خانوادگی، همسالان و محل سکونت"، فصلنامه روان‌شناسی بالینی، 4(1)، 51 – 43. (1391). 10.22075/jcp.2017.2078

19. حسن دوست، مریم.شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای پرخطر در دانش‌آموزان پسر مقاطع متوسطه شهر خاش، پایان نامه کاشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده مدیریت و حسابداری. (۱۳۹۲).

20. حسین‌زاده، احسان. بررسی آگاهی نگرش و عملکرد دانش‌آموزان دبیرستان‌های شاهرود در خصوص استعمال دخانیات، رساله دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، دانشکده علوم پزشکی. (۱۳۹۲)

21. حیدری، غلامرضا؛ رمضانخانی، علی؛ حسینی، مصطفی؛ یوسفی فرد، محمود و مسجدی، محمدرضا.."آگاهی نگرش و عملکرد معلمان مرد مدارس مقطع راهنمایی پسرانه شهر تهران در مورد مصرف دخانیات"، علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، ۴(۹)، ۳۶۱-۳۵۵. (۱۳۸۹)‎ 20.1001.1.16807626.1389.9.4.3.7

22. حیدری، غلامرضا؛ شریفی، هومن؛ حسینی، مصطفی؛ مسجدی، محمدرضا."بررسی وضعیت مصرف سیگار و عوامل همراه آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران"، مجله بولتن پژوهش در علوم پزشکی، 9(5)، 261 – 253. (1385)https://pajoohande.sbmu.ac.ir/article-1-105-fa.html

23.

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 123

خادم‌الحسینی، مرضیه. رابطه بین شیوه فرزند پروری با خودکار آمدی و گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهرستان سیرجان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد انار. (۱۳۹۵)

24. خادمی‌اشکذری، ملوک. "بررسی عوامل فردی خطرساز در سوءمصرف انواع مواد مخدر در میان دانش‌آموزان در معرض خطر دوره متوسطه"، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، 8(2)، 111 – 97. (1391 10.22051/psy.2012.1718(

25. خرم‌داد، ملیحه؛ غلامی، فاطمه؛ محمدی، یوسف‌علی؛ علوی، زینب؛ شفیعی، جبار؛ فیروزی، علیرضا."بررسی شیوع مصرف سیگار و برخی از عوامل تعیین‌کننده آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر شیراز"، مجله تحقیقات سلامت، 5(2)، 97- 90. (1395(

https://jhr.ssu.ac.ir/browse.php?a_id=313&sid=1&slc_lang=fa

26. درخشانی‌راد، حسین. بررسی نقش نگرش معلمان دبیرستان‌های حاشیه شهر زاهدان بر نگرش دانش‌آموزان نسبت به مواد مخدر، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. (۱۳۹۳).

27. دلاور، علی؛ علیزاده، ابراهیم و رضایی، محمدعلی."میزان شیوع ناامنی در کانون خانواده و رابطه آن با نگرش به مواد مخدر"، نشریه توسعه‌سازمانی پلیس، ۳، 113 – 75. (۱۳۸۳). https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/900680

28. دلاور، علی؛ محمدرضایی، علی و علیزاده، ابراهیم."رابطه مؤلفه‌های خانوادگی با نگرش به مواد مخدر در بین دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر تهران"، نشریه روانشناسی بالینی و شخصیت، 7(2)، 35 – 21. (1388) 20.1001.1.23452188.1388.7.2.3.3

29. دیزجی، رضا. "بررسی رابطه بین وقایع استرس‌زای زندگی و گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان دوره متوسطه شهر تبریز"، نشریه دانش انتظامی آذربایجان شرقی، 36، 31- 1. (1399) https://www.magiran.com/paper/2387999

30. رجبی، سعید و مقصودی، سوده "بررسی رابطه سبک فرزندپروری و سلامت روان با آمادگی به اعتیاد در دانش آموزان دختر و پسر شهر کرمان"، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 11(4)، 200- 181. (1402).10.61186/scds.11.4.181

31. رحمانیان، کرامت الله؛ جعفرزاده، عطیه و خالویی، علی. "عوامل تعیین‌کننده استعمال سیگار در دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان جهرم"، مجله پیاورد سلامت، ۱، 101 – 88.(۱۳۸۹)

https://journals.tums.ac.ir/payavard/article-1-106-fa.htm

32. رضایی جمالویی، حسن؛ آریانپوران، سعید؛ کچویی، سعید؛ مرادی، حسین و طاهری، مهدی. "پیش‌بینی کاهش مصرف مواد در دانش‌آموزان دبیرستانی بر اساس دل‌بستگی به خدا، نگرش مذهبی، حمایت اجتماعی و هیجان خواهی"، فصلنامه روانشناسی و دین، 8(۲)، 89 – 79. (۱۳۹۴)https://elmnet.ir/doc/1379635-21021

33. رفیعی، فرزانه. "نقش هویت دینی در پیش بینی اعتیاد به اینترنت و گرایش به مواد مخدر(مطالعه موردی: دانش آموزان دختر نواجوان منطقه پردیس تهران)"، فصلنامه ایدههای نوین روانشناختی، 8(20)، 15. (1402)

https://jnip.ir/article-1-892-fa.html

34. رمضانخانی، علی؛ سربندی زابلی، فاطمه؛ زرقی، افسانه؛ حیدری، غلامرضا و مسجدی، غلامرضا."الگوی مصرف سیگار در دانش‌آموزان نوجوان شهر تهران"، مجله بولتن پژوهش در علوم پزشکی، ۳، ۱۲۲-۱۱۵. (۱۳۸۹). https://pajoohande.sbmu.ac.ir/article-1-945-fa.html

35. رئیسی، زهرا؛ زمانی علویجه، فرشته؛ اسدالهی، عبدالرحیم و رستم نیاکان کلهری، شراره."تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر خودکارآمدی پرهیز از مواد مخدر در نوجوانان پسر دبیرستان‌های اهواز"، مجله تحقیقات نظام سلامت، 9(14)، 2033 – 2019. (1392). https://hsr.mui.ac.ir/article-1-579-fa.html

36. زارعی، عارف؛ باقرزاده، راضیه و روانی‌پور، مریم. "بررسی وضعیت مصرف دخانیات در نوجوانان شهر بوشهر و عوامل مرتبط بر آن"، نشریه پرستاری کودکان، 7(3)، 68 – 60. (1400). https://jpen.ir/article-1-504-fa.html

37.

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 124

زمانی‌قره‌نژادنوغانی، سارا. بررسی عوامل مؤثر بر آمادگی گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های دولتی شهر تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. (۱۳۹۰)

38. سارانی، هادی؛ حسن علی، ویسکرمی و قدم پور ،عزت الله(1403)."نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش آموزان دوم متوسطه"، نشریه روان پژوهشی و مطالعات علوم رفتاری، 2(5)، 56 – 32. https://civilica.com/doc/2225972

39. سلطانی، لادن و زینالی، علی. "نقش شیوه‌های تربیتی، استعداد اعتیاد والدین و مزاج فرزند در پیش‌بینی استعداد اعتیاد دانش‌آموزان نوجوان"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 54، 146- 127. (1398) https://etiadpajohi.ir/article-1-2223-fa.html

40. سلم‌آبادی، مجتبی؛ سلیمی بجستانی، حسین؛ خیامی آبیز، حمزه و جوان، رضا." تعیین سهم ابعاد فرسودگی تحصیلی، تاب‌آوری و استرس ادراک‌شده در پیش‌بینی گرایش به اعتیاد دانش‌آموزان متوسطه استان خراسان جنوبی"، نشریه دانش انتظامی خراسان جنوبی، 4(13)، 60 – 54. (1394)3https://etiadpajohi.ir/browse.php?a_code=A-10-44

41. سیدان، فریبا و مهرابی، میترا. "سنجش رابطه آگاهی از قوانین و اثرات سو مصرف مواد مخدر و روان‌گردان‌ها و گرایش به استفاده از مواد مذکور میان دانش‌آموزان دختر"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، ۵۰، ۱۱۸- ۱۰۵. (۱۳۹۷) https://etiadpajohi.ir/article-1-1929-fa.html

42. سیفی گندمانی، محمدیاسین؛ صفاری‌نیا، مجید و کلانتری میبدی، سارا . "سنخ‌شناسی فرزندپروری خانواده آذرییب سبک فرزندپروری پدر و مادر و تأثیر آن بر گرایش به مواد مخدر در نوجوانان پسر"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، ۲۵، 21-11. (۱۳۹۲). https://etiadpajohi.ir/article-1-297-fa.html

43. شاکری نسب، محسن؛ قلعه‌نوی، زهره؛ باقرزاده، الهه و آسیایی، فرزانه "ارتباط دین‌داری و نگرش به والد با گرایش به سو مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان شهر بجنورد"، فصلنامه علمی دانش انتظامی خراسان شمالی، ۷(26)، 83-105. (۱۳۹۹).https://civilica.com/doc/1852514

44. شیخ، محمود و کاشی، علی ." بررسی میزان شیوع مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان ایرانی و ویژگی‌های جمعیت شناختی مرتبط با الگوی مصرف این مواد"، فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 30، 155 – 145. (1394). https://sid.ir/paper/375838

45. صدیق سروستانی، رحمت‌الله."بررسی عوامل خطرساز در آلودگی نوجوانان و جوانان ایرانی به سو مصرف مواد"، نشریه مطالعات جامعه‌شناختی، 22، 15-1. (1382( https://jnoe.ut.ac.ir/article_10563.html

46. ضیا الدینی، حسن؛ زارع‌زاده، علیرضا و حشمتی، فرزاد. "شیوع سو مصرف و اعتیاد به مواد و برخی عوامل مرتبط در دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان و پیش‌دانشگاهی شهر کرمان"، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، ۲، 84-94. (۱۳۸۵https://elmnet.ir/doc/161817-1041(

47. عرب، علی. "رابطه امید به زندگی نگرش به رفتار بزهکارانه و تجربه مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان پسر دوره دوم متوسطه مدارس شیرآباد و مرکز شهر زاهدان"، مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، ۲۸، ۱۶۸-۱۴۹. (۱۳۹۶).10.22111/jeps.2017.3598

48. علیزاده، ابراهیم و دهقان نیری، طیبه. "پیش‌بینی ابعاد نگرش مثبت به مواد مخدر در دانش‌آموزان نوجوان"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 37، 74- 59. (1395)

https://etiadpajohi.ir/article-1-827-fa.html

49. علیزاده، هادی . بررسی کیفی علل تعیین‌کننده مصرف دخانیات و الکل در نوجوانان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.

50. فتحی، آیت‌الله (۱۳۹۹). "بررسی نقش میزان دانش و نگرش به مواد مخدر در گرایش به اعتیاد دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم"، فصلنامه علمی دانش انتظامی آذربایجان شرقی، ۱۰(38)، ۱۸۱-۱۶۰. (۱۴۰۲).

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 125

https://www.magiran.com/paper/238789

51. قاسمی، محمود و سبزمکان، لیلا. "تجارت دانش‌آموزان دبیرستانی در مورد پیش‌بینی کننده‌های مصرف دخانیات یک تحلیل محتوی کیفی نظریه محور"، مجله آموزش و سلامت جامعه، ۳، ۱۱-۱. (۱۳۹۴).

https://www.magiran.com/paper/1638316

52. کاشی، علی و سرلک، زهرا. "عوامل خطرزای مصرف مواد مخدر و روان‌گردان در بین دانشجویان و دانش‌آموزان دبیرستانی"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13، 113- 97. (1389)https://etiadpajohi.ir/article-1-400-fa.html

53. کرایی، حمداله. سنجش میزان گرایش به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در بین دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر کازرون، پایان نامه کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی. (1389)

54. نمکین، کوکب؛ شریف‌زاده، غلامرضا و میری، محمدرضا. "شیوع مصرف سیگار و نگرش و آگاهی دانش‌آموزان پسر دوره متوسطه شهر بیرجند در مورد مضرات سیگار"، نشریه دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، 15 (1)، 66-78. (1387)

https://journal.bums.ac.ir/article-1-263-fa.html

55. محمدخانی، شهرام . "عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف الکل، سیگار و سایر مواد در نوجوانان کشور"، فصلنامه روانشناسی تربیتی، 4(12)، 69 -38. (1387).https://jep.atu.ac.ir/article_2124.html

56. محمدی جلالی فراهانی، مجتبی؛ کرمی، محمدرضا؛ رسولی، ندا؛ رسولی، مجید و فضلی، مهدی." بررسی عوامل مؤثر در گرایش دانش‌آموزان دوره متوسطه به سو مصرف مواد مخدر و راه‌های پیشگیری از آن"، فصلنامه علمی مطالعات مبارزه با مواد مخدر، ۵(۶)، ۷۸-۶۳. (۱۳۹۳)

https://www.magiran.com/paper/2790043

57. محمدی، فرشته؛ ذکریانژاد، مهرانوش و ولی‌زاده، فرزانه."بررسی عوامل مرتبط با مصرف سیگار در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی شهرستان بابلسر"، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۱۱۶، ۲۲۲ – ۲۱۶. (۱۳۹۳( https://jmums.mazums.ac.ir/article-1-4338-fa.html

58. مدنی، عبدالحسین؛ آقاملایی، تیمور؛ مدنی، محمد و زارعی، فائقه. "بررسی شیوع مصرف سیگار و عوامل درونی و بیرونی مرتبط با آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر بندرعباس"، مجله طب پیشگیری، 2(6)، 49 – 39. (1394)

https://jpm.hums.ac.ir/article-1-121-fa.html

59. مرادی، شهاب؛ قربانی، راهب و رادبخش، ناهید)."نگرش به مواد مخدر و برخی عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی سمنان"، فصلنامه کومش، 20(2)، 335- 325. (1397)

https://www.magiran.com/paper/1805598

60. مرمزی، مسعود.. بررسی رابطه عملکرد خانواده و اعتیاد پدر بر نگرش به سو مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان سال سوم متوسطه و پیش‌دانشگاهی شهرستان سوسنگرد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس آموزش‌های نیمه‌حضوری. (۱۳۸۹)

61. مشرفیان دوست، مهدی. رابطه هوش معنوی و عمل به باورهای دینی با گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان لردگان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. (۱۳۹۱).

62. مطلب‌نژاد، مینا؛ پورامیر، مهدی؛ جنابیان، نیلوفر؛ بیژنی، علی؛ صالحی، مائده؛ رنجبر، مجتبی؛ شمشیریان، آرش؛ بامدادیان، ژاله و قربانی، آناهیتا." فراوانی سیگاری‌های غیرفعال در دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهر بابل "1390، مجله (1392) https://www.sid.ir/paper/498634

63. معینی، بابک و وردی‌پور، حمیدالله ."عوامل پیشگوئی کننده استعمال دخانیات در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی"، نشریه پرستاری و مامایی ارومیه، 8(4)، 241 - 238. (1389). http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-248-fa.html

64. منظومه، شمسی؛ ‌میمندی، حسن؛ ضیاءالدینی و شریفی‌یزدی، علیرضا. "عوامل مؤثر در گرایش به مواد مخدر از دیدگاه دانش‌آموزان دبیرستانی کرمان"، مجله بیماری‌های التهابی،12(3)، 100-81.(1387)

.https://elmnet.ir/doc/184118-22252

65.

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 126

موحدی‌دهنوی، فاطمه؛ موحدزاده، بهرام و یاوری کرمانی، مریم. بررسی میزان شیوع سوءمصرف مواد مخدر و ارزیابی دانش، نگرش مواد مخدر در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر یاسوج، مجله پیشرفت‌های نوین در علوم رفتاری،54، 210- 194. (1400) https://ijndibs.com/article-1-579-fa.html

66. مهرابی، میترا. سنجش رابطه میزان آگاهی از قوانین و اثرات مصرف مواد مخدر بر میزان گرایش به مصرف موردمطالعه دانش‌آموزان دختر مناطق ۵ و ۱۳ تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی. (۱۳۹۷)

67. میرکمالی، سیدمحمد؛ سلمانی قهیازی، احمد و خورشیدی، عباس. "عوامل مؤثر بر گرایش دانش‌آموزان پسر دوره پیش‌دانشگاهی به مواد مخدر از دیدگاه آنان، مجریان قانون و متخصصان تعلیم و تربیت"، فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 4، 29-32(1387).

. 20.1001.1.23831324.1387.2.4.2.7

68. میری، محدثه و میر، محمد)."ارتباط سبک‌های فرزند پروری والدین بااستعداد استعمال مواد مخدر در دانش‌آموزان دختر مقطع دبیرستان شهر زابل"، نشریه مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، ۱، ۵۸-۴۸. (۱۳۹۸(

https://ensani.ir/fa/article/429778

69. میری، محمدرضا؛ رمضانی، عباسعلی؛ شریف‌زاده، غلامرضا و بهلگردی، مریم. "بررسی مصرف دخانیات و همبسته‌های آن در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی استان خراسان جنوبی"، مجله اپیدمیولوژی ایران، ۴، ۵۵-۴۸. (۱۳۹۲).

http://irje.tums.ac.ir/article-1-5167-fa.html

70. میکائیل‌زاده، مینا. بررسی میزان شیوع سو مصرف مواد و عوامل مرتبط با سو مصرف مواد در دانش‌آموزان دوره‌های راهنمایی و دبیرستان شهرستان سرعین از استان اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس آموزش‌های نیمه‌حضوری. (۱۳۹۱)

71. نجف‌زاده نخجوانلو، اسماعیل؛ جلیلیان، کریم و امیرپور، شهروز. " بررسی تأثیر دین‌داری بر کاهش گرایش دانش‌آموزان به مواد مخدر"، نشریه دانش انتظامی آذربایجان غربی، ۳۹، 124-107. (۱۳۹۷).

http://www.westaz.jrl.police.ir/article_19309.html

72. نجفی، مصطفی. عوامل مؤثر بزهکاری دانش‌آموزان در گرایش مواد مخدر و روان‌گردان، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی. (۱۳۹۱).

73. نریمانی، محمد؛ رجب‌پور، مجتبی؛ احمدی، عذرا؛ یاقوتی زرگر، حسن و رستم اوغلی، زهرا.. "بررسی میزان شیوع و عوامل مرتبط با سوءمصرف مواد در بین دانش‌آموزان متوسطه شهر سمنان"، فصلنامه روان‌شناسی مدرسه، 5( 20)، 145- 132. (1395)

https://jsp.uma.ac.ir/article_516.html

74. نظرزاده، میلاد؛ بیدل، زینب؛ ایوبی، عرفان؛ بهرامی، ابوالفضل؛ تزوال، جعفر؛ رحیمی، محسن و جعفری، فاطمه ."بررسی شیوع مصرف سیگار و برخی از عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان شهر زنجان در سال تحصیلی "91-1390، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، 21(84)، 124- 111. (1391). https://journal.zums.ac.ir/article-1-2078-fa.html

75. نعمتی، شهروز؛ بدری گرگری، رحیم؛ ادیب، یوسف و کاشف، شهرام." تجربیات زیسته دانش‌آموزان دارای پدر وابسته به مواد یک مطالعه پدیدارشناختی"، فصلنامه علمی اعتیاد پژوهی، ۱۷(68)، ۴۶_۲۷. (۱۴۰۲).

‎ 10.61186/etiadpajohi.17.68.27

76.

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور.../ طاها عشایری و همکار 127

وکیلی، فرزانه؛ طباطبایی، مهدی؛ محمدی، محمد و سلیمی خراشاد، علیرضا . بررسی میزان مواجهه با دود دست‌دوم دخانیات و عوامل مؤثر بر آن در دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر زاهدان در سال 1401، مجله تحقیقات سلامت در جامعه، 9(3)، 28- 16. (1402). ‎ 20.1001.1.24236772.1402.9.3.3.7

77. وکیلی، محمود؛ شفیعی، امیرحسین؛ محمد؛ بهاریه و میرزایی، محسن "بررسی‌وضعیت‌سوءمصرف مواد در دانش‌آموزان شهر یزد"، مجله تحقیقات سلامت، 5(4)، 239-234. (1395).https://jhr.ssu.ac.ir/browse.php

78. ولدبیگی، اقبال؛ نیک بخت، عیسی و لشکری، امیر."گرایش به مصرف مواد مخدر در بین دانش‌آموزان دبیرستانی دبیرستان‌های شهر مریوان"، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 17(64)،۲۵۹_۲۳۷. (۱۳۹۶)

https://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2870-fa.html

79. هاشم‌نیا، میثم و اسدی، محمدحسین."بررسی عوامل گرایش به مواد مخدر صنعتی میان دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهر خرم‌آباد"، نشریه علمی دانش انتظامی لرستان، 3(12)، ۱۲-1. (۱۳۹۴) https://civilica.com/doc/398949

مقالات مرتبط

الگوی اثربخش توسعه فناوری در سازمان‌های پژوهش و فناوری
تاریخ چاپ : 1398/08/08
شناسایی و اولویت بندی راهکارهای بهبود و توسعه ارتباط صنعت با دانشگاه در بخش تولیدی صنعت ورزش ایران
تاریخ چاپ : 1398/08/08
مدلسازی نقش کانون های هماهنگی دانش و صنعت در توسعه ارتباط دانشگاه و صنعت با رویکرد پویایی سیستم
تاریخ چاپ : 1398/08/08
جایگاه آموزش های مهارتی در توسعۀ اقتصادی دانش بنیان
تاریخ چاپ : 1398/08/08
تأثیر پایان نامه های دانشجویی در جهت رشد صنعت تونلسازی (مطالعه موردی: تونل بلند قمرود)
تاریخ چاپ : 1398/08/08
بررسی همکاریهای پژوهشی دستگاههای عضو کمیسیون صنایع، معادن و ارتباطات با دانشگاههای صنعتی منتخب کشور طی سالهای 89 و 90 (با تکیه بر تحلیل اطلاعات ثبت شده در سامانه مدیریت اطلاعات تحقیقاتی (سمات))
تاریخ چاپ : 1398/08/08

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور در نهادهای آموزشی کشور