دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی در ایران؛ بررسی ساختار و تجلیات نهادی در نظام ملی نوآوری: مطالعه موردی دانشگاه خلیج فارس

چکیده مقاله :

دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی (TTOs)، به عنوان واسطه‌های نهادی حیاتی در معماری نظام ملی نوآوری، نقش محوری در پیوند پویا میان دانشگاه و صنعت و تسهیل تجاری‌سازی دانش ایفا می‌کنند. این مقاله با هدف تبیین ساختار و تحلیل تجلیات نهادی دفاتر انتقال فناوری در بستر جامعه‌شناختی ایران و با تمرکز ویژه بر مطالعه موردی دانشگاه خلیج فارس، به بررسی عملکردها، چالش‌ها و فرصت‌های این نهادهای نوپا می‌پردازد. چارچوب نظری پژوهش، ابعاد عملیاتی دفاتر را در چهار دسته محوری، توسعه‌ای، حمایتی و شبکه‌ای طبقه‌بندی می‌کند. این مطالعه کیفی، داده‌ها را با رویکرد تحلیل مضمون و از طریق گردآوری اسناد، گزارش‌های رسمی و بررسی تطبیقی تجربه‌های بین‌المللی (نمونه انجمن نت‌وال ایتالیا) به دست آورده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که دفتر انتقال فناوری دانشگاه خلیج فارس، گرچه در حوزه‌هایی نظیر آموزش تخصصی، ثبت اختراع و ایجاد ارتباط با صنعت اقدامات قابل تقدیری داشته، اما در ابعاد کلیدی مانند ساختار حکمرانی، منابع انسانی متخصص، ظرفیت‌های شبکه‌سازی و بنیه‌های مالی با محدودیت‌های ساختاری جدی مواجه است. بررسی تطبیقی با تجربه ایتالیا تأکید می‌کند که پایداری و کارآمدی دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی، مستقیماً به سیاست‌های ملی هم‌راستا، نهادهای میانجی تخصصی، استانداردهای اجرایی شفاف و حمایت‌های ساختاری و حقوقی مستمر وابسته است. در نهایت، این مقاله با ارائه پیشنهاداتی سیاستی نظیر تقویت زیرساخت‌های حکمرانی، توسعه ابزارهای حقوقی و مالی نوین، و ارتقای جایگاه شبکه‌ای دفاتر در زیست‌بوم نوآوری، به غنی‌سازی ادبیات نظری در حوزه جامعه‌شناسی نوآوری و ارائه توصیه‌های کاربردی برای سیاست‌گذاران آموزش عالی و نوآوری کشور کمک شایانی می‌کند

چکیده انگلیسی :

University Technology Transfer Offices (TTOs) have emerged as pivotal institutional intermediaries in national innovation systems, facilitating dynamic linkages between academia and industry while supporting the commercialization of research outputs. This study examines the organizational structure and institutional manifestations of TTOs in Iran, with a focus on the case of Persian Gulf University. Using a conceptual framework that categorizes TTO functions into core, developmental, supportive, and networking dimensions, the study employed a qualitative design, drawing on document analysis, official reports, and semi-structured interviews with key stakeholders. Comparative analysis was conducted with international experiences, particularly the Italian NetVal network. Findings reveal that while the TTO at Persian Gulf University has made progress in training, patent registration, and industry outreach, it faces structural challenges in governance, professional human resources, financial sustainability, and networking capacity. The Italian case underscores the necessity of coherent national policies, specialized intermediary institutions, transparent standards, and continuous structural and legal support to ensure the effectiveness of TTOs. The study concludes with policy recommendations to strengthen governance infrastructures, develop legal and financial instruments, and enhance the networking role of TTOs within Iran’s innovation ecosystem

منابع و مأخذ:

8 مآخذ
آراستی، محمدرضا. (1394). بررسی نظام‌مند تعامل دانشگاه و صنعت در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی شریف.
اسکویی، فاطمه، موحد محمدی، حمید، علامه بیگی، امیر، و پارسانژاد، محمدرضا. (1397). نقش دفاتر انتقال فناوری در تجاری‌سازی دانش در نظام آموزش عالی کشاورزی ایران. فصلنامه آموزش کشاورزی، 4(2)، 36–55.
امیری‌فرح‌آبادی، جعفر، و ابوالقاسمی، محمود. (1401). سهم و نقش حکمرانی دانشگاهی بازارگرا در تحقق کارکردهای دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی در آموزش عالی ایران. فصلنامه سیاست علم و فناوری ایران، 14(3)، 37-54.
دهقان‌پور فراشاه، افسانه، و بابایی، سحر. (1403). شناسایی مؤلفه‌های حکمرانی توسعه روابط دانشگاه و صنعت در جهت توانمندسازی سرمایه انسانی. فصلنامه علمی دانش حکمرانی، 2(3)، 36-55.
سریزدی، سیده جمیله و همکاران. (1398). ارائه الگوی دانشگاه کارآفرین با رویکرد فراترکیب. مجله آموزش عالی ایران، 11(1)، 67-98.
ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور. (1399). گزارش نظارتی بر اجرای اسناد راهبردی حوزه علم، فناوری و نوآوری. تهران: ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور.
صفدری رنجبر، مصطفی، امین‌لو، میترا، یعقوبی، مرضیه، علیزاده، علی، و الیاسی، مهدی. (1399). دفاتر انتقال فناوری دانشگاهی: عقلانیت‌ها، اهداف، چالش‌ها و کارکردها (مطالعه موردی دفتر انتقال فناوری دانشگاه علوم پزشکی تهران). فصلنامه مدیریت توسعه فناوری، 8(1)، 153–178.
فکور، بهمن. (1383). تجاری‌سازی نتایج تحقیقات. فصلنامه رهیافت، 34، 53-58. مرکز تحقیقات سیاست‌های علمی کشور.
محسنی، هدی‌سادات، و شفیع‌زاده، حمید. (1391). نقش دفاتر انتقال فناوری و دانشگاه‌ها در تجاری‌سازی دانش. نشریه صنعت و دانشگاه.
مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور. (1398). گزارش وضعیت سیاست‌های علم و فناوری ایران. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
مجلس شورای اسلامی. (1383). قانون برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران.
محمدهاشمی، زهرا. (1396). ارتباط دانشگاه، صنعت و دولت با تکیه بر نقش نهادهای میانجی (موردپژوهی: کانون‌های هماهنگی دانش، صنعت و بازار). رهیافت، 66، 75–88.
نصیری، حسین. (1400). ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه (1): فعال‌سازی نهادهای واسط. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس- معاونت پژوهش‌های اجتماعی ـ فرهنگی - دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ.
نوذری، مریم، و اسدی‌فرد، رضا. (1400). عوامل مؤثر بر ظرفیت‌سازی انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت؛ مورد ناحیه نوآوری شریف. فصلنامه سیاست علم و فناوری ایران، 13(4)، 1-25.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. (1394). برنامه راهبردی پارک و مرکز رشد علم و فناوری خلیج فارس استان بوشهر. تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. (1400). گزارش عملکرد طرح تحول همکاری دانشگاه با جامعه و صنعت. تهران: دفتر ارتباط با جامعه و صنعت.
Algieri, B., Aquino, A., & Succurro, M. (2013). Technology transfer offices and academic spin-off creation: The case of Italy. The Journal of Technology Transfer, 38(4), 382–400. https://doi.org/10.1007/s10961-012-9267-4
Anderson, T. R., Daim, T. U., & Lavoie, F. F. (2007). Measuring the efficiency of university technology transfer. Technovation, 27(5–6), 306–318. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2006.09.003
AUTM. (2021). AUTM U.S. Licensing Activity Survey: FY 2020 Summary. Association of University Technology Managers. https://autm.net/AUTM/media/Surveys-Tools/Documents/AUTM_FY2020_Licensing_Survey.pdf
Baldini, N., Grimaldi, R., & Sobrero, M. (2006). Institutional changes and the commercialization of academic knowledge: A study of Italian universities’ patenting activities between 1965 and 2002. Research Policy, 35(4), 518–532. https://doi.org/10.1016/j.respol.2006.01.014
Balderi, C., Butelli, P., Conti, G., Di Minin, A., & Piccaluga, A. (2007). Towards an Italian way of public research valorisation. R&D Management Conference, Bremen, Germany. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=fdde108db6874d1ac48cbd7cd2e7c7c8dcb32ad9
Bandarian, R. (2005). Technology commercialization: A case study approach. Technovation, 25(3), 339–347. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2003.08.002
Bandarian, R. (2005). Enablers of commercialization in research organizations. Proceedings of International Management Conference 2005, Sharif University of Technology.
Bozeman, B., Rimes, H., & Youtie, J. (2015). The evolving state-of-the-art in technology transfer research: Revisiting the contingent effectiveness model. Research Policy, 44(1), 34–49. https://doi.org/10.1016/j.respol.2014.06.008
Bradley, S. R., Hayter, C. S., & Link, A. N. (2013). Models and methods of university technology transfer. Foundations and Trends® in Entrepreneurship, 9(6), 571–650. https://doi.org/10.1561/0300000048
Caldera, A., & Debande, O. (2010). Performance of Spanish universities in technology transfer: An empirical analysis. Research Policy, 39(9), 1160–1173. https://doi.org/10.1016/j.respol.2010.06.010
Capart, G., & Sandelin, J. (2004). Models of, and missions for, transfer offices from public research organizations. http://otl.stanford.edu/documents/JSMissionsModelsPaper-1.pdf
Cooper, R. G. (2001). Winning at new products: Accelerating the process from idea to launch. Basic Books.
Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2018). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (4th ed.). SAGE.
D’Amico, A., Abbate, T., & Coppolino, R. (2012). The contribution of university to territorial development: The role of Technology Transfer Office. Proceedings of the XXVI Convegno Annuale di Sinergie, 1–8.
Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107–115. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x
Etzkowitz, H. (2008). The triple helix: University–industry–government innovation in action. Routledge.
Etzkowitz, H., & Leydesdorff, L. (2000). The dynamics of innovation: From national systems and “Mode 2” to a triple helix of university–industry–government relations. Research Policy, 29(2), 109–123. https://doi.org/10.1016/S0048-7333(99)00055-4
Goldsmith, R. (2003). Model of commercialization. Retrieved from http://asbdc.ualr.edu/technology/commercialization/the_model.asp
Goldsmith, R. (2003). Technology transfer and commercialization: A primer. McGraw-Hill.
Guest, G., Namey, E., & Chen, M. (2020). A simple method to assess and report thematic saturation in qualitative research. PLoS ONE, 15(5), e0232076. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0232076
Heritage Dictionary of the English Language. (2021). Commercialization. Houghton Mifflin Harcourt.
Howells, J. (2006). Intermediation and the role of intermediaries in innovation. Research Policy, 35(5), 715–728. https://doi.org/10.1016/j.respol.2006.03.011
Isabelle, D. A. (2004). S&T commercialization of federal research laboratories and university research. Carleton University.
Kotler, P. (1994). Marketing management: Analysis, planning, implementation, and control (8th ed.). Prentice-Hall.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. SAGE.
Macho-Stadler, I., Pérez-Castrillo, D., & Veugelers, R. (2007). Licensing of university inventions: The role of a technology transfer office. International Journal of Industrial Organization, 25(3), 483–510. https://doi.org/10.1016/j.ijindorg.2006.08.005
Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2016). Qualitative research: A guide to design and implementation (4th ed.). Jossey-Bass.
Merriam Webster. (2021). Science; Technology. Merriam Webster, Incorporated.
Mowery, D. C., Nelson, R. R., Sampat, B. N., & Ziedonis, A. A. (2001). The growth of patenting and licensing by US universities: An assessment of the effects of the Bayh-Dole Act of 1980. Research Policy, 30(1), 99–119. https://doi.org/10.1016/S0048-7333(99)00100-6
Muscio, A. (2010). What drives the university use of technology transfer offices? Evidence from Italy. Journal of Technology Transfer, 35(2), 181–202. https://doi.org/10.1007/s10961-009-9121-7
NetVal. (2022). Annual report. https://netval.it/report
OECD. (2011). Technology transfer offices. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264113084-en
OECD. (2011). Knowledge transfer and policies. OECD Publishing.
OECD. (2011). Fostering innovation and transfer of technology. OECD Publishing.
OECD. (2013). Commercialising public research: New trends and strategies. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/9789264193321-en
Patton, M. Q. (2015). Qualitative research & evaluation methods (4th ed.). SAGE.
Piccaluga, A., Conti, G., Balderi, C., & Granieri, M. (2009). ‘And yet it does move!’ University patenting and licensing in Italy; differences and similarities in the management of technology transfer activities at European level. In University patenting and licensing in Italy.
Ranga, L., Debackere, K., & Van Looy, B. (2003). Entrepreneurial universities and the dynamics of academic knowledge production: A case study of basic vs. applied research in Belgium. Scientometrics, 58(2), 301–320. https://doi.org/10.1023/A:1026279528058
Ranga, M., & Etzkowitz, H. (2013). Triple helix systems: An analytical framework for innovation policy and practice in the knowledge society. Industry and Higher Education, 27(4), 237–262. https://doi.org/10.5367/ihe.2013.0165
Rasmussen, E., Moen, Ø., & Gulbrandsen, M. (2006). Initiatives to promote commercialization of university knowledge. Technovation, 26(4), 518–533. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2004.11.003
Saldaña, J. (2016). The coding manual for qualitative researchers (3rd ed.). SAGE.
Siegel, D. S., Waldman, D. A., & Link, A. N. (2003). Commercial knowledge transfers from universities to firms: Improving the effectiveness of university–industry collaboration. The Journal of High Technology Management Research, 14(1), 111–133. https://doi.org/10.1016/S1047-8310(03)00007-5
Siegel, D. S., Waldman, D., & Link, A. N. (2003). Assessing the impact of organizational practices on the relative productivity of university technology transfer offices: An exploratory study. Research Policy, 32(1), 27–48. https://doi.org/10.1016/S0048-7333(01)00196-2
Siegel, D. S., Waldman, D. A., Atwater, L. E., & Link, A. N. (2003). Commercial knowledge transfers from universities to firms: Improving the effectiveness of university–industry collaboration. The Journal of High Technology Management Research, 14(1), 111–133.
Siegel, D. S., & Wright, M. (2015). Academic entrepreneurship: Time for a rethink? British Journal of Management, 26(4), 582–595. https://doi.org/10.1111/1467-8551.12116
Štemberková, R., Škodová-Parmová, D., Marešová, P., & Očko, P. (2021). Technology transfer as the third role of universities & national platform in the Czech Republic.
Thanh Huyen, D. (2009). Commercialization of technological innovations. Journal of Science and Technology Policy Management, 1(1), 45–58.
Thursby, J. G., Jensen, R. A., & Thursby, M. C. (2001). Objectives, characteristics and outcomes of university licensing: A survey of major US universities. Journal of Technology Transfer, 26(1–2), 59–72. https://doi.org/10.1023/A:1007884111883
Toole, A. A., & Czarnitzki, D. (2007). Biomedical academic entrepreneurship through the SBIR program. Journal of Economic Behavior & Organization, 63(4), 716–738. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2006.05.012
Weckowska, D. M. (2015). Learning in university technology transfer offices: Transactions-focused and relations-focused approaches to commercialization of academic research. Technovation, 41–42, 62–74. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2014.11.003