واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه صنعت: پژوهشی کیفی بر مبنای تحلیل محتوا
محورهای موضوعی : عمومى
وحید بیگ محمدلو
1
*
,
سید عباس علوی
2
1 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قزوین، قزوین، ایران
2 - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
کلید واژه: مقام معظم رهبری, سیاست های کلی نظام, صنعت, تحلیل محتوا,
چکیده مقاله :
هدف: با فزونی گرفتن ارزش افزوده بخش صنعت و سهم بالاتر آن در اقتصاد ملی، زمینه دستیابی به نرخ‌های بالاتر برای رشد اقتصادی جوامع فراهم شده است. بنابراین با توجه به اهمیت استراتژیک بخش صنعت در رشد و توسعه اقتصادی کشور، هدف اين پژوهش واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه‌ی صنعت است. لذا پژوهش حاضر به دنبال این است که پی به بیشترین تأکیدات مقام معظم رهبری در سیاستهای کلی نظام پیرامون صنعت برده و مشخص کند که بیشترین دغدغه رهبر عالی کشور در حوزه صنعت مربوط به چه موضوعاتی است. همچنین مشخص نماید که بیشترین تأکیدات و ضرایب اهمیت سیاستهای ابلاغی ایشان مرتبط با بخش صنعت پیرامون چه مواردی است.روش شناسی پژوهش: این پژوهش بر مبنای رویکرد کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. داده‌های موردنیاز برای این پژوهش، با استفاده از جستجوی موضوعی کلید واژههای پژوهش و اعمال پروتکل پژوهش در بین سیاستهای کلی نظام در حوزه صنعت استخراج و سپس به روش آمیخته (کمی- کیفی) تجزیه و تحلیل شده است. جامعه آماری شامل مجموعه سیاستهای کلی نظام است؛ بنابراین جامعه و نمونه بر هم منطبق می‌باشند. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن است که از بین سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری، مقولههای «حمایت از تولید داخلی»، «ارتقاء و رشد بهرهوری» و «گسترش اقتصاد و صنایع دانش بنیان» بیشترین سهم و ضرایب اهمیت را داشته‌اند
As the added value of the industry sector increases and industries gain a higher share in the national economy, the ground is provided for higher rates of economic growth in societies. Therefore, considering the strategic significance of the industrial sector in the economic growth and development of the country, in the present study attempts are made to analyze the general industrial policies adopted by the ruling system of Iran. Thus, the present study seeks to discover the areas related to general industrial policies of the ruling system on which the supreme leader has laid greatest emphasis and determine the industrial matters that most concern the country's supreme leader. The present study also seeks to specify the most emphasized and important factors associated with industrial policies put forward by the supreme leader of the country. The present study falls into the category of qualitative studies and is conducted using content analysis method. The required data were collected through thematic search for research keywords and applying the research protocol on the general industrial policies adopted by the ruling system. The collected data were analyzed using a mixed (quantitative-qualitative) method. The population of the study includes general policies of the ruling system; therefore, the population and the sample size completely match each other. The results indicate that among the policies put forward by the Supreme Leader, "support for domestic production", "enhancement and growth of productivity" and "expansion of the economy and knowledge-based industries" have the largest shares and coefficients of importance.
- Alvani, Seyed Mehdi (2020). Decision making and determination of government policy, 22nd edition, Tehran: Position, p. 22-26. (in Persian) - Amid Zanjani, Abbas Ali (2014). Iran Basic Law, Tehran: University of Tehran Press, 4th edition, pp. 638-639. (in Persian) - Bazargan, Abbas (2018). Introduction to Qualitative and Mixed Research Methods, Tehran: Agah Publications. (in Persian) - Baraz, Ebrahim (2016). The Position and Role of Industry in Iran's Economic Development (Looking at the Business Environment), the 4th Conference on Industry-University Interaction with Business Improvement Approach. (in Persian) - Booshehri, A., Sanjaghi, M. E., Jafari, S. A., Bagheri, A., & Emami Razavi, R. (2020). Evaluation of science and technology policies: with a policy approach to support women researchers in research and technology. Basij Strategic Studies, 23(88), 89-123. (In Persian). - Competitive Industrial Performance Report, ٢٠20, United Nations Industrial Development Organization (UNIDO). - Eghtedari, Ali Mohammad (2013). Organization and Management, 41 edition, Molavi Publications, Tehran. (in Persian). - Danai, Abolfazl (2006). Investigating the Impact of Government, University and Industry on Technology Development, Proceedings of the 3rd National Congress on Government, University and Industry for National Development. (in Persian). - Faqih, Muhammad Baqir (2003). Analytical Investigation of The Duties of the Expediency Council, Tehran: Payam Yousef, p. 65-66. (in Persian) - Fathi, Fatemeh, Jahangiri, Ali, Taherpour, Habibollah. (2016). Evaluation of general policies of Article 44 in the field of industry, mining and trade. Quarterly Journal of Management and Development Process. 29(1). 97-71. (in Persian) - Gholami, A., Bahadori Jahromi, A. (2013). Meaning, Nature and Supervision of the Implementation of General Policies of Government. Public Law Knowledge Quarterly, 2(3), 51-72. (In Persian). - Hasanvand, A. (2022) Investigating the Relationship between Economic Complexity and Income Inequality in Iran. Ph.D Dissertation, Department of Economics Faculty of Social Sciences of Razi University. (In Persian) - Liu, L., Zhang, T., Avrin, A. P., & Wang, X. (2020). Is China's industrial policy effective? An empirical study of the new energy vehicles industry. Technology in Society, 63, 101356. - London, A. S., Schwartz, S., & Scott, E. K. (2007). Combining quantitative and qualitative data in welfare policy evaluations in the United States. World Development, 35(2), 342-353. - Mahdavi, A., & Aziz Mohammadloo, H. (2018). Analysis of Macro Factors Affecting the Process of Social Capital Accumulation in Iran. Majlis and Rahbord, 25(93), 5-42. (In Persian). - Nili, Masoud (2013). Summary of studies of industrial development strategy of the country, 4th edition, Tehran: Sharif University of Technology and Institute of Scientific Publications. (in Persian) - Porter, Michael. (2005). Competitive strategy of industry analysis techniques and competitors. (Translation of Jahangiri, Majid and Mehrpoya, Abbas). 1st edition, Tehran: Rasa Cultural Services Institute. (in Persian). - Report on the percentage of imported raw materials (dependency), Statistical Center of Iran. (in Persian) - Rezvanifar, MM. (2018). Supreme audit courts qualifications in supervisions process on general policy. Knowledge of Law and Finance, 1(2) :25-44. (In Persian) - Report on productivity, value added indicators and national accounts of the country, Central Bank of Iran. (in Persian). - Secretariat of the Expediency Council (2003). Expediency Council Resolutions, Volume 3: General Policies, Tehran, Communications Department of the Secretariat of the Assembly, 1st edition, p. 3. (in Persian) - Shariati, Mohammad Sadegh (2001) Jurisprudential and Legal Review of the Expediency Council, Qom: Qom Book Park, p. 144-145. (in Persian) - Time series report of industry indicators (total production index and total employment index), Central Bank of Iran. (in Persian) - Tabatabaeian, H., Faatehraad, M., & Shojaei, S. M. (2009). Evaluating Implementation of Science and Technology Policies in Public and Ministries’ Research Centers. Journal of Science and Technology Policy, 2(3), 61-75. (In Persian). - Tahannazif, H., & Bakeshlou, R. (2020). The Domain and Realm of Supervision to Implementation of The General Policies of Regime. Iranian Journal of Public Policy, 6(1), 305-322. doi: 10.22059/jppolicy.2020.76992. (In Persian) - Yang, T., Xing, C., & Li, X. (2021). Evaluation and analysis of new-energy vehicle industry policies in the context of technical innovation in China. Journal of Cleaner Production, 281, 125126. - Zenezini, G., & De Marco, A. (2020). City logistics policy evaluation with system dynamics. Transportation Research Procedia, 46, 253-260. -
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه صنعت: پژوهشی کیفی بر مبنای تحلیل محتوا
* وحید بیگ محمدلو ** سیدعباس علوی
* دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قزوین، قزوین، ایران.
** دانشجوی دکتری، گروه مدیریت صنعتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 28/02/1403 تاریخ پذیرش: 01/09/1403
چکیده
هدف: با فزونی گرفتن ارزش افزوده بخش صنعت و سهم بالاتر آن در اقتصاد ملی، زمینه دستیابی به نرخ‌های بالاتر برای رشد اقتصادی جوامع فراهم شده است. بنابراین با توجه به اهمیت استراتژیک بخش صنعت در رشد و توسعه اقتصادی کشور، هدف اين پژوهش واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه‌ی صنعت است. لذا پژوهش حاضر به دنبال این است که پی به بیشترین تأکیدات مقام معظم رهبری در سیاستهای کلی نظام پیرامون صنعت برده و مشخص کند که بیشترین دغدغه رهبر عالی کشور در حوزه صنعت مربوط به چه موضوعاتی است. همچنین مشخص نماید که بیشترین تأکیدات و ضرایب اهمیت سیاستهای ابلاغی ایشان مرتبط با بخش صنعت پیرامون چه مواردی است.روش شناسی پژوهش: این پژوهش بر مبنای رویکرد کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. داده‌های موردنیاز برای این پژوهش، با استفاده از جستجوی موضوعی کلید واژههای پژوهش و اعمال پروتکل پژوهش در بین سیاستهای کلی نظام در حوزه صنعت استخراج و سپس به روش آمیخته (کمی- کیفی) تجزیه و تحلیل شده است. جامعه آماری شامل مجموعه سیاستهای کلی نظام است؛ بنابراین جامعه و نمونه بر هم منطبق می‌باشند. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: نتایج حاکی از آن است که از بین سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری، مقولههای «حمایت از تولید داخلی»، «ارتقاء و رشد بهرهوری» و «گسترش اقتصاد و صنایع دانش بنیان» بیشترین سهم و ضرایب اهمیت را داشته‌اند.
واژههای کلیدی: مقام معظم رهبری، سیاستهای کلی نظام، صنعت، تحلیل محتوا.
نوع مقاله: علمی
سیاستهای کلی نظام1 گزاره‌ای است که با اصلاح قانون اساسی در سال 1368 وارد منظومه حقوق اساسی نظام حقوقی ایران شد، تا پیش از شناسایی رسمی این عنوان، مجموعه بیانات و فرامین رهبری انقلاب امام خمینی (ره) به مثابه سیاستهای راهبردی نظام تلقی می‌شد که بر مبـنای آن قوانین تصویب و مقررات تنـظیم می‌گـردید. با
تدوین اصل 110 قانون اساسی در شورای بازنگری قانون اساسی، صلاحیت تدوین و ابلاغ سیاستهای کلی در محدوده اختیارات رهبری نظام تعریف گردید و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز به عنوان مستشار در کنار رهبری به عنوان کانون تولید و ارزیابی و نظارت بر این سیاستها معـرفی شـد [19]. سیاسـت‌های کلـی نظـام،
نویسنده عهدهدار مکاتبات: وحید بیگمحمدلو Vbeyg1718@gmail.com چکیده
|
در باب اهمیت این سیاستها، مقام معظم رهبری به عنوان مرجع تعیین سیاستهای کلی نظام یکی از اهداف این سیاستها را انضباط در کشور می‌داند و از آن به عنوان مشخص کننده هندسه کلی نظام یاد می‌کند. جایگاه رفیع سیاستهای کلی نظام در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سپردن تعیین و نظارت بر حسن اجرای آنها به بالاترین مقام کشور یعنی مقام معظم رهبری (بر اساس بند اول و دوم اصل یکصدودهم قانون اساسی)، بستر مناسبی برای انتظام بخشی به فرآیندهای اجرا و تقنین در جهت اهداف و آرمان‌هاست. همچنین با عنایت به موقتی بودن دوره تصدی مقامات در قوای سه گانه و امکان تغییر متناوب در برنامه‌ها و خطمشیهای تقنینی، اجرایی و قضایی در موضوعات مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... که در غالب کشورها نیز به عنوان یک مشکل جدی از جمله مشکلات شیوه معاصر ساختاربندی حکومت و دولت‌های دموکراتیک مطرح است؛ وجود سیاستهای کلی به عنوان اصول الزام‌آور که بر تمامی قوای حکومتی حاکم باشد ضروری خواهد بود [11].
سیاستهای کلی بخش صنعت شامل سیاست‌های‌کلی نظام در بخش صنعت ابلاغی 29/09/1391، و سایر بندهای سیاستی مرتبط با بخش صنعت در سایر سیاستهای کلی نظام از جمله سیاستهای کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی- ابلاغی 24/11/1391، سیاستهای کلی اصلاح الگوی مصرف، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، سیاستهای کلی برنامه‌ی ششم توسعه، سیاستهای کلی علم و فناوری، سیاستهای کلی اشتغال و سیاستهای کلی تشویق سرمایه‌گذاری می‌باشند.
صنعتی شدن و توسعه صنعتی از شروط لازم براي پیشرفت اقتصادي و زمینه ساز تحولات ساختاري گسترده در حوزه‌هاي اقتصادي و فناوري است. نگاهی به وضعیت توسعه جوامع پیشرفته امروز نشان می‌دهد که همبستگی مستقیمی بین توسعه بخش صنعت و توسعه اقتصادی وجود دارد. هر اندازه که بخش صنایع کارخانه‌ای وسیعتر باشد، درجه توسعه یافتگی جوامع بیشتر میشود، به گونه‌ای که رشد بخش صنعت در کشورهای پیشرفته در حد بسیار بالایی است و در توسعه اقتصادی این جوامع، افزایش درآمد ملی و درآمد سرانه نقش کلیدی ایفا کرده است. همچنین با توجه به نقش فزاینده‌ای که توسعه صنعت در ارتقاء زندگی انسان دارد و موجبات افزایش درآمد سرانه و بهبود استاندارد زندگی را فراهم می‌سازد، بسیاری از جوامع امروزی، توسعه اقتصادی را در گرو توسعه بخش صنعت می‌دانند که بهره‌گیری بهتر عوامل و منابع اقتصادی و رشد تولید ناخالص داخلی را سبب میشود [4].
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه.../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 228 |
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه.../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 228 |
به عقیده بسیاری از کارشناسان، افزایش سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی، پیامدهای مثبت اقتصادی دارد که رشد اشتغال، جدا شدن بخشی از نیروی انسانی از فعالیتهای کشاورزی و روی آوری آنها به فعالیتهای کارخانه‌ای که به افزایش بهرهوری و نیز درآمد فردی منجر میشود، گسترش شهرنشینی، پیچیده شدن و متنوع گردیدن روابط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، ایجاد تشکل‌های جدید، تغییر در سلیقه و نوع مصرف مصرف کنندگان، ایجاد مهارتهای جدید و گسترش علوم و فن‌آوری، تشدید وابستگی‌های ملی و بینالملل و گسترش روابط اقتصادی و تجاری ملل و حتی گرایش بیشتر دولت‌ها در دخالت در امر اقتصادی و اجتماعی، از آن جمله می‌باشند [4].
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه .../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 229 |
سیاستهای کلی نظام مرتبط با بخش صنعت مربوط به چه موضوعاتی است؟ سیاستهای کلی نظام در بخش صنعت را میتوان در چه قالبهایی محوربندی کرد؟ آیا به واقع مجموعه سیاستهای کلی مربوط به صنعت از جامعیت لازم و کافی برای پوشش همه دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب در ابعاد و زوایای مربوط به حوزه صنعت برخوردار است؟ پژوهش کنونی با هدف پاسخگویی به چنین پرسش‌هایی تهیه و تدوین شده است.2- مروری بر مبانی نظری و پیشینه پژوهش
در این بخش مروری بر مبانی نظری پژوهش پیرامون صنعت و سیاستهای کلی نظام شده و در ادامه پیشینه پژوهشهای داخلی و خارجی ارائه گردیده است.
مفهوم سیاستهای کلی نظام
سیاستگذاری، که از آن تحت عنوان تنظیم خط‌مشی عمومی نیز یاد میشود از جمله مفاهیم میان رشته‌ای است که بیشتر در علم مدیریت و بعضاً در علوم سیاسی به آن پرداخته میشود. اساتید مدیریت سیاستگذاری را از امور مدیریت سیاسی به شمار آورده و آن را متکی به اصول مهم برنامه‌ریزی، سازماندهی، نظارت و کنترل دانسته‌اند [7]. ایشان در تعریف سیاستهای عمومی یا خط مشی‌های عمومی بیان کرده‌اند: «خطمشیهای عمومی، اصولی هستند که به وسیله مراجع ذی صالح در کشور وضع شده‌اند و به عنوان یک الگو و راهنما، اقدامات و فعالیتهای لازم در جامعه را راهبری می‌کنند» [1]. این سیاستها ممکن است در امور مختلف یا در ابعاد و جایگاههای مختلفی تدوین و عرضه گردند. به همین دلیل برخی از اساتید انواع خط‌مشی‌ها یا سیاستها را به خطمشیهای قضایی، اجرایی وتقنینی تقسیم‌بندی کرده‌اند. مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در تعریف خود از سیاستها آنها را به سیاستهای کلی و اجرایی تقسیم بندی نموده است (مجموعه مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام،1382). هنگامی که این سیاستها از سوی مرجع ذی صلاح قانونی و ناظر به تمام ارکان حکومت صادر شده و متوجه کلیت نظام باشند میتوان از آنها تحت عنوان «سیاستهای کلی نظام» یاد کرد، که براساس آن دولت و مجلس در ابعاد مختلف در ضمن برنامه پنج ساله و نظیر آن و همچنین قوه قضائیه و سایر ارکان حکومت سیاستگذاری و به تبع آن تصمیم‌گیری می‌کنند [22].
این سیاستها را میتوان حلقه میانی آرمانها و اجرائیات تعریف کرد که مسائل اجرایی را به آرمانها نزدیک می‌کند [9]. به همین دلیل در یک حکومت دینی اکثر سیاستها در همه بخشها با حاکم ارتباط جدی دارند چرا که حاکم اسلامی در نظام دینی، نماد اصلی و منبع اسلامیت نظام و نقطة عطف تلاقی آرمانها با واقعیات و شرایط جامعه به شمار می‌رود. لذا میتوان بیان داشت دلیل اصلی آنکه تدوین سیاستهای کلی در قانون اساسی در اختیار ولی فقیه گذاشته شده است همین امر باشد [2]. البته باید توجه داشت غالب خطوط اصلی سیاسی تحت عنوان «آرمانها و اهداف کشور» توسط قانون اساسی تعیین شده است اما به منظور تبیین جزئی‌تر این اصول و اهداف و همچنین تعیین جهت گیری‌ها و خط مشی‌های کشور در راه رسیدن به این اهداف و آرمانها، رهبر انقلاب اسلامی اقدام به تدوین «سیاستهای کلی نظام» می‌نماید. این سیاستها راهنمایی برای طرحهای اجرایی قوای مختلف کشور است تا در چارچوب آن برنامه‌ریزی و مقررات کشور را تدوین کنند. بنابراین میتوان بیان داشت سیاستهای کلی کمک می‌کند تا برنامه‌های اجرایی قوای سه گانه در جهت اهداف قانون اساسی قرار گیرد (مجموعه مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام،1382،ص3). وجود سیاستهای کلی نظام در حقیقت موجب می‌گردد چارچوب خشک قانون اساسی از انعطاف و تناسب بیشتری با واقعیات و شرایط متغیر جامعه برخوردار بوده و رهبری بتواند با بهره گیری از نظرات مشورتی صاحب نظران و کارآزمودگان که در نهاد مجمع تشخیص مصلحت نظام گرد هم آمده‌اند، و با در نظر گرفتن قیود مصلحت و ضرورت، اقدام به تبیین و اجرایی نمودن هرچه مناسب‌تر اصول و اهداف آرمانی کشور در قالب این سیاستها بنماید [25]. مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز به عنوان مرجع تنظیمکننده و پیشنهاد دهنده این سیاستها در تعریف خود از سیاستهای کلی به این خاصیت واسطه‌ای بودن سیاستها میان آرمانها و اهداف نظام و مفاهیم اجرایی و عرصه عمل اشاره کرده است. بند یک مصوبه مورخ 13/10/1376 مجمع تشخیص مصلحت نظام در تعریف سیاستهای کلی بیان می‌دارد: «سیاستهای کلی برای تحقق آرمانها و اهداف پس از مجموعه آرمانها قرار می‌گیرند و حاوی اصولی هستند که آرمانها را به مفاهیم اجرایی نزدیک می‌کنند و آن سیاستهایی هستند که در درون نظام عمل می‌نمایند، اعم از قوای سه گانه، نیروهای مسلح، صدا و سیما و همچنین نیروهایی می‌باشند که در درون جامعه کل فعالیت دارند». از منظر شکلی نیز تعریف سیاستهای کلی نظام را به بهترین وجه میتوان در تبصره ماده (1) «مقررات نظارت بر حسن اجرای سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران» مصوب 24/12/1392، مشاهده کرد: «سیاستهای کلی نظام سیاستهایی است که از سوی مقام معظم رهبری به موجب بند «1» از اصل یک صدودهم قانون اساسی تعیین میشود».
لذا در جمع بندی مفهوم سیاستهای کلی نظام میتوان این سیاستها را چارچوب و مبنای جهت‌گیری کلی کشور در همه عرصه‌های حکومتی دانست که از سوی مقام معظم رهبری به موجب بند «1» از اصل یک‌صد و دهم قانون اساسی تعیین میشود و همچون حلقة پیوندی بین اصول و اهداف نظام با وظایف دستگاهها و نهادهای حکومتی نقش ایفا می‌نمایند.
واژه صنعت از ریشه عربی صنع به مفهوم آفریدن و ساختن گرفته شده است و معادل آن در انگلیسی (Industry) به معنای ساختن است. فعالیتهای صنعتی به عمده فعالیت‌هایی اطلاق می‌گردد که موجب تغییر فیزیکی، شیمیایی مواد و اجسام و در نهایت منجر به تولید محصولات جدید می‌گردد. برای ایجاد این تغییر ممکن است از ابزار و وسایل و ماشین‌آلات مختلف نیز استفاده شود [8]. از نظر مایکل پورتر، صنعت عبارت است از گروه شرکت‌هایی که محصولات آنها جایگزین نزدیکی برای هم هستند [3].
4- مروری اجمالی بر وضعیت صنعت ایران
تحلیل روند رشد صنعت از جنبه‌های مختلف، عامل کلیدی در تحلیل‌های خرد و کلان اقتصادی و رکن اساسی تصمیم‌سازی‌ها در حوزه اقتصاد است که در این میان، شاخص‌های جهانی و ملی بخش صنعت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردارند. بنابراین ضروری است نگاهی به وضعیت صنعت کشور بر اساس شاخص‌های مربوطه داشته باشیم. بدین منظور این شاخص‌ها را به دو دسته شاخص‌های بین‌المللی و شاخص‌های ملی طبقه‌بندی می‌کنیم:
الف) شاخص‌های بین‌المللی: شاخص عملکرد رقابت صنعتی، شاخص نوآوری
ب) شاخص‌های ملی: شاخص بهرهوری صنعت، شاخص درصد مواد اولیه وارداتی، شاخص تعداد کارگاه‌های صنعتی، شاخص تولید و اشتغال کارگاه‌های بزرگ صنعتی، شاخص تعداد شاغلان کارگاه‌های بزرگ صنعتی، نسبت کارگاه‌های با مالکیت خصوصی به کل کارگاه‌هاي صنعتي، شاخص صادرات و واردات صنعت، شاخص ارزش افزوده صنعت، شاخص سهم ارزش افزوده صنعت از تولید ناخالص داخلی و درآمد ملی
با توجه به شاخص‌های مختلف ملی و بین المللی مرتبط با صنعت، وضعیت صنعت کشور در یک تصویر کلی در قالب جدول ذیل ارائه گردیده است.
[1] . General policy
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه .../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 231 |
نام دسته‌بندی | نام شاخص | جایگاه و رتبه ایران/ مقدار شاخص | سال اندازه‌گیری | وضعیت شاخص در مقایسه با سال قبل |
شاخص‌های بین‌المللی | عملکرد رقابت صنعتی | 56 | 2020 | 2 پله افت |
نوآوری | 67 | 2020 | 6 پله افت | |
شاخص‌های ملی | بهرهوری صنعت | 91.4 | 1397 | 7.9 درصد کاهش |
درصد مواد اولیه وارداتی | 9.61 | 1394 | 31/0 درصد افزایش | |
تعداد کارگاه‌های صنعتی | 14452 | 1393 | 67/1 درصد کاهش | |
تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی (متوسط سالیانه) | 106 | 1396 | 6 درصد افزایش | |
اشتغال کارگاه‌های بزرگ صنعتی (متوسط سالیانه) | 7/100 | 1396 | 7/0 درصد افزایش | |
تعداد شاغلان کارگاه‌های بزرگ صنعتی | 1258414 | 1394 | 87/3 درصد کاهش | |
نسبت کارگاه های با مالکیت خصوصی به کل کارگاه های بزرگ صنعتی | 97.42 | 1394 | 09/0 درصد کاهش | |
صادرات صنعت (ارزش دلاری) | 31197143062 | 1396 | 43/6 درصد افزایش | |
واردات صنعت (ارزش دلاری) | 45765467827 | 1396 | 31/22 درصد افزایش | |
ارزش افزوده صنعت (میلیارد ریال) | 3608701 | 1398 | 84/39 درصد افزایش | |
سهم ارزش افزوده صنعت از تولید ناخالص داخلی (درصد) | 1/15 | 1398 | 63/8 درصد افزایش | |
سهم ارزش افزوده صنعت از درآمد ملی (درصد) | 3/19 | 1398 | 29/10 درصد افزایش |
همانطور که در جدول بالا ملاحظه میشود؛ وضعیت صنعت کشور در شاخص‌های جهانی مطلوب نمی‌باشد و جایگاه کشور در شاخص‌های رقابت پذیری صنعت و نوآوری با افت مواجه بوده است. لازم به ذکر است که شاخص رقابت‌پذیری صنعت از طریق مجموعه‌ای از زیر شاخص‌های مختلف همچون سرانه ارزش افزوده صنعت، سرانه صادرات صنعتی، شدت (تراکم) صنعتی شدن، کیفیت صادرات، سهم ارزش افزوده هر کشور در ارزش افزوده صنعت جهان و سهم ارزش افزوده هر کشور در تجارت صنعتی جهان اندازه‌گیری میشود؛ لذا توجه به تمامی این زیر شاخص‌ها ضروری می‌باشد. شاخص نوآوری نیز بر اساس مجموعه ای از شاخص‌های ورودی (از جمله زیرساخت، پیچیدگی بازار، پیچیدگی کسب و کار، سرمایه انسانی و پژوهشی و چارچوب نهادی) و خروجی (خروجی‌هـای خـلاقـانه) نـوآوری انـدازهگیری |
میشود؛ که در این شاخص نیز با افت نسبی مواجه بوده‌ایم. در میان شاخص‌های ملی بررسی وضعیت صنعت نیز شاخص‌های بهرهوری، درصد مواد اولیه وارداتی، تعداد کارگاه‌های صنعتی، تعداد شاغلان کارگاه‌های بزرگ صنعتی، نسبت کارگاه‌های با مالکیت خصوصی به کل کارگاه‌های بزرگ صنعتی و واردات صنعت در مقایسه با سال ماقبل خود از وضعیت نامطلوبی برخوردار بودهاند. بنابراین مجموعه شاخص‌های مذکور، گلوگاه‌ها و حوزه‌های کلیدی که می‌بایست در جهت ارتقاء وضعیت صنعت کشور بهبود داده شوند را مشخص می‌سازد. 5- پیشینه پژوهش با توجه به بررسی‌های انجام شده پژوهش دقیقی با عنوان تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه صنعت دیده نشد و به طور کلـی بیشـتر پژوهـشها به ارزیابـی
|
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه.../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 232 |
قالب جدول ذیل مرتبط‌ترین آنها به اختصار اشاره شده است.
|
سیاستها پرداختند تا تحلیل آنها. بنابراین در این بخش پژوهشهای پیرامون این موضوع مورد بررس است که در
ی قرار گرفته |
جدول 2. پیشینه‌های داخل و خارج از کشور
ردیف | عنوان | نویسنده/نویسندگان | سال | نتایج تحقیق |
|---|---|---|---|---|
1 | ارزیابی و تحلیل سیاستهای صنعت خودروهای انرژی نو در زمینه نوآوری‌های فنی در چین | یانگ2 و همکاران | 2021 | یازده خط مشی حاکم بر صنعت خودروهای انرژی نو در چین به صورت کمی با استفاده از متن کاوی ارزیابی شدند و مدلی از شاخص ثبات مدلسازی خط‌مشی (PMC) برای به دست آوردن شاخص PMC برای هر خط مشی و ترسیم نمودار سطح PMC ساخته شد. سپس هر سیاست بر اساس شاخص PMC آن ارزیابی شد. نواقص آن با مطالعه جدول چند ورودی/خروجی و جدول شاخص PMC شناسایی شد. و راه‌هایی برای غلبه بر کاستی‌ها از طریق بهینه‌سازی پیشنهاد شد. شاخص PMC سیاست‌گذاران و محققان را قادر می‌سازد تا سطح سازگاری مدلسازی خط‌مشی‌ها را تعیین و همچنین نفاط قوت و ضعف درون آنها را شناسایی نمایند. |
2 | ارزیابی سیاست حمل و نقل شهری با (مدل) پویایی سیستم | زنزینی و دی مارکو3 | 2020 | در این تحقیق استدلال شده که ادبیات موجود باید عمیق‌تر تأثیرات سیاستهای عمومی را بر عملکرد و متغیرهای اقتصادی که زمینه CL را شکل می‌دهند بررسی کند. برای این منظور یک دیدگاه جامع و کل‌نگر با استفاده از مدل سیستم دینامیک (SD) در مورد تأثیر سیاستهای عمومی و خصوصی در یک سیستم لجستیک شهری پیشنهاد شده است. |
3 | آیا سیاست صنعتی چین کارایی دارد؟ مطالعه تجربی سیاستهای صنعت خودروهای انرژی نو | لیو4 و همکاران | 2020 | نتایج تحلیل رگرسیون کمی‌سازی سیاست نشان می‌دهد که سیاست صنعتی چین تأثیر قابل توجهی بر تعداد اختراعات دارد. به عنوان مثال، هدف چین برای ارتقای پیشرفت فناوری در توسعه صنعت بومی خودروهای انرژی نو مؤثر بوده است، اما اینکه آیا چین در "سبقت گرفتن از منحنی" موفق خواهد شد، هنوز مشخص نیست. وضعیت فعلی توسعه خودروهای انرژی نو نشان نمی‌دهد که چین در فناوری خودروهای انرژی نو برتری دارد. سیاستهای صنعت خودروهای انرژی نو چین باید بیشتر تقویت شود، به‌ویژه سیاستهای اصلی در مورد نوآوری‌های فناوری. |
4 | ارائه مدل ارتباط صنعت با دانشگاه در شهر تهران: مطالعه موردی | حسین لو وهمکاران | 1400 | با مقایسۀ کارایی رویکردهای پژوهشی در دانشگاههای روسی و اروپایی با یکدیگر، به این نتیجه رسیدند که مشوق‌های بیشتر در بخش صنایع اروپایی، به منظور توسعۀ رویکردهای پژوهشی در دانشگاهها و تقاضای بیشتر برای خروجی پژوهشی دانشگاهها، ارتباط اثربخش تری بین این دو ایجاد کرده است. همچنین، نهادها و سازمانهای تسهیلگر در اروپا، مانند بنگاههای نیازسنجی بخش های مختلف تحقیقات صنایع، و ارتباط دهی مناسب آنها، با بخش های پژوهشی دانشگاه ها، ارتباط بین این دو را مؤثرتر و کارآمدتر کرده است.. |
5 |
|
|
|
|
6 | ارزیابی پیاده سازی سیاستهای علم و فناوری مراکز تحقیقاتی دستگاههای اجرایی | طباطبائیان، فاتح راد و شجاعی | 1388 | در اين مقاله پس از تشريح مباني نظري ارزيابي سياستها و با نگاه به سياستهاي اجرايي ابلاغي علم و فناوري مراكز تحقيقاتي دستگاههاي اجرايي، بر روش، فرايند و نتايج ارزيابيِ انجام شده مروري صورت میگيرد و در پرتو آن پيشنهادهايي براي كارايي و اثربخشي بيش تر ارزيابي سياستها در حوزه پژوهش ارائه مي شود. |
7 | ارائه مدل ارتباط صنعت با دانشگاه در شهر تهران: مطالعه موردی | حسین لو وهمکاران | 1400 | سه بعد فردی (مؤلفههای فکری، نگرشی، مهارتی)، سازمانی(مؤلفههای قانونی و حقوقی، فرهنگی، مدیریتی) و محیطی(مؤلفه های ویژگیهای صنعت، زیرساختی) به همراه چهارده مؤلفه و 55 شاخص استخراج گردید. در این میان بعد سازمانی بیشترین اولویت را به خود اختصاص داد.. |
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه .../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 233 |
[1] . The United Nations Industrial Development Organization (UNIDO)
[2] .Yang
[3] .Zenezini & De Marco
[4] .Liu
با بررسی و مرور پیشینه تجربی میتوان نتیجه گرفت که از نقطه نظر موضوعی و روش شناسی؛ در خصوص تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه صنعت پژوهشی یافت نشد، از این روی پژوهش حاضر برای نخستین بار سعی کرده تا سیاستهای کلی نظام پیرامون صنعت را استخراج و تحلیل کند.
6- روششناسی تحقیق
این پژوهش از منظر مبانی فلسفی، تفسیری؛ از نظر نوع هدف، توسعه‌ای-راهبردی و از نظر ماهیت، توصیفی-تحلیلی از نوع تحلیل محتوا است که به صورت آمیخته (کیفی: تحلیل محتوا-کمی: آمار توصیفی) به تجزیه و تحلیل سیاستهای کلی نظام پیرامون صنعت پرداخته است. به منظور گردآوری اطلاعات؛ از منابع کتابخانه‌ای داخلی برای تدوین مبانی نظری و پیشینه تحقیق استفاده شده است و متون سیاستهای کلی نظام و برنامه‌های توسعه کشور به عنوان اسناد و مدارک مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری شامل اسناد مربوط به سیاستهای کلی نظام و برنامه‌های توسعه کشور می‌باشد که جامعه و نمونه بر هم منطبق می‌باشد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش تحلیل محتوای استقرایی استفاده شده است. در اين مرحله مضامین و عبارات كليدي از سیاستهای کلی نظام در حوزه صنعت استخراج و كدگذاري شده و طبقه‌بندي گردید (کدگذاری باز و محوری) و در ادامه تحلیل آماری توصیفی جهت تعيين ميزان اهميت آنها، صورت گرفت. برای بررسی روایی محتوا از روش بالتز و باسل استفاده شده است. بدین ترتیب مقدار شاخص روایی محتوی شاخص‌های پژوهش حاضر 0.87 بوده است. این بدان معناست که مفاهیم و مقولههای استخراج شده از ویژگیهای مربوط بودن، واضح بودن و سادگی برخوردار بودهاند. یکی از شاخص‌هایی که برای سنجش پایایی در تحلیل محتوا نیز استفاده میشود؛ ضریب کاپاست که بیانگر میزان توافقی است که کدگذاران مستقل، هنگام ارزیابی ویژگیهای یک پیام یا متن به دست می‌آورند. به عبارت دیگر اندازه ضریب کاپا نمایانگر توافق بین دو کدگذار است [3]. ضریب پایایی مربوط به پژوهش حاضر برابر 79/0 می‌باشد که نشان دهنده پایایی قابل پذیرش آن می‌باشد.
به طور کلی مراحل انجام تجزیه و تحلیل داده‌ها و متدولوژی انجام این پژوهش در قالب فلوچارت ذیل آورده شده است.
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه.../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 234 |
شکل 1. مراحل اجرایی انجام پژوهش
7- یافته‌های پژوهش
تحلیل سیاستهای کلی نظام مرتبط با صنعت
در این بخش به انجام تحلیل کمی و کیفی بر روی سیاستهای کلی نظام مرتبط با بخش صنعت می‌پردازیم. چهار فعالیت مهم در این بخش عبارتند از: 1- گردآوری سیاستهای کلی مرتبط با صنعت و استخراج بندهای سیاستی مربوطه بر اساس پروتکل و کلید واژههای پژوهش و احصاءاحکام سیاستی از بندهای سیاستی 2- دسته‌بندی موضوعی احکام سیاستی احصاء شده از بندهای سیاستی در دو سطح خرد و کلان 3- تحلیل کمی و توصیف آماری احکام سیاستی مرتبط با صنعت 4- تحلیل محتوایی احکام سیاستی؛ که در ادامه به توضیح آنها خواهیم پرداخت.
1- گردآوری سیاستهای کلی مرتبط با صنعت، استخراج بندهای سیاستی و احصاء احکام
در این بخش ضمن مراجعه به اسناد بالادستی کشور و پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف، با در نظر گرفتن کلید واژههای پژوهش و همچنین با اعمال پروتکل پژوهش؛ 19 بسته سیاستی مرتبط با صنعت (به صورت مستقیم و غیرمستقیم)؛ از جمله سیاستهای کلی نظام در بخش صنعت (مصوب 22/05/1384 - ابلاغی 29/09/1391) و سایر سیاستهای کلی نظام که هنوز پویا و فعال است مثل سیاستهای کلی علم و فناوری، سیاستهای تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی (ابلاغی 24/11/1391)، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، سیاستهای کلی اصلاح الگوی مصرف، سیاستهای کلی تشویق سرمایه‌گذاری، سیاستهای کلی برنامه‌ی ششم توسعه (ابلاغی 09/04/1394)، سیاستهای کلی «خودکفایی دفاعی و امنیتی» (29/09/1391)، سیاستهای کلی نظام در زمینه‌ی «انرژی» (20/12/1379)، سیاستهای کلی اشتغال، سیاستهای کلی اصل ۴۴ (01/03/1384)، سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی ج.ا.ا (11/04/1385)، سیاستهای کلی «آمایش سرزمین» (21/09/1390)، سیاستهای کلی «بخش معدن» (20/12/1379)، سیاستهای کلی مسکن (ابلاغی 29/11/1389)، سیاستهای کلی امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات و ارتباطات(افتا) (ابلاغی 29/11/1389)، سیاستهای کلی محیط زیست(26/08/1394)، سیاستهای کلی پدافند غیرعامل واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه .../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 235 |
جدول3. احصاء احکام سیاستی از بندهای سیاستهای کلی نظام مرتبط با صنعت
عنوان سیاست | بند سیاست | احکام سیاستی | |
|---|---|---|---|
1 | سیاستهای کلی تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی (ابلاغی 24/11/1391) | 1- بالا بردن قدرت رقابت و افزایش بهرهوری عوامل تولید با: - اصلاح و بازسازی ساختار تولید ملی - کاهش هزینه ها و بهبود کیفیت تولید - اتخاذ انواع تدابیر تشویقی و تنبیهی - بهینه‌سازی تعامل عوامل تولید | 1. افزایش بهرهوری عوامل تولید با اصلاح و بازسازی ساختار تولید ملی 2. افزایش بهرهوری عوامل تولید با کاهش هزینه‌ها 3. افزایش بهرهوری عوامل تولید با بهبود کیفیت تولید 4. افزایش بهرهوری عوامل تولید با اتخاذ انواع تدابیر تشویقی و تنبیهی 5. افزایش بهرهوری عوامل تولید با بهینه سازی تعامل عوامل تولید 6. بالا بردن قدرت رقابت با اصلاح و بازسازی ساختار تولید ملی 7. بالا بردن قدرت رقابت با کاهش هزینه‌ها 8. بالا بردن قدرت رقابت با بهبود کیفیت تولید 9. بالا بردن قدرت رقابت با اتخاذ انواع تدابیر تشویقی و تنبیهی 10. بالا بردن قدرت رقابت با بهینه سازی تعامل عوامل تولید |
2 | سیاستهای کلی نظام در بخش صنعت (مصوب 22/05/1384 - ابلاغی 29/09/1391) | ۲- افزایش توان رقابت‌پذیری صنعت ملی، بر اساس: - گسترش مالکیت و مدیریت بخش غیردولتی - رعایت اندازه‌ی اقتصادی بنگاه‌ها - لغو امتیازات خاص و انحصارات غیر ضرور. | 1. افزایش توان رقابت‌پذیری صنعت ملی بر اساس گسترش مالکیت بخش غیردولتی 2. افزایش توان رقابت‌پذیری صنعت ملی بر اساس گسترش مدیریت بخش غیردولتی 3. افزایش توان رقابت‌پذیری صنعت ملی بر اساس رعایت اندازه‌ی اقتصادی بنگاه‌ها 4. افزایش توان رقابت‌پذیری صنعت ملی بر اساس لغو امتیازات خاص و انحصارات غیرضرور |
2- دسته‌بندی موضوعی احکام سیاستهای کلی مرتبط با صنعت
در این مرحله با مراجعه به مجموعه سیاستهای کلی مرتبط با صنعت (19 بسته سیاستی) و بندهای سیاستی مربوطه (61 بند سیاستی) که در مرحله قبل گردآوری گردید، 368 حکم سیاستی احصاء گردید و سپس این احکام سیاستی بر اساس درجه تشابه و نزدیکی مفاهیم مورد اشاره در هر حکم، در دو سطح موضوعی خرد و کلان طبقه‌بندی گردید. بدین شکل که ابتدا 368 حکم سیاستی مربوطه از نظر تشابه مفهومی در 157 دسته خرد و در نهایت در 29 دسته کلان طبقه‌بندی گردید. در ادامه بخشی از نحوه دسته‌بندی احکام آورده شده است.
واکاوی و تحلیل سیاستهای کلی نظام در حوزه.../ وحید بیگمحمدلوو همکاران 236 |
