Studying the Relationship Between Socio-cultural Capital and High-Risk Social Behavior of Iranian University Students
Subject Areas : General
Taha Ashayeri
1
*
,
Tahereh Jahanparvar
2
,
Solmaz Avarideh
3
1 - Studying the Relationship Between Socio-cultural Capital and High-Risk Social Behavior of Iranian University Students
2 - Ph.D. student of Cultural Sociology, Department of Social Sciences, Faculty of Social Sciences, Communication and Media, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
3 - Assistant professor and faculty member of the Department of Social Sciences, Payam Noor University of Tehran, Tehran, Iran
Keywords: Social Capital, Cultural Capital, Risky Social Behavior, Students' Lifestyle, University,
Abstract :
High-risk behaviors among students is considered one of the issues of university and higher education in the country, addiction, smoking, high-risk sexual behaviors, dangerous driving, evasion of the law, etc., have reduced the quality of the academic system, academic decline, and the dominance of negative social issues on the overall atmosphere of the educational system. Social and cultural capital plays an important role in reducing risky social behaviors among students. The current research method is quantitative meta-analysis and systematic review based on sources and scientific documents published on Normagz, Iran Mag and Iran Doc sites in the period of 1403-1390. From the statistical population of 24 studies, following the screening steps and inclusion criteria (survey and quantitative, having sample size and Pearson and Spearman correlation coefficient, significance level and scientific validity), 13 documents were selected by non-probability sampling method (purposive and available). and entered into the cma2 software
The tests used are Cohen's d, Fisher's f, and Q tests. Finally, the effect size coefficient of Cohen and Fisher shows that social capital (31%) and cultural capital (36%) explain the changes in risky behavior of students and the direction of this effect is opposite, as well as cultural and social capital (general index) capital) has generally predicted 41% (inverse) of changes in risky social behavior.
Finally, with the increase of social and cultural capital due to the promotion of support structure, cohesion, partnership, trust and improvement of cultural dignity, awareness and cultural literacy; It prevents the normalization of negative, abnormal and dangerous actions and gradually the academic environment becomes a healthy, normal and self-controlling environment
1. افشانی، سید علیرضا و زینب جعفری." رابطه سرمایه اجتماعی و امید به آینده در بین دانشجویان دانشگاه یزد". فصلنامه علوم اجتماعی، سال 52، شماره 3، ص.116-93.(1395).
2. آقاجان، مهدی. "رابطه سبک‌های تربیتی ادراک‌شده و حمایت اجتماعی خانواده و دوستان با رفتارهای پرخطر در دانشجویان". پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکده روانشناسی عمومی.(1393).
3. اکبری زردخانه، سعید. حمید یعقوبی. عذرا شالباف، یعقوب عبدالله پور. ولی الله رمضانی. و روح الله حدادی. "رفتارهای پرخطر و عوامل مرتبط با آن در دانشجویان دانشگاههای تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری". فصلنامه پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی، دوره 6، شماره 1، ص 135- 115. (1394)
4. باقری یزدی، هانیه السادات. "رابطه سرمایه اجتماعی با خطرپذیری در دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی تهران". فصلنامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 11، شماره 4، ص.250-223.(1390).
5. بهرامی ،ژیلا. فرزاد زندی. مریم اکبری. و هوشنگ جدیدی. " تدوین مدل علی رفتارهای پرخطر بر اساس سرمایه اجتماعی و مسئولیت‌پذیری با نقش میانجی هویت اخلاقی (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه)". فصلنامه علم مطالعات راهبردی ورزش و جوانان،شماره 49 ، ص 72 - 53.(1399)
6. بوردیو، پیر. "نظریه کنش؛ دلایل عملی و انتخاب عقلانی". ترجمه مرتضی مردی‌ها، تهران: انتشارات نقش و نگار.(1380). 7. بوردیو، پیر . "تمایز". ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر ثالث.(1392).
8. حسینیان، سیمین. نوشین پردلان. حمید حیدری. و محمدرضا عابدی. "پیش‌بینی رفتار پرخطر بر اساس سبک‌های دل‌بستگی و حمایت اجتماعی در دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان". مجله پژوهش‌های انتظامی - اجتماعی زنان و خانواده، سال 2، شماره 1، ص 54-42.(1393).
9. دانافر، عباسعلی. گلنار دهقان دهنوی. سید علی هشمیان‌فر. و فاطمه دانافر." بررسی رابطه بین سرمایه فرهنگی با بروز انواع رفتارهای پر خطر در بین دانشجویان دانشگاه یزد". دوماهنامه علمی پژوهشی دانشکده بهداشت یزد، سال 14 شماره: 6(54)، ص383-372.(1394).
10. دلیری، ژیلا. "بررسی رابطه بین سرمایه فرهنگی با بروز انواع رفتارهای پرخطر در بین جوانان (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه یزد)". پایان‌نامه ارشد دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد.(1392)
11. عاطفی فر، حمیدرضا. حسین آقاجانی مسرایی . و علیرضا محسنی تبریزی. "تیپولوژی راهبردهای مراقبت از رفتارهای پرخطر برحسب وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانواده (موردمطالعه: شهر تبریز)". نشریه روان پرستاری، دوره 11، شماره 5، ص 14 – 3.(1402).
12. عشایری، طاها. مریم امین. طاهره جهان پرور. و فائزه رقمی. "رابطه مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی با بزهکاری اجتماعی: فراتحلیل پژوهش‌های بازه زمانی 1387 الی 1400". فصلنامه مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 9، شماره 4، ص 568 -543. (1401).
13. عشایری، طاها. حسن مؤمنی، حسن. هانیه عادل. و طاهره جهان پرور. "شناسایی فراتحلیل عوامل مؤثر بر رفتار پرخطر". فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال 17، شماره 53، ص 59 – 31. (1401).
14. فتحی آبادی ، زهرا . "مطالعه رابطه کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی خانواده با رفتارهای پرخطر دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان". پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.(1398).
15. کریم‌زاده، بیاض. بابک پور قهرمانی. وجمال بیگی."بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و فرهنگی با گرایش به بزهکاری سایبری". دو فصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، سال 10، شماره 1، ص 291-267.(1400).
16. کوهی، کمال . و طاهره وفایی اقدم. "بررسی نقش عوامل اجتماعی دربروز رفتارهای پرخطر و زمینه‌های اجتماعی مرتبط با آن (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه تبریز)" . نشریه دانش انتظامی آذربایجان شرقی، پیاپی 30 ،ص.54-31.(1397).
17. مکتبی، غلامحسین. عبدالله سلطانی، منیژه ابواسحاقی. و حسن نوکاریزی. "رابطه پیوندهای والدینی و ابراز وجود با رفتارهای پرخطر در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز". دو فصلنامه مشاوره کاربردی، دوره 4، شماره 2، ص 82-69.(1393).
18. نیازی، محسن. محمد عباس‌زاده. و موسی سعادتی. "مطالعه جامعه شناختی نقش مداخله گرایانه ی سرمایه های فرهنگی و نمادین در تأثیرگذاری سرمایه ی اقتصادی بر بروز رفتارهای پرخطر در بین جوانان شهر تبریز". مطالعات جامعه شناختی شهری (مطالعات شهری)، شماره 27، ص 90-49.(1397).
19. ABAZARI, F.HAGHDOOST, A.A. ABBASZADEH. ,A.”The Relationship between Students' Bonding to School and Multiple Health Risk Behaviors among High School Students in South-East of Iran”. Iranian J Publ Health, Vol. 43, No.2, Feb 2014, pp.185-192.(2013).
20. Arslan, G. & Balkıs, M. .”The investigation of relationship between problem behaviors and family problems in adolescence”. SDU International Journal of Educational Studies, 1(1), 11-23.(2023).
21. Beck U. “ World at Risk. Polity Press”. Cambridge.(2009).
22. Bourdieu, P.“The Force of Law: Toward a Sociology of the Juridical Field”. Hastings Law J. 38: 805–53. 1986).
23. Burchfield, K. B. & Silver, E. “Collective efficacy and crime in Los Angeles neighborhoods: Implications for the Latino paradox”. Sociological Inquiry, 83(1), 154–176.(2013).
24. Busse, H. Buck, C. Stock,C. Zeeb, H. Pischke, C.R. Fialho,P.M.M.Wendt, C. Helmer, S.M.“Engagement in Health RiskBehaviours before and during theCOVID-19 Pandemic in GermanUniversity Students: Results of aCross-Sectional Study”. Int. J. Environ.Res. Public Health 2021, 18, 1410.https://doi.org/10.3390/ ijerph18041 41. (2021).
25. Cockerham, W. C. “Health and Social Change in Russia and Eastern Europe”. London: Routledge.(1999).
26. Coleman, J. S. “ Social capital in the creation of human capital”. American Journal of Sociology, 94, S95–S120.(1988)
27. Daliri Khomami, H. & Sadeghi Afjeh, Z. “Predictive Role of Social Capital and Mental Health in Tendency to Risky Behaviors in Students Document Type : Original Articl”e, Razavi Int Med. 2021 December; 9(4):e1034 doi: 10.30483/RIJM.2021.254182.1034.(2020).
28. Deutschmann,M. ,Magdalena P.P.&Wanke ,M.”Risk Behavior of Youth - Social Definition of Risk”, Zeszyty Pracy Socjalnej, ISSN 1507-4285, e-ISSN 2449-6138DOI: 10.4467/24496138ZPS. 20.031.13086.(2020).
29. Dishion, T. J. McCord, J. & Poulin, F. “When interventions harm: Peer groups and problem behavior”. American Psychologist, 54(9), 755.(1999).
30. Donovan, J. E. & Jessor, R.” Structure of problem behavior in adolescence and young adulthood”. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 53(6), 890. doi: 10.1037/0022-006X.53.6.890(1985).
31. Giddens A. (1991). “Modernity and Self-identity: Self and Society in the Late Modern Age”. Stan¬ford University Press, Stanford.(1991)
32. Hawdon, J. & Ryan, J. (2009). Social capital, social control, and changes in victimization rates. Crime & Delinquency, 55, 526-549
33. Helliwell, P. J. “Suicide amongst anaesthetists-in-training”. Anaesthesia, 38, 1097.(2007).
34. Jessor, R. “Risk behavior in adolescence: A psychosocial framework for understanding and action”. Journal of Adolescent Health, 12(8), 597-605. doi: 10.1016/1054-139X(91)90007-K.(1991).
35. Kinard, B. R. A. “ Comparison of advertising, social, and cognitive predictors of adolescent and adult risk behaviors (Doctoral dissertation)”. Mississippi State University, ABD.(2006).
36. Matsueda, R. L. & Drakulich, K. M.“ Measuring collective efficacy: a multilevel measurement model for nested data”. Sociological Methods & Research, 45(2), 191–230.(2016).
37. Prieur, A. Skjøtt-Larsen, J. & Rosenlund, L. “ Cultural Capital Today: a case study from Denmark”. Poetics, 36(1), 45-70.(2008).
38. Putnam, R. “ Bowling alone: The collapse and revival of American community”. New York, NY: Simon & Schuster.(2000).
39. Raghibi M. “Examining High Risky Behavior among Students of Zahedan Universities.” Int J High Risk Behav Addict.;1(1): 39-43. DOI: 10.5812/ijhrba.4188.(2012).
40. Rosenfeld, R. Messner, S. F. & Baumer, E. P.“Social capital and homicide”.Social Forces, 80, 283-310.(2001). 41. Rukus, J. & Warner, M. E. „Crime rates and collective efficacy: the role of family friendly planning”. Cities, 31, 37–46.(2013).
42. Schnettler S and Steinbach A.”.Is Adolescent Risk BehaviorAssociated With Cross-HouseholdFamily Complexity? An Analysis ofPost-separation Families in 42Countries”. Front. Sociol. 7:802590.doi: 10.3389/fsoc.2022.802590.(2022).
43. Siyez, D. M. „Ergenlerde problem davranışlar“. Ankara: Pegem Akademi.(2009).
44. Sutherland, A. Brunton-Smith, I. & Jackson, J. „Collective efficacy, deprivation and violence in London”,. British Journal of Criminology, 53(6), 1050–1074.(2013).
45. Young,Kathryne M. Katie R. Billings”.Legal Consciousness and Cultural Capital”, Law & Society Review, Volume 54, Number 1 (2020): 33–65.(2020).
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر اجتماعی دانشجویان دانشگاههای ایران
* طاها عشایری ** طاهره جهانپرور *** سولماز آوریده
* استادیار دانشكده علوم اجتماعي و عضو هئیت علمی گروه تاریخ و علوم اجتماعی علوم اجتماعي دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
t.ashayeri@uma.ac.ir
** دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی، گروه علوم اجتماعي دانشكده علوم اجتماعي ارتباطات و رسانه، دانشگاه آزاداسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
*** استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور تهران، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 02/04/1403 تاریخ پذیرش: 17/06/1403
چکیده
رفتارهای پرخطر در میان دانشجویان یکی از مسائل دانشگاهی و آموزش عالی کشور محسوب میشود، اعتیاد، دخانیات، رفتارهای پرخطر جنسی، رانندگی خطرناک، قانون‌گریزی و غیره، به کاهش کیفیت نظام دانشگاهی، افت تحصیلی و سلطه مسائل اجتماعی منفی بر فضای کلی نظام آموزشی شده است. سرمایه اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در کاهش رفتارهای پرخطر اجتماعی در میان دانشجویان دارد. روش تحقیق حاضر از نوع فرا تحلیل کمی و مرور سامانمند با تکیه‌بر منابع و اسناد علمی منتشرشده از سایت نورمگز، مگ ایران و ایران داک دربازه زمانی 1390-1403 است. از جامعه آماری 24 پژوهش، با رعایت مراحل غربالگری و ملاک ورود (پیمایش و کمی بودن، دارا بودن حجم نمونه و ضریب همبستگی پیرسون و اسپیرمن، سطح معنی‌داری و اعتبار علمی)، 13 سند به روش نمونه‌گیری غیراحتمالی (تعمدی و دسترس)، انتخاب و وارد نرم‌افزار cma2 شده است. آزمون مورداستفاده d کوهن و f فیشر و آزمون‌های Q است. درنهایت ضریب اندازه اثر (effect size) کوهن و فیشر نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی (31 درصد) و سرمایه فرهنگی (36 درصد) از تغییرات رفتار پرخطر دانشجویان را تبیین کرده و جهت این تأثیر معکوس است، همچنین سرمایه فرهنگی و اجتماعی (شاخص کلی سرمایه) به‌طورکلی 41 درصد (معکوس) از تغییرات رفتار پرخطر اجتماعی را پیش‌بینی نموده است. درنهایت با افزایش سرمایه اجتماعی و فرهنگی به دلیل ارتقای ساختار حمایتی، انسجامی، مشارکتی، اعتماد و بهبود منزلت فرهنگی، آگاهی و سواد فرهنگی؛ از عادی شدن کنش‌های منفی، ناهنجارانه و پرخطر ممانعت نموده و تدریجی فضای دانشگاهی تبدیل به محیطی سالم، بهنجار و خودکنترل‌گر می‌گردد.
واژههای کلیدی: سطح سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی، رفتار پرخطر اجتماعی دانشگاهیان، سبک زندگی دانشجویان، دانشگاه.
نوع مقاله: علمی
تعریف اجتماعی رفتار پرخطر، در تنوعی از دنیای چندبعدی هنجارها، ارزش‌ها، آیین‌ها و گفتمان‌ها قرارگرفته و توجه به بسترهای اجتماعی درگیری در رفتار پرخـطر و تولـید دانـش دربـاره آنها، به محقـقان اجـازه
نویسنده عهدهدار مکاتبات: طاها عشایری T.ashayeri@uma.ac.ir
|
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 208 |
دانشگاهی و قرار گرفتن در محیط تازه، ناشناخته و نسبتاً غریب نسبت به فضای صمیمی، آشنا و عادت شده ساختاری (قبل از دانشگاه) با خود چالش‌های اجتماعی-فرهنگی مختلفی را خلق می‌کند. زیستن در خوابگاه؛ تعامل با استاد، پیوستن به گروه جدید و شکل‌گیری هویت نوین دانشجویی؛ تعارض و تضادهای فرهنگی میان گروه‌های قومی در دانشگاه و زیست خوابگاهی؛ وجود فشارها و محدودیت دانشگاهی به دلیل هنجارها و ارزش‌های خاص خود؛ گسستن از فضای نظام مدرسه و قرار گرفتن در فضای بسیار متفاوت دانشگاهی؛ دوری از مهم‌ترین نظام و نهاد اجتماعی بنام خانواده و درنهایت فشارهای آموزشی-علمی و محیطی دانشگاه آنها را در مسیرهای مختلفی قرار می‌دهد، مهم‌ترین آن گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی است. این پژوهش بر این ادعاست که در این فضای موجود طبق توصیف فوق؛ تقویت و حضور دو سرمایه فرهنگی و اجتماعی نقش تعیین‌کننده داشته و می‌تواند به‌عنوان الگوی مراقبتی مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 209 |
- مطالعه و بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر اجتماعی در بین دانشجویان
- مطالعه و بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر اجتماعی در بین دانشجویان
- مطالعه و بررسی تأثیر شاخص کلی سرمایه‌بر رفتار پرخطر اجتماعی در بین دانشجویان
2- مبانی و رویکردهای نظری
3- رفتار پرخطر اجتماعی: مفهوم رفتار پرخطر بهداشتی می‌تواند به‌مثابه هرگونه کنش و فعالیتی توسط افرادی با فروانی یا شدتی که توصیف شود که رفتارهای خطرناک و ناسالم را تشدید و افزایش می‌دهد. رفتارهای پرخطر ازجمله الکل، مواد مخدر، سوءاستفاده جنسی، رانندگی پرخطر و تمایل‌های خودکشی، رفتارهای ضداجتماعی و ضد هنجاری محسوب می‌شوند (اباذری و همکاران، 2013). به‌طورکلی رفتارهای پرخطر دانشجویی شامل خشونت اجتماعی؛ رانندگی پرخطر؛ مصرف داروهای غیرمجاز؛ خودکشی؛ اعتیاد به فضای مجازی؛ سبک غذایی ناسالم؛ مصرف سیگار و دخانیات؛ سبک غیرورزشی؛ مصرف الکل؛ روابط جنسی ناسالم و خطرناک است [13].
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 210 |
5- سرمایه فرهنگی: مفهوم سرمایه فرهنگی اصطلاحی است که بوردیو آن را در کتاب تمایز3 (1984) به‌کاربرده و به پویایی و تقسیم‌بندی اجتماعی در جوامع معاصر (طبقاتی) و ارتباط آن با شکلی از سبک زندگی کمک شایانی نموده است. طبقه مسلط جامعه به لحاظ فرهنگی؛ منجر به سلطه آن در سلسله‌مراتب اجتماعی می‌گردد که در فضای اجتماعی آن را فراگرفته و به کار می‌گیرد. در این میان سرمایه فرهنگی، دارایی غیراقتصادی است. وی ضمن تشریح سرمایه فرهنگی و نقش آن در ارتقای سلامت رفتاری و اجتماعی؛ به سبک زندگی والا (سرمایه فرهنگی والا) و سبک زندگی عامیانه (طبقه پایین و فقیر) اشاره می‌کند که طبقه‌های بالا دارای سبک زندگی زیباشناختی داشته و به سبک غذایی سالم توجه کرده، اما در طبقه‌های پایین به رفتارهای کارکردی (نیازمحور)، غذاهای شکم‌پرکن، چربی‌دار و پرخوری بیشترین اهمیت بیشتری را می‌دهند [37] وجود فقر فرهنگی به‌مثابه سرمایه فرهنگی مختل و چندپاره؛ عادت‌های رفتاری خطرناک را بین گروه‌های هم‌کیش، خانواده و ساکنان یک محیط ترویج می‌دهد و فقدان دانش، آگاهی لازم از پیامدهای رفتاری و ضعف مکانیسم‌های پیشگیرانه؛ باعث تکرار و گرایش به بزهکاری و کنش‌های پرخطر اجتماعی –فردی می‌گردد. به‌این‌ترتیب میزان رفتارهای پرخطر در لایه‌های پایین اجتماعی که در آن تبدیل به عادتی اجتماعی میشود؛ شایع‌تر است. تکرار رفتارهای مرتبط با اعتیاد، مصرف دخانیات و عادی شدن ناهنجاری‌ها در قالب جشن، مناسک‌های جمعی، مهمانی دورهمی و دوستانه؛ باعث تبدیل‌شدن آن به ذائقه اجتماعی می‌گردد. به‌زعم وی؛ گروه طبقاتی بر اساس سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی و گونه سبک زندگی از همدیگر متمایز می‌شوند[11] بک زندگی بادانش و ترجیحات موسیقی، خواندن، غذا و فعالیت‌های اوقات فراغت و مسائل اخلاقی تبیین میشود؛ نگرش فرد را نسبت به رفتارها و نحوه انجام آن تغییر می‌دهد. سرمایه فرهنگی به مجموعه از توانمندی‌ها، عادت‌ها و طبع فرهنگی (دانش، سلیقه، زبان، ذوق، سبک زندگی) دلالت دارد که از پرورش خانوادگی، آموزش رسمی و فرهنگ شغلی سرچشمه می‌گیرد [15] (این دانش، مهارت‌ها، سلیقه‌ها، رفتارها و سبک‌های تعاملی؛ تعیین‌کننده سلامت فرهنگی و اجتماعی است. آگاهی، عادت، آداب‌ورسوم نگرش، باور و هنجارها؛ مهم‌ترین مکانیسم مبارزه با کج‌روی و بزهکاری‌هاست که در قلب سرمایه فرهنگی نهفته است [45] به‌طورکلی سرمایه فرهنگی به سه شکل الف. تجسم‌یافته (موارد طولانی‌مدت ذهن و بدن)؛ ب. حالت عینیت یافته (اشیا فرهنگی که می‌تواند به سرمایه اقتصادی تبدیل شود) و ج. حالت نهادینه‌شده (دارایی شناخته‌شده مانند مدارک تحصیلی) است . سرمایه فرهنگی با ایجاد مهارت، دانش و آگاهی فرهنگی و سواد سلامت، میزان رفتارهای پرخطر را کاهش می‌دهد، یکی از مکانیسم‌های مبارزه با رفتارهای پرخطر تکیه‌بر رفتارهای غذایی سالم، نوشیدنی‌ها مجاز، عدم استعمال دخانیات، تکیه‌بر سبک ورزشی و رعایت بهداشتی‌های فردی است [25] که جهان‌بینی و باورهای فرهنگی فرد و جامعه به آن جهت می‌دهد. سبک زندگی سلامت‌محور؛ الگوهای رفتاری سلامتی را می‌رساند که فعالیت روزمره با آن در ارتباط هستند. این سبک زندگی سالم، انتخاب‌ها و فرصت مناسبی را برای زیست سالم و دوری از رفتارهای پرخطر خلق می‌کند ازنظر بوردیو، ذائقه مجموعه‌ای از علایق و گرایش‌هایی است که هر فردی از ابتدای زندگی متناسب با سرمایه اقتصادی و فرهنگی‌اش آن را پذیرفته و درونی می‌سازد، به‌مرور در منش، شخصیت و رفتار وی متجلی میشود. افرادِ با سرمایه فرهنگی بالا، احتمالاً دارای آموزش بالا و ثروت بیشتر و در مقابل، افراد با سرمایه فرهنگی پایین، دارای آموزش پایین و ثروت کمتری هستند [7] سرمایه فرهنگی در یک‌کلام با آموزش (تحصیلات) و شغل (طبقه اجتماعی) ارتباط دارد [7] و ناظر بر خصوصیات فکری و تربیتی، ویژگی‌های آموزشی و مهارت‌های فرهنگی است [6] به هر میزانی که فرد از داشته‌های فرهنگی، فکری، مهارتی و ذهنی قوی برخوردار بوده؛ سطح بالایی از عزت‌نفس، حرمت اجتماعی-نفس، سلامت نفس، خوداتکایی اجتماعی و استقلال شخصیتی را حفظ نموده و در بحران‌ها و مسائل اجتماعی از خود محافظت و مراقبت می‌کند، این سرمایه نقش خودکنترلی درونی را دارد. منش‌های اجتماعی؛ کنش‌های فردی را ساماندهی کرده و در سبک تفریحی، عضویت در گروه‌ها؛ میزان دین‌داری؛ پایبندی به هنجارها و ارزش‌های اجتماعی خود را نمایان می‌سازد و به فرد شایستگی رفتاری عطا می‌کند. آگاهی و سرمایه فرهنگی؛ کاهش مصرف سیگار، رعایت خوردن و نوشیدنی سالم و مشارکت بهتر در امور ورزشی را ترغیب می‌کند. عادتواره زیستی و ذائقه اجتماعی، از سرمایه فرهنگی نشات می‌گیرد که به سبک زندگی غیره مخاطره‌آمیز کمک می‌کند.
6- جمع‌بندی نظری
می‌توان گفت که سرمایه اجتماعی و فرهنگی دو عنصر و شاخص مهمی در ارزیابی سلامت اجتماعی (جامعه بدون مخاطره رفتاری) هستند، محیط‌های آموزشی نیز برای حفظ سلامت محیطی، دوری از بزهکاری و آسیب‌های اجتماعی در دانشگاه، محیط‌های خوابگاهی و علمی، نیازمند سطح بالایی از سرمایه اجتماعی و فرهنگی هستند، این دو عنصر خلق‌کننده کنترل اجتماعی در رفتار دانشجویان هستند. نقش سرمایه اجتماعی و فرهنگی تأمین سعادت، سلامت، آرامش و کاهش رفتارهای مخاطره‌آمیز از طریق کنترل اجتماعی، خلق
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 211 |
7- پیشینه پژوهش
پژوهش‌های صورت گرفته درباره رفتار پرخطر که ارتباط با محیط دانشگاهی و دانشجویی داشته در جدول شماره 1 به‌طور خلاصه جهت تبیین و تحلیل ارائه‌شده است.
جدول 1. پیشینه تجربی پژوهش
|
|
8- نقد و نوآوری پژوهش
رفتارهای پرخطر، مسئله اجتماعی-فرهنگی است که در بین دانشجویان و دانشگاهیان از جمله سیگار، مصرف دخانیات، خودکشی، هنجارشکنی و سایر رفتارهای غیرقانونی و ضد هنجاری افزایش‌یافته است. پژوهش‌های پیشینه زیادی در این امر انجام‌گرفته است،
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 212 |
|
بر این اساس هدف اصلی پژوهش مطالعه فراتحلیل جامع در سطح کلی ایران است، پژوهش حاضر با رویکرد فراتحلیل قصد دارد رابطه بین سرمایه اجتماعی و فرهنگی با رفتار پرخطر را تبیین و مطالعه کرده و اثر کلی آن را برآورد کند.
9- مدل نظری پژوهش
|
شکل 1. الگوی نظری پژوهش |
10- فرضیه پژوهش
به نظر می‌رسد بین سرمایه فرهنگی و اجتماعی و مؤلفه‌های آن با گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود دارد.
11- روش‌شناسی
در این تحقیق از فراتحلیل کمی بهره گرفته‌شده است. فراتحلیل برآورد اندازه اثر مطالعات در یک واحد اصلی است که با ارجاع به مقالات منتشره، سال پژوهش، متغیرهای معنی‌دار با وابسته ارزیابی میشود. برای دریافت و جمع‌آوری مقالات از سایت نورمگز، سیویلیکا، ایران داک و مگ ایران با کلیدواژه "سرمایه فرهنگی، اجتماعی و رفتار پرخطر"دربازه زمان 1390 الی 1403" با حجم نمونه 26 تحقیق را شناسایی و بعد از کنترل از حیث روشی، اعتبار، روایی و یافته‌های علمی، تعداد 13 سند وارد نرم‌افزار شده و اندازه اثر نهایی هر پژوهش و اثر نهایی کل به‌وسیله فرمول فیشر و کوهن برآورد شده است. برای تشخیص همگنی یا ناهمگنی تحقیقات فوق، از نمودار قیفی، آزمون Q استفاده‌شده و بعد از اثبات فرض ناهمگونی بین مطالعات از متغیر تعدیلگر (زمینه‌ای) برای سنجش میزان اثر آن بر رفتار پرخطر استفاده‌شده است. روش‌های آماری تحقیق اطلاعات موجود در تحقیق بعد از کدگذاری، با نرم‌افزار CMA25 برای انجام محاسبات آماری، تجزیه‌وتحلیل شدند.
12- یافته‌های پژوهش
یافته‌های تحقیق در دودسته توصیفی و تحلیلی ارزیابی‌شده‌اند.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 213 |
- به لحاظ رشته تحصیلی نویسندگان، 38 درصد جامعه‌شناسی؛38 درصد روانشناسی، 7 درصد علوم تربیتی؛ 7 درصد مشاوره و 10 درصد از رشته مدیریت آموزشی است.
- به لحاظ شیوه نمونه‌گیری، 15 درصد تصادفی ساده،52 درصد تصادفی طبقه‌ای؛ 15 درصد خوشه مرحله‌ای و 9 درصد دسترس و 9 درصد تمام شمار بوده است.
- دانشجویان موردبررسی در 90 درصد دانشگاه دولتی، 8 درصد علمی کاربردی و 2 درصد دانشگاه آزاد هستند.
- 84 درصد مقاله‌های پژوهشی و 16 درصد پایان نامه‌های کارشناسی ارشد هستند.
- از بعد تحصیلات موردبررسی؛ 70 درصد مقطع ارشد؛ 20 درصد مقطع کارشناسی و 10 درصد مقطع دکتری بوده است.
- ازنظر جنسیت 78 درصد پسر و 22 درصد دختر بوده است.
14- تحلیلی
در این بخش، فراتحلیل پژوهش در دو بخش مجزا (سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی)، ارائه‌شده است.
الف. اندازه اثر پژوهش سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر
جدول شماره 2؛ اندازه تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای پرخطر اجتماعی دانشجویان را در تک‌تک پژوهش و به‌طورکلی نشان می‌دهد.
جدول شماره 2. اندازه اثر پژوهش سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نتایج جدول شماره 2 نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی در تمامی تحقیقات بر رفتار پرخطر اجتماعی تأثیر معنی‌داری داشته و به‌طورکلی توانسته 31 درصد از آن را تبیین و پیش‌بینی کند، با افزایش سرمایه اجتماعی؛ گرایش به رفتارهای پرخطر کاهش‌یافته و نقش محافظتی در برابر آسیب‌های رفتاری دانشجویان داشته است.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 214 |
جدول شماره 3؛ اندازه تأثیر سرمایه فرهنگی بر رفتارهای پرخطر اجتماعی دانشجویان را در تک‌تک پژوهش و به‌طورکلی نشان می‌دهد.
[1] . Collective efficacy
[2] . Social capital and Binformal social control
[3] . Distinction
[4] . wellspring
[5] . Comprehensive Meta Analysis2
جدول شماره 3. اندازه اثر پژوهش سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر
نویسندگان و نوع سرمایه | اندازه اثر | حد پایین | حد بالا | Z | سطح معنی‌داری | |
سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر | البرزی و همکاران (1398) | 512/0- | 588/0- | 427/0- | 099/10- | 000/0 |
کوهی و وفایی اقدم (1397) | 0/470- | 586/0- | 335/0- | 184/6- | 000/0 | |
نیازی و همکاران (1397) | 0/372- | 457/0- | 280/0- | 445/7- | 000/0 | |
دانافر و همکاران (1394) | 0/310- | 303/0- | 317/0- | 169/79- | 000/0 | |
ناصری (1397) | 0/380- | 493/0- | 255/0- | 615/5- | 000/0 | |
اثر کلی سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر | 365/0- | 528/0- | 301/0- | 860/4 | 000/0 | |
نتایج جدول شماره 3 نشان می‌دهد که سرمایه فرهنگی در تمامی تحقیقات بر رفتار پرخطر اجتماعی تأثیر معنی‌داری داشته و به‌طورکلی توانسته 36 درصد از آن را تبیین و پیش‌بینی کند، با افزایش سرمایه فرهنگی؛ گرایش به رفتارهای پرخطر کاهش‌یافته و به این معنی که با افزایش دانش، آگاهی و سواد فرهنگی؛ تمایل به رفتارهای پرخطر کاهش می‌یابد.
ج.ضریب اندازه اثر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر
جدول شماره 4؛ اندازه اثر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی بر رفتارهای پرخطر اجتماعی دانشجویان را به‌طورکلی نشان می‌دهد.
جدول شماره 4. اندازه اثر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر
مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی | اندازه اثر | حد پایین | حد بالا | Z | سطح معنی‌داری |
حمایت اجتماعی | 102/0- | 234/0- | 761/0- | 054/14- | 000/0 |
مشارکت اجتماعی | 189/0- | 471/0- | 130/0- | 138/12- | 000/0 |
آگاهی اجتماعی | 326/0- | 126/0- | 089/0- | 790/2- | 000/0 |
تعلق اجتماعی | 156/0- | 100/0- | 340/0- | 910/3- | 000/0 |
نتایج جدول فوق نشان می‌دهد که مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر اجتماعی دانشجویان تأثیر معنی‌داری داشته است. بر این اساس:
- بین حمایت اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 10 درصد از آن را تبیین می‌کند.
- بین مشارکت اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 18 درصد از آن را تبیین می‌کند.
- بین آگاهی اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 32 درصد از آن را تبیین می‌کند.
- بین تعلق اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 15 درصد از آن را تبیین می‌کند.
د.ضریب اندازه اثر مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 215 |
جدول شماره 5. اندازه اثر مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر
مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی | اندازه اثر | حد پایین | حد بالا | Z | سطح معنی‌داری |
سرمایه فرهنگی نمادین | 431/0- | 219/0- | 109/0- | 126/5- | 000/0 |
سرمایه فرهنگی تجسم‌یافته | 300/0- | 285/0- | 130/0- | 861/12- | 000/0 |
سرمایه فرهنگی عینت یافته | 189/0- | 160/0- | 052/0- | 276/8- | 000/0 |
نتایج جدول فوق نشان می‌دهد که مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر اجتماعی دانشجویان تأثیر معنی‌داری داشته است. بر این اساس:
- بین سرمایه فرهنگی نمادین و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 43 درصد از آن را تبیین می‌کند.
- بین سرمایه فرهنگی تجسم‌یافته و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 30 درصد از آن را تبیین می‌کند.
- بین سرمایه فرهنگی عینت یافته و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 18 درصد از آن را تبیین می‌کند.
ر.ضریب اندازه اثر کل شاخص (سرمایه اجتماعی+ سرمایه فرهنگی) بر رفتار پرخطر
جدول شماره 6؛ اندازه اثر کل شاخص بر رفتارهای پرخطر اجتماعی دانشجویان را به‌طورکلی نشان می‌دهد.
جدول شماره 6. اندازه اثر کل شاخص (سرمایه اجتماعی+سرمایه فرهنگی) بر رفتار پرخطر
شاخص کلی (سرمایه اجتماعی+ فرهنگی) | اندازه اثر | حد پایین | حد بالا | Z | سطح معنی‌داری |
اثر کلی هر دو شاخص بر رفتار پرخطر | 410/0- | 510/0- | 122/0- | 180/19- | 000/0 |
نتایج جدول شماره 6 نشان می‌دهد که سرمایه فرهنگی و اجتماعی (شاخص کلی سرمایه) در 13 تحقیق بر رفتار پرخطر اجتماعی تأثیر معنی‌داری داشته و به‌طورکلی توانسته 41 درصد از آن را تبیین و پیش‌بینی کند، با افزایش شاخص کلی سرمایه‌ها در میان دانشجویان؛ از شدت گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی کاسته میشود.
15- بررسی مفروضه همگنی مطالعات
یکی از مفروضات اصلی فرا تحلیل آزمون Q(همگنی) مطالعات بوده که جهت بررسی این مفروضه آزمون فوق، بکار می‌رود.
جدول شماره 7. نتایج آزمون Q
i-sqared | p-value | df | Q-value |
186/82 | 000/0 | 12 | 361/67 |
نتایج جدول شماره 7 نشان می‌دهد که (sig=000/0 و 361/67 = Q) با اطمینان، 99 درصد؛ بین پژوهش واریانس، اختلاف و درنهایت ناهمگنی وجود داشته و نزدیکی شاخص به عدد 100(82 درصد) میزان ناهمگنی میان پژوهش‌ها را نمایان می‌سازد. برای رفع این ناهمگنی؛ پژوهش بایستی نقش متغیرهای تعدیلگر (زمینه‌ای) موردمطالعه قرار گیرد.
16- بررسی مفروضه تورش انتشار
این خطا، ناشی از انتشار پژوهش‌های چاپ‌شده و عدم انتشار پژوهش‌های چاپ‌نشده و انواع خطاهاست، این عدم دسترسی محقق به تمام مطالعات، می‌تواند نتایج فراتحلیل را خدشه‌دار کند؛ به‌منظور بررسی این مفروضه از نمودار قیفی و روش رگرسیونی اگر، روش همبستگی رتبهای بگو مزومدار و N ایمن از خطا؛ استفاده‌شده است.
17- نمودار قیفی
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 216 |
نمودار1. نمودار قیفی مبتنی بر خطای انتشار
18- نتایج همبستگی رتبهای بگ و مزومدار
جدول شماره 8. نتایج همبستگی رتبهای بگ و مزومدار
مقدار ضریب (tua) | z-value | sig |
184/0- | 671/0 | 345/0 |
طبق جدول، فوق مقدار تائوکندال بی برابر با 184/0- بوده که در سطح معنی‌داری (345/0)؛ باوجود رابطه بین اندازه اثر و دقت اثر، این رابطه معنی‌دار نبوده و فرض صفر مبتنی بر متقارن بودن نمودار قیفی و عدم سوگیری انتشار تأیید میشود.
19- نتایج بررسی روش رگرسیون خطی اگر
جدول شماره 9. نتایج بررسی روش رگرسیون خطی اگر
برش (B) | خطای استاندارد (SE) | t-value | df | P | |
یک دامنه | دو دامنه | ||||
47877/1- | 670/0 | 203/2 | 11 | 124/0 | 149/0 |
بر اساس نتایج رگرسیون خطی اِگر، برش با (47877/1-) و فاصله اطمینان 95 درصد برابر با 670/0 است. ازآنجا مقدار p یک دامنه 124/0 و دو دامنه 149/0 است و بیانگر این است که فرض صفر مبتنی بر متقارن بودن نمودار قیفی و عدم سوگیری انتشار تأیید می‌گردد.
20- N ایمن از خطا
آزمون N ایمن از خطای روزنتال تعداد مطالعات گمشده (با میانگین اثر برابر با صفر) را بیان می‌کند که چه تعداد مطالعات بایستی به تحلیل محقق اضافه شود تا رابطه غیر معنادار شود.
جدول شماره 10. محاسبات N ایمن از خطا
شاخص | مقدار آماره |
مقدار Z برای مطالعات مشاهده‌شده | 550/63 |
مقدار P برای مطالعات مشاهده‌شده | 000/0 |
آلفا | 050/0 |
باقیمانده | 2 |
مقدار Z برای آلفا | 959/1 |
تعداد مطالعات مشاهده‌شده | 13 |
مطالعات گمشده که مقدار P را به آلفا برساند | 3655 |
آماره N بیانگر این بوده که باید تعداد 3655 صورت بگیرد تا مقدار P دوسویه ترکیب‌شده از 05/0 تجاوز نکند. به این معنی که تعداد مطالعات دیگر (3655) باید انجام شود تا در نتایج نهایی محاسبات و تحلیل‌ها، خطاها کمتر گردد.
21. تأثیر جنسیت بر رفتار پرخطر اجتماعی
جدول شماره 11. تأثیر جنسیت بر رفتار پرخطر اجتماعی
جنسیت | تصادفی | ||
اندازه ترکیبی | z-value | sig | |
زنان | 178/0 | 225/6 | 000/0 |
مردان | 140/0 | 872/7 | 000/0 |
اثر کل | 155/0 | 891/13 | 000/0 |
بین جنسیت و رفتار پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و مقدار اثر آن برابر با 155/0 است، به لحاظ جنسیت؛ میزان سرمایه اجتماعی-فرهنگی در میان زنان با مقدار ضریب 178/0 نسبت به مردان 140/0، بیشترین نقش و تأثیر را در کاهش رفتار پرخطر اجتماعی داشته است.
22- تأثیر وضع تأهل بر رفتار پرخطر اجتماعی
جدول شماره 12. تأثیر وضع تأهل بر رفتار پرخطر اجتماعی
وضع تأهل | تصادفی | ||
اندازه ترکیبی | z-value | sig | |
مجرد | 198/0 | 041/3 | 000/0 |
متأهل | 230/0 | 102/5 | 000/0 |
اثر کل | 187/0 | 012/15 | 000/0 |
بین وضع تأهل و رفتار پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و مقدار اثر آن برابر با 187/0 است، به لحاظ وضع تأهل؛ میزان سرمایه اجتماعی-فرهنگی در میان گروه متأهل با مقدار ضریب 230/0 نسبت به مجردها 198/0، بیشترین نقش و تأثیر را در کاهش رفتار پرخطر اجتماعی داشته است.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 217 |
جدول شماره 13. تأثیر تحصیلات بر رفتار پرخطر اجتماعی
تحصیلات | تصادفی | ||
اندازه ترکیبی | z-value | sig | |
کارشناسی | 189/0 | 137/3 | 000/0 |
تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) | 216/0 | 821/4 | 000/0 |
اثر کل | 160/0 | 052/7 | 000/0 |
بین سطح تحصیلات و رفتار پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و مقدار اثر آن برابر با 160/0 است، به لحاظ سطح تحصیلات؛ میزان سرمایه اجتماعی-فرهنگی در میان گروه تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) با مقدار ضریب 216/0 نسبت به کارشناسی‌ها 189/0، بیشترین نقش و تأثیر را در کاهش رفتار پرخطر اجتماعی داشته است.
24- بحث و نتیجه‌گیری
رفتارهای پرخطر به رفتارهایی اطلاق میشود که باعث کاهش کیفیت زندگی دانشجویی، کاهش کیفیت نظام آموزشی، از بین رفتن انگیزه‌های تحصیلی-آموزشی، بیگانگی و تبدیل‌شدن دانشگاه به پنجره شکسته (فضای غیرقابل‌دفاع جمعی از ارزش و هنجارهای اجتماعی) میشود، در این میان سرمایه اجتماعی-فرهنگی نقش مهمی در کاهش رفتارهای پرخطر اجتماعی داشته و از آنها در برابر این سبک زندگی خطرناک، محافظت می‌کند. دانشگاه در ایران، یکی از مبانی تربیت نیروی انسانی و نخبگان علمی و سازمانی کارآمد جهت اداره و مدیریت جامعه است، جامعه توسعه‌یافته، اقتصاد پیشرفته و صنعتی، نیازمند متخصصان کارآمد و متعهدی است که از دل دانشگاه‌ها بیرون می‌آیند، همچنین یک جامعه سالم و بهنجار، نیازمند دانشجویانی سالم، پاک‌دامن، بهنجار، مؤمن و دارای سطح سلامت فرهنگی و اجتماعی بالا هستند، این امر نیازمند محیطی با فقدان بسترهای خطرزا و سبک زندگی غیر خطرناک است، بر این منظور، پژوهش حاضر باهدف مطالعه دلایل و ریشه‌های رفتار پرخطر اجتماعی دانشجویی؛ نقش سرمایه اجتماعی و فرهنگی را در این زمینه موردبررسی قرار داده است، این پژوهش نشان داد که:
الف. تأثیر سرمایه اجتماعی در کاهش رفتارهای پرخطر دانشجویی
بین سرمایه اجتماعی و کاهش رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و مقدار ضریب تأثیر آن برابر با 31 درصد است. با افزایش میزان سرمایه اجتماعی ازجمله اعتماد دانشگاهی، انسجام دانشگاهی، مشارکت دانشگاهی و تعلق جمعی بین دانشجویان و دانشگاه؛ شرایط و زمینه‌های انجام رفتار پرخطر کاهش می‌یابد. به تعبیری پیوندهای جمعی میان دانشجویان و دانشگاه، از طریق سازوکارهای غیررسمی کنترلی (شرم‌سازی، حمایت و دفاع از دانشجو، تقویت ارتباط اجتماعی با دانشجو، نظارت طبیعی و خودجوش، تعهد سازمانی، مراقبت از همدیگر، تعامل دانشجو با استاد و دانشگاه، التزام به قانون اجتماعی نظام آموزشی)؛ اجازه ارتکاب به رفتارهای پرخطر اجتماعی دانشجویی را نمی‌دهد. نتایج یافته‌های پژوهش حاضر با یافته مطالعاتی بهرامی و همکاران (1399)؛ دلیری خمامی و صادقی فجه (1399)؛ فتحی آبادی و همکاران (1398)؛ افشانی و جعفری (1395)؛ اکبری زردخانه و همکاران (1394)؛ آقاجان (1393)؛ مکتبی و همکاران (1393) و حسینیان و همکاران (1393) همسو بوده و آن را تائید می‌کند. تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر در شکل زیر نمایش داده‌شده است:
شکل 2. تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار پرخطر اجتماعی
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 218 |
- بین حمایت اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 10 درصد از آن را تبیین می‌کند. هرچه میزان حمایت اجتماعی دانشگاه از دانشجویان و همچنین خانواده‌های دانشجویان از دانشجو و دانشگاه بیشتر شود، به همان میزان این حمایت و پشتیبانی اجتماعی، شرایط مراقبتی را تقویت کرده و از غلتیدن دانشجویان به‌سوی ناهنجارها، آسیب‌ها و افکار منفی ممانعت می‌کند.
- بین مشارکت اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 18 درصد از آن را تبیین می‌کند. وجود کارگاه‌ها، نشستهای عمومی، انجمن‌های علمی - فرهنگی و مشارکت دانشجویان در این مسائل دانشگاهی و امکان حضور جمعی در برنامه علمی و آموزشی، مانع از گرایش آنها به رفتارهای پرخطر میشود.
- بین آگاهی اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 32 درصد از آن را تبیین می‌کند. افزایش آگاهی، اطلاعات، دانش و فهم دانشجویان نسبت به آسیب‌های اجتماعی و کسب مهارت‌های اجتماعی برای زیستن در محیط دانشگاهی و مقابله با چالش‌های اجتماعی و سازگاری محیطی؛ سطح گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی را کاهش می‌دهد.
بین تعلق اجتماعی و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 15 درصد از آن را تبیین می‌کند. وجود تعلق اجتماعی میان دانشجویان و داشتن تعهد و وابستگی آنها به دانشگاه و خانواده؛ احساس پیوند با محیط و فضای دانشگاهی؛ مانع از فردگرایی، انزوا، تنهایی و طرد اجتماعی دانشجویان نموده و آنها را به لحاظ ذهنی-رفتاری از اضطراب، افسردگی، تنش ذهنی و فشارهای روانی نجات داده و درنتیجه مانع از گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی میشود.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 219 |
شکل 3. رابطه بین مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی و رفتار پرخطر اجتماعی
ب. تأثیر سرمایه فرهنگی در کاهش رفتارهای پرخطر دانشجویی
بین سرمایه فرهنگی و کاهش رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود دارد و مقدار ضریب تأثیر آن برابر با 36 درصد است. سرمایه فرهنگی با ایجاد آگاهی، دانش، مهارت و تغییر و اصلاح جهان‌بینی دانشجویان و کسب عزت‌نفس و احترام اجتماعی؛ آنها را از گرایش به رفتارهای پرخطر بازمی‌دارد. به‌طوری‌که سبک زندگی ورزشی، سبک زندگی بهنجار و سالم و آگاهی به پیامدهای رفتارهای ناهنجار؛ یکی از مهم‌ترین گام و راهبردها در برابر رفتارهای پرخطر است، بیشتر کج‌رفتاری و بزهکارهای دانشجویی به دلیل ناآگاهی، کمبود دانش و اطلاعات و همچنین سطح پایین دانش فرهنگی است و این امر از طریق ارتقای سرمایه فرهنگی امکان‌پذیر است. درنهایت با افزایش آگاهی اجتماعی دانشجویان و تبیین جهان‌بینی و اصلاح باورهای اجتماعی آنها در دانشگاه، کلاس آموزشی و کارگاهی؛ شدت گرایش به رفتارهای پرخطر کاهش می‌یابد. این یافته با نتایج مطالعاتی البرزی و همکاران (1398)؛ کوهی و وفایی اقدم (1397)؛ نیازی و همکاران (1397)؛ دانافر و همکاران (1394) و ناصری (1397) همسو بوده و آنها تائید می‌کند. تأثیر سرمایه فرهنگی بر رفتار پرخطر در شکل زیر نمایش داده‌شده است.
همچنین مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی در کاهش رفتارهای پرخطر اجتماعی تأثیر معنی‌داری داشته است:
- بین سرمایه فرهنگی نمادین و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 43 درصد از آن را تبیین می‌کند. با افزایش سرمایه فرهنگی نمادین؛ از شدت و میزان گرایش به رفتارهای پرخطر کاسته میشود.
- بین سرمایه فرهنگی تجسم‌یافته و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 30 درصد از آن را تبیین می‌کند. با افزایش سرمایه فرهنگی تجسم‌یافته؛ از شدت و میزان گرایش به رفتارهای پرخطر کاسته میشود.
- بین سرمایه فرهنگی عینت یافته و گرایش به رفتارهای پرخطر اجتماعی رابطه معنی‌داری وجود داشته و 18 درصد از آن را تبیین می‌کند. با افزایش سرمایه فرهنگی عینت یافته؛ از شدت و میزان گرایش به رفتارهای پرخطر کاسته میشود.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 220 |
شکل5. تأثیر مؤلفه‌های سرمایه فرهنگی و رفتار پرخطر اجتماعی
هر چه سطح سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی در بین دانشگاهیان، دانشجویان و ساختار سازمانی دانشگاه توسعه یابد، عوامل حمایتی، انسجامی، مشارکتی، تعلق دانشگاهی و آموزشی، دانش و آگاهی فرهنگی دانشجویان را از فردگرایی، انزوای اجتماعی، پریشانی اجتماعی و اضطراب نجات داده و مانع از اقدام به رفتارهای پرخطر میشود؛ زیرا دانش و تحصیلات فرهنگی همراه با پیوندهای جمعی (سرمایه اجتماعی)؛ محیط دانشگاهی را از بزهکاری، جرم، کج‌روی، اعتیاد، رفتارهای جنسی، مصرف دخانیات و سبک زندگی خطرناک و زهرآگین نگه‌داشته و از ظهور بی‌تفاوتی جمعی، آشفتگی هنجارهای دانشگاهی؛ بزهکاری آموزشی-دانشگاهی و مخاطره‌های اجتماعی جلوگیری می‌کند. مهم‌ترین نقش سرمایه اجتماعی و فرهنگی در کنار همدیگر در محیط دانشگاهی-آموزشی، مبارزه با ظهور و ترویج پنجره شکسته‌ای است که در اثر نابودی راهبردهای مراقبتی، حمایتی، آگاهی دهی و تبیین فرهنگی رخ می‌دهد و جامعه دانشگاهی را به‌سوی انجام کنش‌های پرخطر ازجمله مصرف دخانیات، سیگار، الکل، قانون‌گریزی، ناهنجارهای اجتماعی ترغیب می‌کند؛ زیرا محیط با بی‌تفاوتی جمعی و آنومی مواجه شده است؛ اما باوجود دو سرمایه فوق، بستر و زمینه‌های چنین باور اجتماعی وجود نخواهد داشت. سرمایه اجتماعی –فرهنگی به دلیل ایجاد پیوندها، کنترل و اصلاحگری، افراد را از رفتارهای پرخطر منع کرده و اجازه گرایش به جرم، بزهکاری، مصرف مواد مخدر و داروهای غیرمجاز را نمی‌دهد. جامعه‌پذیری و کنترل اجتماعی، سازگاری و همرنگی اجتماعی، تعلق‌های مذهبی و ارتباط بین الگوهای مرجع دانشگاهی (سرمایه دانشگاهی) با دانشجویان، کیفیت و سطح سلامت اجتماعی را ارتقا بخشیده و با کاهش پیوندهای تعامل بین کنشگران (عاملیت-دانشجو) و ساختار (دانشگاه)؛ فاصله اجتماعی بیشتر شده و در اثر کاهش کارکردهای مفید و اثربخش سرمایه اجتماعی و فرهنگی بر رفتار و اذهان دانشجویان؛ آنها خود را رها، آزاد و فارغ از فشارهای بهنجار موجود فرض کرده و به‌مرور به دلیل احساس طرد، بی‌توجهی، بی‌منزلتی و عدم ارزشمندی از سوی دانشگاه؛ به‌سوی رفتارهای منفی، مخرب، ضد هنجاری و وندالیسم گرایش می‌یابند. فضای مساعد فرهنگی-اجتماعی دانشگاه از حیث سرمایه اجتماعی و فرهنگی؛ با رفتارهای پرخطر و ناسالم اجتماعی ازجمله مصرف مواد مخدر، افکار خودکشی، فعالیت‌های جنسی قبل از بلوغ، سیگار کشیدن، مصرف الکل، سوء مواد مخدر و بزهکاری ارتباطی معکوس دارد. به این معنی که تعلق اجتماعی، تعهد اجتماعی؛ احساس مسئولیت؛ انسجام، پیوندها، همبستگی اجتماعی؛ رعایت نظم، قانون و هنجارها در سطح دانشگاهی میان دانشجویان و سایر نیروی اجتماعی؛ بسترهای ظهور و شیوع رفتار پرخطر را کاهش می‌دهد. بر این سرمایه اجتماعی و فرهنگی نظم، ثبات، آرامش و امنیت را طریق خودکنترلی درونی و بیرونی در محیط دانشگاهی تقویت می‌کند. وجود یک کنترل خصوصی صمیمی در داخل دانشگاه و تقویت شبکه‌های صمیمی دانشگاهی؛ باعث توسعه آن به شبکه‌های بین دانشجویان شده و محیط دانشگاهی تبدیل به چشم‌های طبیعی همگانی جهت مبارزه با ناهنجاری‌ها و کج‌رفتاری‌ها میشود، انگار همگان همدیگر را پاییده، نظارت و کنترل می‌کنند، یک نوع دیده‌بانی طبیعی، خودجوش و پیشگیری‌محور که کنش‌های غیرنرمال و غیراستاندارد را داغ ننگ تلقی کرده و این رویه از طریق شرمساری‌سازی، تذکر، امربه‌معروف و نهی از منکر (بایدها و نبایدهای اجتماعی) مرسوم در ساختار سرمایه اجتماعی-فرهنگی؛ مانع از ازدیاد رفتارهای پرخطر میان دانشجویان است.
منابع
1. افشانی، سید علیرضا و زینب جعفری." رابطه سرمایه اجتماعی و امید به آینده در بین دانشجویان دانشگاه یزد". فصلنامه علوم اجتماعی، سال 52، شماره 3، ص.116-93.(1395).
2. آقاجان، مهدی. "رابطه سبک‌های تربیتی ادراک‌شده و حمایت اجتماعی خانواده و دوستان با رفتارهای پرخطر در دانشجویان". پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکده روانشناسی عمومی.(1393).
3. اکبری زردخانه، سعید. حمید یعقوبی. عذرا شالباف، یعقوب عبدالله پور. ولی الله رمضانی. و روح الله حدادی. "رفتارهای پرخطر و عوامل مرتبط با آن در دانشجویان دانشگاههای تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری". فصلنامه پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی، دوره 6، شماره 1، ص 135- 115. (1394)
4. باقری یزدی، هانیه السادات. "رابطه سرمایه اجتماعی با خطرپذیری در دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی تهران". فصلنامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 11، شماره 4، ص.250-223.(1390).
5. بهرامی ،ژیلا. فرزاد زندی. مریم اکبری. و هوشنگ جدیدی. " تدوین مدل علی رفتارهای پرخطر بر اساس سرمایه اجتماعی و مسئولیت‌پذیری با نقش میانجی هویت اخلاقی (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه)". فصلنامه علم مطالعات راهبردی ورزش و جوانان،شماره 49 ، ص 72 - 53.(1399)
6. بوردیو، پیر. "نظریه کنش؛ دلایل عملی و انتخاب عقلانی". ترجمه مرتضی مردی‌ها، تهران: انتشارات نقش و نگار.(1380).
7. بوردیو، پیر . "تمایز". ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر ثالث.(1392).
8. حسینیان، سیمین. نوشین پردلان. حمید حیدری. و محمدرضا عابدی. "پیش‌بینی رفتار پرخطر بر اساس سبک‌های دل‌بستگی و حمایت اجتماعی در دانشجویان دختر دانشگاه اصفهان". مجله پژوهش‌های انتظامی - اجتماعی زنان و خانواده، سال 2، شماره 1، ص 54-42.(1393).
9. دانافر، عباسعلی. گلنار دهقان دهنوی. سید علی هشمیان‌فر. و فاطمه دانافر." بررسی رابطه بین سرمایه فرهنگی با بروز انواع رفتارهای پر خطر در بین دانشجویان دانشگاه یزد". دوماهنامه علمی پژوهشی دانشکده بهداشت یزد، سال 14 شماره: 6(54)، ص383-372.(1394).
10.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 221 |
11. عاطفی فر، حمیدرضا. حسین آقاجانی مسرایی . و علیرضا محسنی تبریزی. "تیپولوژی راهبردهای مراقبت از رفتارهای پرخطر برحسب وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانواده (موردمطالعه: شهر تبریز)". نشریه روان پرستاری، دوره 11، شماره 5، ص 14 – 3.(1402).
12. عشایری، طاها. مریم امین. طاهره جهان پرور. و فائزه رقمی. "رابطه مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی با بزهکاری اجتماعی: فراتحلیل پژوهش‌های بازه زمانی 1387 الی 1400". فصلنامه مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 9، شماره 4، ص 568 -543. (1401).
13. عشایری، طاها. حسن مؤمنی، حسن. هانیه عادل. و طاهره جهان پرور. "شناسایی فراتحلیل عوامل مؤثر بر رفتار پرخطر". فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال 17، شماره 53، ص 59 – 31. (1401).
14. فتحی آبادی ، زهرا . "مطالعه رابطه کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی خانواده با رفتارهای پرخطر دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان". پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.(1398).
15. کریم‌زاده، بیاض. بابک پور قهرمانی. وجمال بیگی."بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و فرهنگی با گرایش به بزهکاری سایبری". دو فصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، سال 10، شماره 1، ص 291-267.(1400).
16. کوهی، کمال . و طاهره وفایی اقدم. "بررسی نقش عوامل اجتماعی دربروز رفتارهای پرخطر و زمینه‌های اجتماعی مرتبط با آن (موردمطالعه: دانشجویان دانشگاه تبریز)" . نشریه دانش انتظامی آذربایجان شرقی، پیاپی 30 ،ص.54-31.(1397).
17. مکتبی، غلامحسین. عبدالله سلطانی، منیژه ابواسحاقی. و حسن نوکاریزی. "رابطه پیوندهای والدینی و ابراز وجود با رفتارهای پرخطر در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز". دو فصلنامه مشاوره کاربردی، دوره 4، شماره 2، ص 82-69.(1393).
18. نیازی، محسن. محمد عباس‌زاده. و موسی سعادتی. "مطالعه جامعه شناختی نقش مداخله گرایانه ی سرمایه های فرهنگی و نمادین در تأثیرگذاری سرمایه ی اقتصادی بر بروز رفتارهای پرخطر در بین جوانان شهر تبریز". مطالعات جامعه شناختی شهری (مطالعات شهری)، شماره 27، ص 90-49.(1397).
19. ABAZARI, F.HAGHDOOST, A.A. ABBASZADEH. ,A.”The Relationship between Students' Bonding to School and Multiple Health Risk Behaviors among High School Students in South-East of Iran”. Iranian J Publ Health, Vol. 43, No.2, Feb 2014, pp.185-192.(2013).
20. Arslan, G. & Balkıs, M. .”The investigation of relationship between problem behaviors and family problems in adolescence”. SDU International Journal of Educational Studies, 1(1), 11-23.(2023).
21. Beck U. “ World at Risk. Polity Press”. Cambridge.(2009).
22. Bourdieu, P.“The Force of Law: Toward a Sociology of the Juridical Field”. Hastings Law J. 38: 805–53.(1986).
23. Burchfield, K. B. & Silver, E. “Collective efficacy and crime in Los Angeles neighborhoods: Implications for the Latino paradox”. Sociological Inquiry, 83(1), 154–176.(2013).
24. Busse, H. Buck, C. Stock,C. Zeeb, H. Pischke, C.R. Fialho,P.M.M.Wendt, C. Helmer, S.M.“Engagement in Health RiskBehaviours before and during theCOVID-19 Pandemic in GermanUniversity Students: Results of aCross-Sectional Study”. Int. J. Environ.Res. Public Health 2021, 18, 1410.https://doi.org/10.3390/ ijerph18041 41. (2021).
25. Cockerham, W. C. “Health and Social Change in Russia and Eastern Europe”. London: Routledge.(1999).
26. Coleman, J. S. “ Social capital in the creation of human capital”. American Journal of Sociology, 94, S95–S120.(1988)
27.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر ... / طاها عشایری و همکاران 222 |
28. Deutschmann,M. ,Magdalena P.P.&Wanke ,M.”Risk Behavior of Youth - Social Definition of Risk”, Zeszyty Pracy Socjalnej, ISSN 1507-4285, e-ISSN 2449-6138DOI: 10.4467/24496138ZPS. 20.031.13086.(2020).
29. Dishion, T. J. McCord, J. & Poulin, F. “When interventions harm: Peer groups and problem behavior”. American Psychologist, 54(9), 755.(1999).
30. Donovan, J. E. & Jessor, R.” Structure of problem behavior in adolescence and young adulthood”. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 53(6), 890. doi: 10.1037/0022-006X.53.6.890(1985).
31. Giddens A. (1991). “Modernity and Self-identity: Self and Society in the Late Modern Age”. Stanford University Press, Stanford.(1991)
32. Hawdon, J. & Ryan, J. (2009). Social capital, social control, and changes in victimization rates. Crime & Delinquency, 55, 526-549
33. Helliwell, P. J. “Suicide amongst anaesthetists-in-training”. Anaesthesia, 38, 1097.(2007).
34. Jessor, R. “Risk behavior in adolescence: A psychosocial framework for understanding and action”. Journal of Adolescent Health, 12(8), 597-605. doi: 10.1016/1054-139X(91)90007-K.(1991).
35. Kinard, B. R. A. “ Comparison of advertising, social, and cognitive predictors of adolescent and adult risk behaviors (Doctoral dissertation)”. Mississippi State University, ABD.(2006).
36. Matsueda, R. L. & Drakulich, K. M.“ Measuring collective efficacy: a multilevel measurement model for nested data”. Sociological Methods & Research, 45(2), 191–230.(2016).
37. Prieur, A. Skjøtt-Larsen, J. & Rosenlund, L. “ Cultural Capital Today: a case study from Denmark”. Poetics, 36(1), 45-70.(2008).
38. Putnam, R. “ Bowling alone: The collapse and revival of American community”. New York, NY: Simon & Schuster.(2000).
39. Raghibi M. “Examining High Risky Behavior among Students of Zahedan Universities.” Int J High Risk Behav Addict.;1(1): 39-43. DOI: 10.5812/ijhrba.4188.(2012).
40. Rosenfeld, R. Messner, S. F. & Baumer, E. P.“Social capital and homicide”.Social Forces, 80, 283-310.(2001).
41. Rukus, J. & Warner, M. E. „Crime rates and collective efficacy: the role of family friendly planning”. Cities, 31, 37–46.(2013).
42.
مطالعه ارتباط سرمایه اجتماعی - فرهنگی با رفتار پرخطر.../ طاها عشایری و همکاران 223 |
43. Siyez, D. M. „Ergenlerde problem davranışlar“. Ankara: Pegem Akademi.(2009).
44. Sutherland, A. Brunton-Smith, I. & Jackson, J. „Collective efficacy, deprivation and violence in London”,. British Journal of Criminology, 53(6), 1050–1074.(2013).
45. Young,Kathryne M. Katie R. Billings”.Legal Consciousness and Cultural Capital”, Law & Society Review, Volume 54, Number 1 (2020): 33–65.(2020).