نیازسنجی آموزشهای مهارتی بر اساس طرح آمایش سرزمینی در بخش صنعت استان آذربایجان شرقی
محورهای موضوعی : تخصصیغلامرضا بداقی 1 * , صادق ملکی آوارسین 2 , بهرنگ امیری 3 , الناز بداقی 4
1 - دانشگاه تهران
2 - گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران
3 -
4 -
کلید واژه:
چکیده مقاله :
هدف پژوهش جاری تحلیل نیازهای آموزش مهارتی استان آذربایجان شرقی بر اساس طرح آمایش سرزمینی در بخش صنعت میباشد. این پژوهش یک تحقیق توصیفی-پیمایشی محسوب می شود. جامعه آماری این پژوهش را مدیران، برنامه ریزان و کارشناسان درگیر در بخش صنعت استان آذربایجان شرقی تشکیل می دهند. در ابتدا بر اساس طرح آمایش سرزمینی استان 132 نیاز آموزشی استخراج گردیده است. سپس با استفاده از فرم نیازسنجی آموزشی طراحی گردیده، که شامل سوالات 6 گزینه ای مبتنی بر طیف لیکرت بوده و با استفاده از نظرات خبرگان امر، میزان انطباق این نیازها با نیازهای بازار کار استان ارزیابی گردیده اند. در نهایت بر اساس نتایج حاصل از کمی سازی این پرسشنامه ها (مبتنی بر روش طیف لیکرت) و امتیازهای حاصله برای هر نیاز آموزشی، این نیازهای آموزش مهارتی استان اولویت بندی گردیده اند.
The aim of this research is analyzing the skill training needs of the east Azerbaijan based on land-use planning in industry sections. This is a descriptive survey research. The statistical population of this research consists of managers, planners and experts involved in industry sections of the east Azerbaijan. At first, 132 training needs have been extracted based on land-use planning. Afterwards, a training needs assessment form has been designed, which it consists of six-answer questions based on Likert's spectrum. The adaptability of these training needs to the labor market needs have been assessed based on experts' opinions. Finally, these skill training needs have been ranked basis on the questionnaire results quantification (based on the Likert's spectrum), and the scores obtained for each educational needs.
نيازسنجي آموزش‌هاي مهارتي بر اساس طرح آمايش سرزمينی
در بخش صنعت استان آذربایجان شرقی
*غلامرضا بداقی **صادق ملکی‌آوارسین ***بهرنگ امیری ****الناز بداقی
* دانشجوی دکتری، مهندسی صنایع، سازمان آموزش فنی و حرفهای کشور، تبریز
** استادیار، هیئت علمی،گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز
**کارشناس ارشد، تربیت بدنی، دانشگاه آزاد واحد تبریز، تبریز
**** دانشجو کارشناسی، مدیریت و کسب و کار، دانشگاه جامع علمی و کاربردی، تبریز
bodaghi@ut.ac.ir s.maleki@iaut.ac.ir Amiri_behrang@yahoo.com Elinabodagi@mihanmail.ir
تاریخ دریافت: 20/11/92 تاریخ پذیرش: 5/6/93
چکیده
هدف پژوهش جاری تحلیل نیازهای آموزش مهارتی استان آذربایجان شرقی بر اساس طرح آمایش سرزمینی در بخش صنعت میباشد. این پژوهش یک تحقیق توصیفی-پیمایشی محسوب میشود. جامعه آماری این پژوهش را مدیران، برنامهریزان و کارشناسان درگیر در بخش صنعت استان آذربایجان شرقی تشکیل میدهند. در ابتدا بر اساس طرح آمایش سرزمینی استان 132 نیاز آموزشی استخراج گردیده است. سپس با استفاده از فرم نیازسنجی آموزشی طراحی شده که شامل سؤالات 6 گزینهای مبتنی بر طیف لیکرت بوده و با استفاده از نظرات خبرگان امر، میزان انطباق این نیازها با نیازهای بازار کار استان ارزیابی گردیدهاند. در نهایت بر اساس نتایج حاصل از کمیسازی این پرسشنامهها (مبتنی بر روش طیف لیکرت) و امتیازهای حاصله برای هر نیاز آموزشی، این نیازهای آموزش مهارتی استان اولویتبندی شدهاند.
کلمات کلیدی: نیازسنجی آموزشی، آموزشهای مهارتی، آمایش سرزمینی، بخش صنعت
مقدمه
امروزه یکی از شاخصهای موفقیت هر کشوری، توسعه آن در سه بخش صنعت، کشاورزی و خدمات محسوب میشود. این سه بخش نیازمند نیروی انسانی ماهر و کارآمد در زمینههای فنی و حرفهای است. به همین دلیل، آموزشهای فنی و حرفهای اهمیت فزایندهای یافته است. سازمان فنی و حرفهای به عنوان حوزهای که در صدد ارائه خدمات آموزشی مختلف به جامعه و افراد است به نحو بارزی با بررسی نیازها گره خورده است[1].
متأسفانه نگرش حاکم در نظام برنامهریزی کشور بیشتر تمرکزگرا، بخشینگر و کم توجه به توسعه متعادل مناطق کشور بر اساس ظرفیتهای طبیعی و انسانی آنهاست. این روند موجب افزایش تضاد بین مناطق و درون مناطق در پهنه جغرافیایی کشور شده است. از این رو تدوین
آمایش سرزمین به عنوان فرایندی پویا، منعطف و متناسب با ویژگیهای جغرافیایی مناطق مختلف کشور یک نیاز و ضرورت اساسی است، تا این رهگذر امکان رفع نارساییهای نظام برنامهریزی کشور، حرکت به سمت توسعه متوازن و پایدار، تحقق عدالت اجتماعی و رونق اقتصادی همه جانبه فراهم گردد[2].
در برنامهریزی آموزشهای مهارتی توجه به مقوله آمایش سرزمینی و فعالیتهای اقتصادی مختلف صوررت گرفته در شهرستانهای مختلف، تا کنون مورد توجه مدیران و برنامهریزان آموزشی استان قرار نگرفته است. نتیجه این امر ایجاد دورههای آموزشی غیرمفید و بدون متقاضی فراوان تا کنون بوده است که با هزینههای گزاف ایجاد شده ولی هیچگونه سودمندی برای جامعه در پی نداشته است. از سوی دیگر میتوان به دورههای آموزشی فراوانی نیز اشاره کرد که با توجه به تغییرات تکنولوژی و شرایط اقتصادی اجتماعی جامعه نیاز به آنها بسیار به چشم میخورد ولی دورههای مهارتی متناسب با آنها در سازمان وجود ندارد. همچنین به دورههای آموزشی بدون متقاضی نیز در این زمینه میتوان اشاره کرد که در نتیجه تغییر و تحولات فناوری، اجتماعی و اقتصادی جامعه و استان، در گذشته دارای متقاضی بودهاند ولی هم اکنون مطلوبیتی برای کارآموزان ندارند. بنابراین اجرای طرح نیازسنجی آموزشهای مهارتی استان بر اساس طرح آمایش سرزمینی استان لازم و ضروری به نظر میرسد و این سؤال مطرح است که با توجه به این طرح، چه نیازهای آموزش مهارتی برای استان وجود دارد؟
مبانی نظری تحقیق
اهمیت و ضرورت توسعه آموزشهای فنی و حرفهای و کاردانش به عنوان یکی از شاخههای توسعه و ابزارهای تحقق برنامههای توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در کشور بر کسی پوشیده نیست. تأمین نیروی متخصص و ماهر برای اجرای هر برنامه ضرورتی امکانناپذیر است که بدون توجه به آن سرمایهگذاریهای مادی و انسانی به هدر خواهد رفت به همین دلیل از عواملی که سالهاست مانع تحقق واقعی اهداف برنامههای اقتصادی و اجتماعی شده، فقدان یا کمبود نیروی متخصص و ماهر متناسب با نیازهای اجرایی برنامهها به خصوص در بخش میانی آن بوده است[3].
همزمان با برنامههای توسعهای در کشور توجه به منابع نیروی انسانی ماهر از اولویت خاصی برخوردار میباشد. بعد دیگر اهمیت آموزشهای فنی و حرفهای در نقش فرهنگی و اجتماعی آن است که یکی از نمودهای نابرابری‌های اجتماعی محرومیت از تحصیل به علل گوناگون است. برخورداری تودههای وسیعی از مردم از آموزش فنی و حرفهای باعث میشود که فاصله قشرهای اجتماعی تا حدودی کمتر شود. توان کاری افراد بالا رود و در نتیجه گروه کثیری از مردم در تولید اجتماعی شرکت کنند. اگر آموزش فنی و حرفهای در آموزش و پرورش با کیفیت گسترش یابد و کار یدی و مغزی هر دو در پیوند با هم اهمیت پیدا کنند و ارزش های نوینی در جامعه پدیدار می‌گردد. یعنی کار یدی محقر نمیشود و به کار اداری یا صرفاً فکری بیش از حد ارج نمینهد و این ممکن نخواهد شد مگر اینکه اقتصاد وابسته مستقل به صنایع خارجی رفته رفته جای خود را به اقتصاد مستقل و تولیدی بدهد. در این صورت است که با اهمیت پیدا کردن کار مولد در مقابل دلالی و وابستهگری ارزشهای واقعی صنعتگران و صاحبان حرفههای گوناگون نمود پیدا میکند و بسیاری از مفاسد اجتماعی بخصوص ناامیدیهای جوانان کم رنگتر شده و جای آنرا فعالیتهای مولد اجتماعی میگیرد[4].
وجود هماهنگی بین برنامههای آموزشی و نیازهای جامعه یکی از اصول پذیرفته شده در همه کشورها است و برنامههای آموزشی فنی و حرفهای در هر کشوری برای پاسخگویی به نیازهای بخشهای صنعت، کشاورزی و خدمات اجرا میشوند.
برای موفقیت بیشتر آموزشهای فنی و حرفهای لازم است آن را در راستای نیازهای واقعی دنیای کار و زندگی جهت داده و به عبارتی رویکرد مسأله محور مبنای کار آموزشهای فنی و حرفهای قرار گیرد. طرح آمایش سرزمینی استان، یکی از مهمترین ابزارها در راستای رسیدن به این مقصود است.
برنامهريزي آمايش استان به عنوان راه‌حل مسائل و مشكلات ذكر شده در فوق به عنوان يكي از مهم‌ترين رويكردهاي برنامهريزي در غالب كشورهاي جهان است. برنامهريزي آمايش به بررسي و مطالعه خصوصيات و ويژگي‌هاي كلي فضاي استان و بازيافت قابليت‌ها در نواحي مختلف آن راه‌حلي براي ايجاد توزيع مناسب الگوهاي توسعه و استقرار فعاليتهاي اقتصادي اجتماعي و فضايي را ارائه مي‌نمايد[5].
آمایش سرزمین برنامهای بلندمدت برای سازمان‌دهی بهینه زندگی انسان و فعالیتهای او در فضای جغرافیایی است و یکی از اسناد پایه نیل به توسعه پایدار و در برگیرنده مجموعه اهداف، راهبردها، سیاستها و برنامههای اجرایی است که توسط بخش دولتی، خصوصی و تعاونی در ابعاد مختلف طبیعی، انسانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وکالبدی مطابق با جهتگیریهای کلان ملی انجام میگیرد[5].
هدف آمایش سرزمین، ساماندهی فضایی جغرافیایی برای حفظ و بهرهبرداری خردمندانه از پهنه سرزمین است که بر پایه مزیتهای محیط طبیعی و انسان ساخت با رویکردی سیستمی و همه سونگر در چارچوب توسعه پایدار انجام میگیرد. این برنامه میکوشد جنبههای مختلف زندگی و فعالیتهای انسانی را مطالعه نماید و عدم تعادلهای موجود بین عناصر تشکیل دهنده فضای جغرافیایی را بشناسد و امکان تحقق توسعه فضای همه جانبه و پایدار را فراهم سازد. نکتهای که در بیش از پنجاه سال نظام برنامهریزی کشور کمتر بدان توجه شده است[2].
در حقيقت در طرح آمايش سرزمين، راهبرد توسعه تعيين ميشود و اين راهبرد جهتگيريهاي كلي را در زمينههاي اقتصادي–اجتماعي، جمعيت و جوامع و سازماندهي فضاي توسعه تعيين و چارچوب تصميم‌گيري‌هاي خودش را پي‌ريزي ميكند تا چگونگي بهره‌برداري بهينه از امكانات و توانائيهاي سرزمين در جهت تحقق اهداف توسعه مشخص شود. از اينرو در طرحهاي آمايش سرزمين در عين حال كه نقش و جايگاه بخشهاي سه‌گانه اقتصادي مشخص ميشود، جمعيت و سكونتگاه‌ها نيز سازماندهي و تجهيز فضا ميشوند. به عنوان مثال در حوزه سكونتگاههاي شهري، نظام شهري آينده بر مبناي جمعيت شهرهاي بزرگ، متوسط و كوچك و همچنين راهبرد آمايش سرزمين در رابطه با هر يك از اين سطوح و نيز شهرهاي جديد تعيين ميگردد[5].
با انجام برنامهريزي آمايش استان و اجراي آن آثار مثبت رفع مسائل و مشكلات در زمينههاي مختلف اقتصادي اجتماعي و فضايي كشور نمايان خواهد شد و قابليت‌هاي بالقوه استان تعيين و مشخص شده و اختلافات فاحش ما بين مناطق توسعه يافته و توسعه نيافته از بين خواهد رفت و سازمان فضايي از تعادل نسبي در توزيع جمعيت و فعاليت برخوردار شده و بهره‌برداري مطلوب از محيط زيست و انرژي و ارتباطات به عمل آمده و محورهاي توسعه مشخص و پايه و راهنماي اصلي براي تمامي برنامهها و عاملين تصميم‌سازي و تصميم‌گيري در استان به وجود خواهد آمد. مهار سريع و به موقع توزيع نابرابر امكانات و خدمات و تحرك جمعيتي شهرهاي كوچك، روستاها و مهار رشد جمعيت شهرهاي بزرگ جز با يك نگرش سيستمي و راهبردي بر پايه برنامه آمايش استاني امكان‌پذير نيست[5].
بعد از روشن شدن اهمیت توجه به آمایش سرزمینی در برنامهریزیهای آموزش مهارتی استان، لزوم پرداختن به نیازسنجیهای آموزشی بر مبنای این طرح لازم و ضروری میباشد. به طور خلاصه میتوان اشاره کرد که بایستی برنامهریزیهای آموزشی استان را بر مبنای طرح آمایش سرزمینی مربوطه مورد مهندسی مجدد قرار داد.
پیشینة تحقیق
جهانبخش و ستايش[6]، نيازهاي آموزشي کارکنان بخش مدارک پزشکي بيمارستانهاي آموزشي شهر اصفهان را مورد بررسی قرار دادند. مطابق يافته‌هاي این پژوهش، آنها نیازهای آموزشی را شناسایی و اولویتبندی نمودند. با توجه به اولويت‌هاي استخراج شده آنها نتیجهگیری کردند که لازم است از طريق تدوين و برگزاري برنامههاي آموزشي به ارتقا و توسعه مهارتهاي فني در واحدهاي بايگاني، مهارتهاي ادراکي در واحدهاي کدگذاري و آمار و مهارتهاي انساني در واحدهاي پذيرش کارکنان بخشهاي مدارک پزشکي بيمارستانهاي آموزشي شهر اصفهان اقدام نمود.
شائمي و همکاران[7]، نيازسنجي آموزشي زنان کارآفرين شهر اصفهان را مورد بررسی قرار دادند. آنها بيشترين نيازهای آموزشي زنان کارآفرين را در حوزههای بازاريابي، مديريت مالي و حسابداري، حقوقي و قانوني مديريت توليد و عمليات، و مديريت منابع انساني و امور کارکنان، شناسایی نمودند. همچنين نتايج تحقیق آنها نشان داد که ميان نيازهاي آموزشي زنان کارآفرين بر حسب سابقه خدمت و ميزان تحصيلات تفاوت معناداري وجود ندارد.
آخوندی و همکاران[8]، خلأهاي آموزشي در نهاد مديريت شهري (شهرداري و شوراي شهر) را به منظور ساماندهي اسکان غيررسمي در کشور مورد بررسی قرار دادند. آنها با استفاده از روشهاي علمي نيازسنجي آموزشي مانند «تجزيه و تحليل سازمان»، «تجزيه و تحليل مشکل» و «نظرخواهي» دستورالعمل آموزشي مرکب از سه عنصر درس و کارگاه، برنامه و پودمان را طراحي و در مجموع، شش پودمان آموزشي را پيشنهاد کردند.
صالحي و همکاران[9]، نيازسنجي آموزشي مردم شهر بندرعباس را در مورد ايدز در سال 1381 مورد مطالعه قرار دادند. نتایج تحقیقات آنها نشان داد که سطح دانش و آگاهي مردم در خصوص اين بيماري مطلوب بود و بين سن و آگاهي در خصوص راههاي انتقال بيماري رابطه معناداري وجود داشت؛ به نحوی که با افزایش سن میزان آگاهی در خصوص راههای پیشگیری از بیماری افزایش مییافت. بنابراین بر اساس این پژوهش، جهت ارتقاي سلامت جامعه، حفظ سطح مطلوب دانش مردم و تصحيح نگرش آنها، به برنامههاي بازآموزي و نوآموزي نياز است.
آویژگان و همکاران[10]، نيازهاي آموزشي و اولويتبندي اين نيازها را در اعضاي هيئت علمي باليني دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان مورد مطالعه قرار دادند. بر اساس نتایج تحقیقات آنها حيطههاي مختلف نياز آموزشي به ترتيب عبارتند از: حيطه توسعه فردي، پژوهش، فعاليتهاي اجرايي و مديريتي، آموزش، خدمات درماني و ارتقاي سلامت و فعاليتهاي تخصصي خارج از دانشگاه اولويتبندي گرديد. به اعتقاد آنها اعضاي هيئت علمي به هر شش حيطه اصلي، بويژه حيطه توسعه فردي نياز آموزشي دارند. حيطه آموزش به صورت شايسته و در خور، مورد توجه قرار نگرفته است. آنها پيشنهاد کردند براي برنامهريزي اهميت و وزن هر شش حيطه به صورت استاندارد مشخص شود.
فرج الهی و همکاران[11]، زيرساختهاي آموزشي نظام آموزش از راه دور به ويژه چگونگي توزيع امکانات و خدمات آموزشي در مراکز و واحدهاي آموزشي دانشگاه پيام نور در سطح کشور و در پيوند با ساختار آموزشي را مورد بررسی قرار دادند.
زرافشانی و همکاران[12]، نيازهاي آموزشي زنان روستاي قمام شهرستان سنقر را با استفاده از دو مدل نيازسنجي بوريچ و کوادرانت مورد بررسی قرار دادند. نتايج نشان داد که اکثر نيازهاي آموزشي از ديدگاه زنان و کارشناسان با يکديگر تطابق دارد. به منظور اثربخشي برنامههاي ترويجي، توجه به ديدگاه زنان روستايي و کارشناسان ترويج امري ضروري بوده و اين مسأله با استفاده از مدل نيازسنجي بوريچ و کوادرانت امکانپذير است
با جمع‌بندی مطالعات صورت گرفته در حوزة نیازسنجی آموزشی در ایران میتوان به این نتیجه دست یافت که چه در حوزه داخل سازمانی و چه در حوزههای اجتماعی و منطقهای، کارهای بسیار مناسب و ارزشمندی در کشور صورت پذیرفته است. در این پژوهشها از تکنیکهای مناسب و خوبی استفاده شده و نتایج ارزشمندی در برداشته اند. با این حال در حوزه نیازسنجی آموزشهای مهارتی پژوهشهای کافی صورت نپذیرفته است. از سوی دیگر با توجه به طرح آمایش سرزمینی، لزوم توجه به نیازهای آموزش مهارتی اهمیت فراوانی دارد. لذا لازم و ضروری است تا با مبنا قرار دادن طرح آمایش سرزمینی استان، نیازهای آموزشی متناسب با آن استخراج و اولویتبندی گردند.
روش شناسی پژوهش
با توجه به اینکه پژوهش حاضر هم در صدد بررسی و شناخت بیشتر وضعیت موجود نیازمندیهای آموزشی استان آذربایجان شرقی بوده و هم به دنبال بررسی دیدگاهها و نظریات کارکنان مختلف و برنامهریزان و صاحبنظران گوناگون دارد، یک تحقیق توصیفی-پیمایشی محسوب میشود. ابزارهای پژوهش جاری عبارتند از:
1. بررسی اسناد و مستندات و فرآیندهای کاری اداره کل آموزش فنی و حرفهای استان
2. مصاحبههای حضوری
3. پرسشنامه
1. طراحی پرسشنامه
برای بررسی و تحلیل میزان انطباق نیازهای آموزشی مستخرج از طرح آمایش سرزمینی (که در بخش 4-2 تشریح خواهد شد) با نیازهای بازار کار استان، فرم پرسشنامه نیازسنجی آموزشی طراحی گردید. در ویرایش اول این پرسشنامه، از سؤالات باز استفاده شده بود؛ ولی به دلایلی این سؤالات نیز تبدیل به سؤالات 6 گزینهای (مبتنی بر طیف لیکرت) شد. دلایل تبدیل شدن سؤالات باز به سؤالات 6 گزینهای عبارتند از:
· با بررسی فعالیتهای شکسته شده تا سطح 4 کدهای استاندارد بین المللی ISIC، مشخص میشود که تا این حد شکستن فعالیتها کافی به نظر میرسد و بیشتر شکسته شدن آنها مستلزم ورود به سیلابس دورههای آموزشی میباشد. لذا استفاده از سؤالات باز برای این سطح از فعالیتهای اقتصادی ضروری به نظر نمیرسد و استفاده از سؤالات 6 گزینهای جهت سنجش تطابق با نیازهای بازار کار استان کافی به نظر میرسد.
· بعد از توزیع ویرایش اولیه فرمهای نیازسنجی به تعداد محدود و با بررسی بازخوردهای به عمل آمده مشخص گردید که با توجه به اینکه جامعه آماری مد نظر در این تحقیق، که مدیران و خبرگان سازمانهای مختلف و خارج از حوزه سازمان فنی و حرفهای را تشکیل میدادند، هیچگونه الزامی برای وقت گذاشتن و پر کردن این فرمها با توجه به مشغلههای کاری آنها نبود و همکاری خیلی سطح پایینی را انجام میدادند. حتی سازمانهایی وجود داشت که اصلاً همکاری در این زمینه نکردند. لذا در ویرایش جدید این فرمها سؤالات باز تبدیل به سؤالات چندگزینهای شد تا بتوانیم همکاری خبرگان سازمانهای هدف مورد نظر را جلب نماییم.
2. جامعة آماری و روش نمونه گیری
بر اساس اهداف پژوهش جاری، جامعه آماری این پژوهش را مدیران، برنامهریزان و کارشناسان درگیر در بخش صنعت استان آذربایجان شرقی تشکیل میدهد که با فارغ‌التحصیلان مراکز فنی و حرفهای سروکار دارند و نیروی کار آنها از این مراکز تأمین میشود. همانطوریکه مشخص است به دلیل مشخص نبودن تعداد دقیق و روشن جامعه آماری و ویژگیهای مربوطه، از روش نمونهگیری طبقهای متناسب و تصادفی ساده استفاده گردید.
با توجه به محتوای فرمها، از آنجایی که نیاز به تخصصهای مختلف برای تکمیل آنها بود، سعی شد تا از سازمانهای مادر که نقش برنامهریزی و ارتباط با بازار کار استان را دارا بوده و نیز افراد چندمهارتی در آنها حضور داشتند، استفاده شود. نکته مهم در توزیع و تکمیل پرسشنامهها آن بود که با توجه به کثرت سؤالات طراحی شده، جهت نیل به اهداف پژوهش به پاسخگوها یک هفته فرصت داده شد تا با حوصله و دقت آنها را تکمیل نمایند و بعد از یک هفته پرسشنامهها جمعآوری شدند.
3. روایی و پایایی پرسشنامهها
در ارزیابی روایی پرسشنامههای مورد استفاده در این پژوهش از نظرات خبرگان و اساتید و صاحبنظران استفاده گردید. در ویرایش اولیه فرمهای نیازسنجی آموزشی، ابتدا ترکیبی از سؤالات باز و ارزیابی بر اساس طیف لیکرت مورد استفاده قرار گرفته بود. ولی بعد از بررسیهای صورت گرفته، با توجه به جامعه آماری این پژوهش و دشوار بودن پاسخ به سؤالات باز و احتمال دستیابی به نتایج غیرمطلوب از این طریق، بعد از شکستن فعالیتهای اقتصادی مد نظر بر اساس کدهای 4رقمی ISIC، سؤالات باز تبدیل به سؤالات چندگزینهای مبتنی بر طیف لیکرت گردید. پایایی پرسشنامهها نیز با استفاده از روش آلفای کرونباخ، ارزیابی و مقدار 0.8885 محاسبه گردید.
4. یافته‌های پژوهش
به طور کلی دورههای آموزشی ارائه شده توسط سازمان به دو بخش دورههای آموزشی ارائه شده توسط خود سازمان و دورههای آموزشی ارائه شده توسط آموزشگاه‌های آزاد تقسیمبندی میشوند. از بررسی مستندات پورتال سازمانی سازمان آموزش فنی و حرفهای، مشخص میشود که تا کنون 607 دوره آموزشی دولتی و 524 دوره آموزشی آزاد منحصر به فرد در شهرستانهای استان برگزار شده است. این دورهها شامل 228 دوره آموزشی منحصر به فرد در بخش صنعت میباشند. با توجه به کثرت این دورهها از ذکر عناوین آنها در این مقاله اجتناب میشود. برای مراجعه به جزئیات آنها میتوان به سایت سازمان آموزش فنی و حرفهای استان به آدرس www.eatvto.ir و نیز طرح پژوهشی صورت گرفته توسط مؤلفان این مقاله برای آن سازمان مراجعه نمود. علاوه بر این دورههای آموزشی موجود استان، لازم است نیازهای آموزشی مبتنی بر طرح آمایش سرزمینی مورد توجه قرار بگیرند.
1-4. طراحی وضعیت مطلوب سازمان
همانطوریکه ذکر شد، هدف پژوهش جاری تحلیل نیازهای آموزش مهارتی استان بر اساس طرح آمایش سرزمینی استان میباشد. با توجه به بررسیهای صورت گرفته، در کل دو نوبت طرح آمایش سرزمینی استان آذربایجان شرقی تهیه و تدوین گردیده است. نخستین طرح آمایش سرزمینی استان مربوط به سال 1384 بوده و آخرین نسخه تدوین شده طرح مذکور نیز مربوط به سال 1387 میباشد. لذا در این پژوهش نیز آخرین نسخه از این طرح مبنای کار قرار گرفت که شامل 11 جلد بود و بخش صنعت مد نظر قرار گرفت و بر اساس این طرح نیازسنجی آموزشهای مهارتی صورت پذیرفت.
بر اساس طرح آمایش سرزمینی سال 1387 استان، به طور کلی فعالیتهای اقتصادی جاری در استان در قالب کدهایی تحت عنوان کدهای دو، سه و چهار رقمی ISIC طبقهبندی شدهاند. فعالیت‌هایی که دارای حوزه فعالیت
گسترده‌ای بودند و به زیر شاخههای بیشتری تفکیک میشدند به کدهای سه و یا چهار رقمی شکسته میشوند ولی فعالیت‌هایی که دارای حوزه فعالیت و عملکردی محدود بودهاند در همان سطح کدهای دو رقمی باقی ماندهاند. شایان ذکر است که در بخش صنعت استان، اکثر فعالیتهای اقتصادی تا سطح کدهای چهاررقمی شکسته شدهاند. این فعالیتهای اقتصادی استان بیانگر نیازهای آموزش مهارتی استان میباشند.
2-4. تحلیل نتایج حاصل از توزیع پرسشنامهها و اولویتبندی نیازهای آموزشی بر اساس نیازهای بازار کار استان
در این بخش نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل پرسشنامهها ارائه میشود. بعد از توزیع و تکمیل پرسشنامهها، نتایج حاصل از آنها مورد بررسی و امتیازدهی قرار گرفتند و میانگین امتیاز هر نیاز آموزشی محاسبه گردید. سپس بر اساس این امتیازها، نیازهای آموزشی در نظر گرفته شده و اولویتبندی شدند و دوره آموزشی با بالاترین امتیاز در ابتدا و دورههای آموزشی دارای پایینترین امتیاز در انتهای جدول بیان میشود.
جدول (1) نتایج حاصل از اولویت بندی نیازهای آموزشی بخش صنعت
|
ردیف | عنوان دوره | امتیاز حاصل از پرسشنامه |
1 | توليد وسايل خانگي طبقه‌بندي نشده | 5.222222222 |
2 | توليد موتورهاي برق و ژنراتور | 5.105263158 |
3 | توليد كفش | 5.1 |
4 | توليد دستگاه‌هاي توزيع و كنترل نيروي برق | 5.052631579 |
5 | توليد قالي و قاليچه دستباف | 5.05 |
6 | توليد محصولات فلزي ساختماني | 5.05 |
7 | انتشار روزنامه و مجله و نشريات ادواري | 5 |
8 | توليد فرآورده‌هاي نفتي تصفيه شده | 4.95 |
9 | توليد ماشين ابزارها | 4.947368421 |
10 | توليد لامپهاي الكتريكي و تجهيزات روشنايي | 4.9 |
11 | توليد گليم و زيلو و جاجيم دستباف | 4.894736842 |
12 | توليد ساير ماشين‌آلات با كاربرد عام | 4.894736842 |
ردیف | عنوان دوره | امتیاز حاصل از پرسشنامه |
13 | توليد ماشين‌آلات متالوژي ـ ذوب فلز
| 4.894736842 |
14 | توليد لامپ‌ها و لامپهاي لولـه‌اي الكترونيكي | 4.894736842 |
15 | توليد مبلمان | 4.894736842 |
16 | ريخته‌گري آهن و فولاد | 4.85 |
17 | توليد ماشين‌آلات معدن و استخراج | 4.842105263 |
18 | توليد سيم و كابل عايق‌بندي شده | 4.842105263 |
19 | توليد جعبه و كارتن و ساير وسايل | 4.80952381 |
20 | توليد محصولات اساسي مسي | 4.8 |
21 | توليد كاغذ و محصولات كاغذي | 4.789473684 |
22 | توليد ماشين‌آلات عمل‌آوري مواد غذايي | 4.789473684 |
23 | توليد مواد شيميايي اساسي بجز كود و تركيبات ازت | 4.75 |
24 | توليد محصولات اوليه آهن و فولاد | 4.75 |
25 | ريخته‌گري فلزات غيرآهني | 4.75 |
26 | بازيافت ضايعات و خرده‌هاي فلز | 4.75 |
27 | نانوايي | 4.736842105 |
28 | توليد مخازن و انباره‌ها و ظروف فلزي مشابه | 4.736842105 |
29 | توليد انبارها و پيلها و باتريهاي اوليه | 4.736842105 |
30 | توليد قطعات و ملحقات براي وسايل نقليه موتوري | 4.736842105 |
31 | توليد ساير ماشين‌آلات با كاربرد خاص | 4.722222222 |
32 | توليد سيمان و آهك و گچ | 4.714285714 |
33 | توليد محصولات ساخته شده از بتن | 4.7 |
34 | توليد محصولات اساسي آلومينيومي | 4.7 |
35 | توليد وسايل نقليه موتوري | 4.7 |
36 | توليد فرآورده‌هاي لبني | 4.684210526 |
37 | توليد ساير كالاهاي كاغذي و مقوايي | 4.684210526 |
38 | توليد ماشين‌آلات كشاورزي و جنگلداري | 4.684210526 |
39 | عمل‌آوري سوختهاي هسته‌اي | 4.666666667 |
40 | انتشار كتاب و بروشور و كتابهاي موسيقي | 4.65 |
41 | فعاليتهاي خدماتي مربوط به چاپ | 4.65 |
42 | توليد صابون و مواد پاك‌كننده | 4.65 |
43 | بريدن و شكل دادن و تكميل سنگ | 4.65 |
44 | تكميل منسوجات | 4.631578947 |
ردیف | عنوان دوره | امتیاز حاصل از پرسشنامه |
45 | توليد ماشين‌آلات براي توليد منسوجات | 4.631578947 |
46 | توليد بدنـه ـ اتاق‌سازي ـ براي وسايل نقليه موتوري | 4.631578947 |
47 | توليد فلزات گرانبها و ساير محصولات اساسي | 4.6 |
48 | توليد ساير محصولات غذايي طبقه‌بندي نشده | 4.578947368 |
49 | آماده‌سازي و ريسندگي الياف منسوج | 4.578947368 |
50 | كشبافي و تريكوبافي و قلاب‌بافي | 4.578947368 |
51 | توليد كيف و چمدان و محصولات مشابه | 4.578947368 |
52 | توليد موتور و توربين ـ بجز موتورهاي وسايل نقليه | 4.578947368 |
53 | توليد پمپ و كمپرسور و شير و سوپاپ | 4.578947368 |
54 | توليد ياتاقان و دنده و چرخ دنده | 4.578947368 |
55 | توليد كالاهاي ورزشي | 4.578947368 |
56 | توليد وسايل بازي و اسباب بازي | 4.578947368 |
57 | توليد نان شيريني و بيسكويت | 4.555555556 |
58 | توليد كود شيميايي و تركيبات ازت | 4.55 |
59 | توليد مواد پلاستيكي به شكل اوليه | 4.55 |
60 | توليد محصولات لاستيكي بجز كفش | 4.55 |
61 | توليد شيشه جام | 4.55 |
62 | توليد تجهيزات بالا برنده و جابجا كننده | 4.55 |
63 | توليد پوشاك به استثناي پوشاك از پوست خزدار | 4.526315789 |
64 | دباغي و تكميل چرم | 4.526315789 |
65 | عمل‌آوري و حفاظت ميوه‌ها | 4.5 |
66 | توليد محصولات شيشه‌اي بجز شيشه جام | 4.5 |
67 | توليد فرستنده‌هاي تلويزيوني و راديويي | 4.5 |
68 | توليد ساير محصولات لاستيكي | 4.476190476 |
69 | آماده‌سازي و آرد كردن غلات و حبوبات | 4.473684211 |
70 | توليد انواع آشاميدنيها | 4.473684211 |
71 | توليد گيرنده‌هاي تلويزيون و راديو | 4.473684211 |
72 | توليد و تعمير تجهيزات راه آهن | 4.473684211 |
73 | بازيافت ضايعات و خرده‌هاي غيرفلزي | 4.473684211 |
74 | توليد ساير محصولات شيميايي طبقه‌بندي شده | 4.45 |
75 | توليد الياف مصنوعي | 4.45 |
76 | توليد آجر |
4.45 |
ردیف | عنوان دوره | امتیاز حاصل از پرسشنامه |
77 | توليد مولدهاي بخار بجز ديگهاي آب گرم | 4.444444444 |
78 | توليد آلات برنده و ابزار دستي | 4.444444444 |
79 | توليد محصولات سراميكي نسوز ـ عايق حرارت | 4.421052632 |
80 | توليد تجهيزات كنترل عمليات صنعتي | 4.421052632 |
81 | توليد وسايل نقليه هوايي و فضايي | 4.421052632 |
82 | توليد جواهرات و كالاهاي وابسته | 4.421052632 |
83 | توليد ساير محصولات چوبي | 4.388888889 |
84 | توليد ساير محصولات كاني غيرفلزي طبقه‌بندي نشده | 4.388888889 |
85 | توليد دوغ و آب معدني | 4.368421053 |
86 | توليد فرش ماشيني و موكت | 4.368421053 |
87 | توليد سلاح و مهمات | 4.368421053 |
88 | توليد ابزارها و وسايل ويژه اندازه‌گيري | 4.368421053 |
89 | توليد ابزارهاي اپتيكي و تجهيزات عكاسي | 4.368421053 |
90 | كشتار دام و طيور | 4.35 |
91 | توليد خمير كاغذ و كاغذ و مقوا | 4.35 |
92 | تكثير رسانه‌هاي ضبط شده | 4.35 |
93 | توليد ساير منسوجات طبقه‌بندي نشده | 4.333333333 |
94 | توليد كالاهاي سراميكي غيرنسوز غيرساختماني | 4.333333333 |
95 | توليد ساير تجهيزات الكتريكي طبقه‌بندي نشده | 4.333333333 |
96 | توليد ساير وسايل حمل و نقل طبقه‌بندي نشده | 4.333333333 |
97 | توليد فرآورده‌هاي كوره كك | 4.315789474 |
98 | توليد لاستيك روني و توني و روكش كردن مجدد | 4.315789474 |
99 | توليد انواع دوچرخه و صندلي چرخدار معلولين | 4.315789474 |
100 | جوراب بافي | 4.277777778 |
101 | توليد محصولات پلاستيكي بجز كفش | 4.277777778 |
102 | توليد خوراك دام و حيوانات | 4.263157895 |
103 | پاك كردن و درجه‌بندي و بسته‌بندي پسته | 4.210526316 |
104 | توليد ساير محصولات فلزي طبقه‌بندي نشده | 4.210526316 |
105 | توليد ساير محصولات گلي و سراميكي غيرنسوز | 4.15 |
106 | توليد اجاق و كوره و مشعل‌هاي كوره | 4.117647059 |
107 | توليد ساير مصنوعات طبقه‌بندي نشده | 4.111111111 |
108 | توليد طناب و ريسمان | 4.105263158 |
109 | توليد ظروف و محفظه‌هاي چوبي | 4.105263158 |
ردیف | عنوان دوره | امتیاز حاصل از پرسشنامه |
110 | عمل‌آوري و حفاظت گوشت | 4.1 |
111 | توليد رشته و ماكاروني و ورميشل | 4.052631579 |
112 | توليد مصنوعات نجاري و قفسه‌بندي و در | 4.052631579 |
113 | توليد ساعت‌هاي مچي و انواع ديگر ساعت | 4.052631579 |
114 | عمل‌آوري و حفاظت ماهي و فرآورده‌هاي ماهي | 4.05 |
115 | توليد روغن و چربي حيواني و نباتي خوراكي | 4.05 |
116 | توليد نشاسته و فرآورده‌هاي نشاسته‌اي | 4 |
117 | توليد قند و شكر | 4 |
118 | توليد مالتا و ماءالشعير | 4 |
119 | توليد نوشابه‌هاي غيرالكلي گازدار | 4 |
120 | ساير انتشارات | 3.95 |
121 | توليد آب نبات و شكلات و نقل | 3.947368421 |
122 | توليد الكل اتيليك از مواد تخمير شده | 3.947368421 |
123 | اره‌كشي و رنده‌كاري چوب | 3.947368421 |
124 | توليد ورق‌هاي روكش شده و تخته چند لايي | 3.947368421 |
125 | توليد انواع موتورسيكلت | 3.894736842 |
126 | توليد آلات موسيقي | 3.894736842 |
127 | پاك كردن و درجه‌بندي و بسته‌بندي خرما | 3.761904762 |
128 | انتشار نوار صوتي ـ صفحه گرامافون | 3.75 |
129 | توليد و تعمير انواع كشتي | 3.631578947 |
130 | توليد و تعمير انواع قايق و ساير شناورها بجز كشتي | 3.631578947 |
131 | چاي‌سازي | 3.578947368 |
132 | عمل آوردن و رنگ كردن پوست خزدار | 3.578947368 |
بحث و نتیجه گیری
تأمین نیروی متخصص و ماهر برای اجرای هر برنامه ضرورتی امکانناپذیر است که بدون توجه به آن سرمایهگذاریهای مادی و انسانی به هدر خواهد رفت به همین دلیل از عواملی که سالهاست مانع تحقق واقعی اهداف برنامههای اقتصادی و اجتماعی شده، فقدان یا کمبود نیروی متخصص و ماهر متناسب با نیازهای اجرایی برنامهها به خصوص در بخش میانی آن بوده است. در این مطالعه نیازهای آموزش مهارتی استان آذربایجان شرقی بر اساس طرح آمایش سرزمینی استان مورد بررسی قرار گرفتند. همانطوریکه اشاره شد، در حال حاضر دورههای آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفهای آذربایجان شرقی در کل شامل 607 دوره آموزشی دولتی و 524 دوره آموزشی آزاد منحصر به فرد در شهرستانهای استان میباشند. این دورهها شامل 228 دوره آموزشی منحصر به فرد در بخش صنعت هستند. با توجه به کثرت این دورهها از ذکر عناوین آنها در این مقاله اجتناب گردید ولی برای مراجعه به جزئیات آنها میتوان به سایت سازمان آموزش فنی و حرفهای استان به آدرس www.eatvto.ir و نیز طرح پژوهشی صورت گرفته توسط مؤلفان این مقاله برای آن سازمان مراجعه نمود.
با توجه به اساسی بودن طرح آمایش سرزمینی در این پژوهش، طرح مذکور مورد توجه قرار گرفت. بر اساس طرح آمایش سرزمینی سال 1387 استان، به طور کلی فعالیتهای اقتصادی جاری در استان در قالب کدهایی تحت عنوان کدهای دو، سه و چهار رقمی ISIC طبقهبندی شدهاند. لذا بر اساس این کدها نیازهای آموزش مهارتی استان مشخص گردیدند. در این راستا 132 نیاز آموزشی بر اساس طرح آمایش سرزمینی در بخش صنعت استان استخراج شدند. سپس با استفاده از فرم نیازسنجی آموزشی طراحی گردیده، که شامل سؤالات 6 گزینهای مبتنی بر طیف لیکرت بوده و با استفاده از نظرات خبرگان امر، میزان انطباق این نیازها با نیازهای بازار کار استان مورد ارزیابی قرار گرفتند. در نهایت بر اساس نتایج حاصل از کمیسازی این پرسشنامهها (مبتنی بر روش طیف لیکرت) و امتیازهای حاصله برای هر نیاز آموزشی، این نیازهای آموزش مهارتی
منابع 1. جلال الدین شیروانی و امیر مهردادی، ((بررسی نیازهای آموزش فنی و حرفه ای در بخش صنعت، خدمات و کشاورزی))، سایت سازمان آموزشی فنی و حرفه ای کشور، 1392. 2. ((مطالعات برنامه آمایش استان زنجان))، بخش نخست: تحلیل وضعیت و سساختار؛ فصل چهارم: ملاحظات ایمنی، دفاعی-امنیتی در آمایش استان، جلد نهم، معاونت برنامه ریزی استانداری زنجان، دفتر برنامه و بودجه، زمستان 1389. 3. فریبا دیناری، ((مقایسه تطبیقی نظام آموزش های فنی و حرفه ای و مهارتی رسمی ایران با برخی از کشورهای موفق دنیا))، ب ت. 4. مریم اسلامی، لیلا جعفری، زهرا میرحسینی، مجید فلاح وحدتی جو و محمد فریدونی، ((برنامه آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور))، دفتر پژوهش و برنامه ریزی، 1389. 5. ((گزارش چارچوب نظري و روش شناسي طرح آمايش استان آذربايجان شرقي))، دانشگاه تبريز، شهريور ۱۳82. 6. جهانبخش مريم,ستايش هنگامه، (( نيازسنجي آموزشي کارکنان بخش هاي مدارک پزشکي در بيمارستان هاي آموزشي شهر اصفهان))، مجله ايراني آموزش در علوم پزشکی
|
بازار کار استان اولویتبندی شدند. این دادهها و تحلیلها میتواند به مدیران و برنامهریزان آموزشی سازمان فنی و حرفهای در برنامهریزی آموزشهای مهارتی استان و نیز شهرستانها کمک شایانی بنماید.
توجه به نیازهای آموزشی استان با توجه به اولویتبندی صورت گرفته در این پژوهش میتواند کمک شایانی به توسعه اشتغال استان در بخش صنعت بنماید و از طریق اختصاص سرمایه مناسب و بهینه به نیازهای آموزشی دارای اولویت بالا، از ایجاد دورههای آموزشی کم متقاضی و نیز دورههای آموزشی که سهم چندانی در بازار کار استان ندارند جلوگیری نماید.
تقدیر و تشکر
این مقاله با حمایت مالی سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور صورت گرفته است. نویسندگان این مقاله از آن سازمان قدردانی می نمایند.
(5 (پياپي 29) (ويژه نامه توسعه آموزش))، زمستان 1389. 7. شائمي علي,اعتباريان اكبر,خيرمند مرضيه، ((نيازسنجي آموزشي زنان کارآفرين شهر اصفهان))، زن در توسعه و سياست (پژوهش زنان)، 9(3 (پياپي 34)):151-180، پاييز 1390. 8. آخوندي عباس,برك پور ناصر,سعيدي رضواني هادي,ايماني جاجرمي حسين,بينقي تقي، ((نيازسنجي آموزشي شهرداري ها به منظور بهسازي سکونتگاه هاي غيررسمي در ايران؛ مطالعه موردي: بندرعباس، تبريز، زاهدان، سنندج و کرمانشاه))، مديريت شهري، 9(27):247-261، بهار و تابستان .1390 9. صالحي ليلي,صالحي فرخنده,شكيبازاده الهام، ((نيازسنجي آموزشي مردم شهر بندرعباس در خصوص بيماري ايدز))، مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي قزوين، 13 ((مطالعه نيازسنجي آموزشي نظام آموزش از راه دور دانشگاه پيام نور در راستاي فرصت هاي يکسان آموزشي از ديدگاه اعضاي هيات علمي و دانشجويان))، پژوهشنامه تربيتي، 5(19):151-189، تابستان 1388. 12. زرافشاني كيومرث,آگهي حسين,خالدي خوشقدم، ((نيازسنجي آموزشي زنان روستاي قمام شهرستان سنقر (بر مبناي مدل بوريچ و تحليل کوادرانت))، زن در توسعه و سياست (پژوهش زنان)، 9(1 (پياپي 32)):165-183، بهار 1390.
|
(1 (پياپي 50)):73-78، بهار 1388.
10. آويژگان مريم,كرم عليان حسن,عشوريون وحيد,چنگيز طاهره، ((نيازسنجي آموزشي اعضاي هيات علمي باليني دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان))، مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي، 9(2 ):93-103، تابستان 1388.
11. فرج الهي مهران,سرمدي محمدرضا,نعمتي سيدهاشم، ، ((مطالعه نيازسنجي آموزشي نظام آموزش از راه دور دانشگاه پيام نور در راستاي فرصت هاي يکسان آموزشي از ديدگاه اعضاي هيات علمي و دانشجويان))، پژوهشنامه تربيتي، 5(19):151-189، تابستان 1388.
12. زرافشاني كيومرث,آگهي حسين,خالدي خوشقدم، ((نيازسنجي آموزشي زنان روستاي قمام شهرستان سنقر (بر مبناي مدل بوريچ و تحليل کوادرانت))، زن در توسعه و سياست (پژوهش زنان)، 9(1 (پياپي 32)):165-183، بهار 1390.