مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور در نهادهای آموزشی کشور
محورهای موضوعی : تخصصی
طاها عشایری
1
*
,
طاهره جهان پرور
2
1 - استادیار دانشكده علوم اجتماعي و عضو هئیت علمی گروه تاریخ و علوم اجتماعی علوم اجتماعي دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - دانشجوی دکترای جامعه شناسی فرهنگی، گروه علوم اجتماعي دانشكده علوم اجتماعي ارتباطات و رسانه، دانشگاه آزاداسلامی، واحد تهران
کلید واژه: مصرف مواد مخدر, نهاد مدرسه, ساختار خانواده, دانش‌آموزان, ناکامی تحصیلی,
چکیده مقاله :
مصرف مواد اعتیادآور (دخانیات و مواد مخدر)، مسئله اجتماعی-فرهنگی است که شیوع و عادی آن شدن در میان گروه سنی و طبقات دانش‌آموزی (نظام آموزشی-مدارس)، فرایند توسعه، پیشرفت و سرمایه انسانی را با بحران و اختلال مواجه ساخته و منجر به طولانی شدن گذار توسعه‌ای، بی‌سازمانی اجتماعی کلان اقتصادی و مهم‌تر از همه ناپایداری، زوال و فروپاشی نهاد خانواده می‌گردد. بر این اساس هدف اصلی پژوهش مطالعه دلایل جامع شیوع مصرف مواد اعتیادآور (دخانیات و مواد مخدر) در میان دانش‌آموزان به روش فراترکیب است. روش پژوهش از نوع استقرایی فراترکیب کیفی در بازه زمانی 1382 الی 1403 است که به روش نمونه‌گیری غیر احتمالی (تعمدی) از 115 اسناد علمی (استخراج‌شده از پایگاه علمی نورمگز، مگ ایران و ایران داک)، بعد از غربالگری و گزینش، 74 سند علمی به‌عنوان حجم نمونه انتخاب و وارد فاز تجزیه‌وتحلیل با نرم‌افزار Excell وMaxqda 2022 شدند. نتایج نشان می‌دهد که عوامل چندگانه اجتماعی (نابسامانی خانوادگی، کژکارکردی سرمایه اجتماعی، الگوی مرجع منفی محیط بزهکارانه، ضعف سرمایه اجتماعی خانوادگی، بی‌سازمانی اجتماعی)، اقتصادی (فشارهای اقتصادی، آنومی اقتصادی، شکاف رفاهی-طبقاتی)، فرهنگی (سبک تفریحی ناسالم؛ آگاهی و نگرش؛ الگو و شیوه‌های تربیتی، هنجارپذیری موادمخدر؛ تعامل ضعیف مدرسه-دانش‌آموزان، بیگانگی تحصیلی، بحران آموزشی، ناکامی تحصیلی، کاهش تعهدهای مذهبی)، روانی (بحران محبت، بیگانگی روانی، اختلال رفتاری-روانی، ضعف مهارت‌های فردی)، جمعیتی (فردی، سطح تحصیلات-شغل) در شیوع مصرف مواد اعتیادآور میان دانش‌آموزان مؤثر بوده است
Addictive substance use (tobacco and drugs) is a socio-cultural issue whose prevalence and normalization among school-age groups and student populations (educational institutions/schools) disrupts development, progress, and human capital, prolongs developmental transitions, causes macro socio-economic disorganization, and—most critically—leads to instability, decline, and the breakdown of the family institution. Accordingly, the primary objective of this research is to comprehensively study the causes of widespread addictive substance use (tobacco and drugs) among students using a meta-synthesis approach.
The research employs a qualitative inductive meta-synthesis method, covering the period from 2003 to 2024. Using non-probability (purposive) sampling, 115 scientific documents (extracted from Noormags, Magiran, and IranDoc databases) were screened, with 74 documents ultimately selected as the sample size. Data were analyzed using Excel and MAXQDA 2022
The results indicate that multiple factors contribute to the prevalence of addictive substance use among students, including:
Social factors (family dysfunction, social capital dysfunction, negative role models in delinquent environments, weak family social capital, social disorganization)
Economic factors (economic pressures, economic anomie, welfare-class disparities)
Cultural factors (unhealthy leisure styles; awareness and attitudes; parenting models and methods; normalization of drug use; weak school-student interaction; academic alienation; educational crisis; academic failure; declining religious commitments)
Psychological factors (affection crisis, psychological alienation, behavioral-psychological disorders, lack of individual skills)
Demographic factors (individual factors, education level, occupation)
These findings highlight the complex interplay of structural, cultural, and individual dimensions in the spread of substance abuse among students
احمدمحمودی، علی‌اکبر و جعفری هرندی، رضا (1393). "بررسی و مقایسه خودکارآمدی با گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان تک والد و عادی شهرستان شهرکرد"، نشریه دانش انتظامی چهارمحال و بختیاری، 5، 34 – 23. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1784476/
اسدزاده، فرشته، محمدی؛ یحیی و کاظمی، سیما (۱۳۹۵). "بررسی میزان دانش، نگرش دانش‌آموزان سال سوم راهنمایی شهرستان بیرجند در خصوص مواد مخدر"، فصلنامه علمی مطالعات مبارزه با مواد مخدر، 8( ۲۸ و ۲۹)، 45-52. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2224676
اله‌دادی، نورالدین؛ میرزایی، ابراهیم و سلیمی‌پور، ندا (۱۴۰۲). "واکاوی کیفی بسترهای گرایش به مصرف مواد مخدر"، فصلنامه علمی اعتیاد پژوهی، 17(68)، ۹۴-۶۹. 10.61186/etiadpajohi.17.68.69
امامی، حبیب؛ ناصری‌کوز هگرانی، غزال؛ سعیدفر، کیوان؛ رضایی شیراز، امیرسها و مسجدی، محمدرضا (1389). بررسی ارتباط الگوهای استعمال دخانیات دانش‌آموزان و مواجهه آنان با استعمال دخانیات معلمان، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، 18(2)، 110 – 98. https://jssu.ssu.ac.ir/article-1-1035-fa.html
امیری قادری، گلی (۱۴۰۰). تحلیل جامعه‌شناختی مصرف دخانیات در میان دانش‌آموزان (موردمطالعه دانش‌آموزان شهر قائم‌شهر)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.
بختیاری، فریبا (۱۴۰۱)، بررسی نقش ازخودبیگانگی تحصیلی و آشفتگی روانی بر اعتیاد دانش‌آموزان ابتدایی به فضای مجازی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام‌نور تهران جنوب.
برماس، حامد (1382). "بررسی رابطه افسردگی با نگرش به سوءمصرف مواد مخدر (دانش‌آموزان مقطع متوسطه)"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 2، 34- 19. https://etiadpajohi.ir/article-1-488-fa.html
بشیریان، سعید؛ حیدرنیا، علیرضا؛ وردی‌پور، حمیدالله و حاجی‌زاده، ابراهیم (1391)."بررسی رابطه خودکنترلی با تمایل نوجوانان به مصرف مواد مخدر"، مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن‌سینا،20(1)، 65 – 50. https://nmj.umsha.ac.ir/browse.php?
a_id=1106&sid=1&slc_lang=fa پارسیان، منیره؛ هاشمیان، کیانوش؛ ابوالمعالی، خدیجه و میرهاشمی، مالک (۱۳۹۴)."پیش‌بینی نگرش به مصرف مواد مخدر در نوجوانان بر اساس عوامل خطرساز تربیتی خانوادگی به‌منظور سلامت روانی نوجوانان در جامعه طراحی مدلی برای پیشگیری از اعتیاد"، مجله دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، ۵۶، ۲۰۶ -198. https://www.sid.ir/paper/60075
پاشاروش، لیلا؛ خوشبو، سپیده؛ رضایی، منصور و سعیدی، محمدرضا (۱۳۸۸). "فراوانی مصرف سیگار و عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های کرمانشاه"، مجله علوم پزشکی کرمانشاه، ۴، 367 – 309. https://scholar.google.com/schola
پاشاشریفی، حسن و رضایی، نورمحمد (۱۳۸۸)."رابطه بین نگرش به مواد مخدر با ناایمنی در خانواده"، نشریه تحقیقات روانشناختی، ۲، ۹۱-۸۱. https://journals.iau.ir/article_512051.html
پاشامیثمی، علی؛ مهدیین، زهرا و صدیق، لیلا (۱۳۹۴). "فراوانی مصرف دخانیات در دانش‌آموزان شهر تهران"، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۷، 526-۵۱۵. https://tumj.tums.ac.ir/article-1-6913-fa.html
پیرزاده، حجت‌الله؛ نظری، علی‌محمد؛ زهراکار، کیانوش (۱۳۹۵). "بررسی نقش عملکرد خانواده در پیش‌بینی گرایش به مواد مخدر در دانش‌آموزان"، نشریه علمی پژوهشی طب انتظامی، 5(3)، 196- 187. 10.30505/5.3.187
جباری بیرامی، حسین؛ بخشیان، فریبا؛ وحیدی، رضاقلی و محمدپور اصل، اصغر (۱۳۸۷)."نگرش و رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان تبریز در ارتباط با مواد مخدر"، مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران، ۳، 354-350. https://www.sid.ir/paper/441676/fa
چراغیان، حدیث؛ زینیوند، مریم؛ حیدری، ناصر و زارعی توپخانه، محمد (۱۳۹۵)." رابطه تجربه معنوی و تاب‌آوری با میزان گرایش به مواد مخدر"، نشریه اسلام و پژوهش‌های روانشناختی، ۵، 110 – 95. https://ensani.ir/fa/article/369655
حبیب پورگتابی، کرم (1398). "انگاره مصرف دخانیات در بین نمونه‌ای از شهروندان تهرانی"، نشریه مسائل اجتماعی ایران، 10(2)، 109 – 85. 20.1001.1.24766933.1398.10.2.6.0
حبیبی نسب، مهناز؛ رجبعلی‌پور، محمدرضا؛ شاه اسماعیلی‌نژاد، آرمیتا؛ میرزایی، مقدمه و ایرانپور، عابدین (1399)."شیوع مصرف دخانیات جویدنی در نوجوانان و عوامل مرتبط با آن در جنوب شرقی ایران"، مجله دانشگاه علوم پزشکی گرگان، 22(4)، 105 – 99. https://www.sid.ir/paper/1009030
حبیبی، مجتبی؛ بشارت، محمدعلی؛ بهرامی احسان، هادی؛ رستمی، رضا؛ فررردر، لورا (1391). "پیش‌بینی مصرف مواد در نوجوانان بر اساس شاخص‌های خطرساز و محافظت‌کننده پیشگیری فردی، خانوادگی، همسالان و محل سکونت"، فصلنامه روانشناسی بالینی، 4(1)، 51 – 43. 10.22075/JCP.2017.2078
حسن دوست، مریم (۱۳۹۲). شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای پرخطر در دانش‌آموزان پسر مقاطع متوسطه شهر خاش، پایان نامه کاشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده مدیریت و حسابداری.
حسین‌زاده، احسان (۱۳۹۲)، بررسی آگاهی نگرش و عملکرد دانش‌آموزان دبیرستان‌های شاهرود در خصوص استعمال دخانیات، رساله دکترا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، دانشکده علوم پزشکی.
حیدری، غلامرضا؛ رمضانخانی، علی؛ حسینی، مصطفی؛ یوسفی فرد، محمود و مسجدی، محمدرضا (۱۳۸۹)."آگاهی نگرش و عملکرد معلمان مرد مدارس مقطع راهنمایی پسرانه شهر تهران در مورد مصرف دخانیات"، علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، ۴(۹)، ۳۶۱-۳۵۵. 20.1001.1.16807626.1389.9.4.3.7
حیدری، غلامرضا؛ شریفی، هومن؛ حسینی، مصطفی؛ مسجدی، محمدرضا (1385)."بررسی وضعیت مصرف سیگار و عوامل همراه آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران"، مجله بولتن پژوهش در علوم پزشکی، 9(5)، 261 – 253.
https://pajoohande.sbmu.ac.ir/article-1-105-fa.html خادم‌الحسینی، مرضیه (۱۳۹۵). رابطه بین شیوه فرزند پروری با خودکار آمدی و گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهرستان سیرجان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد انار.
خادمی‌اشکذری، ملوک (1391). "بررسی عوامل فردی خطرساز در سوءمصرف انواع مواد مخدر در میان دانش‌آموزان در معرض خطر دوره متوسطه"، فصلنامه مطالعات روانشناختی، 8(2)، 111 – 97. 10.22051/PSY.2012.1718
خرم‌داد، ملیحه؛ غلامی، فاطمه؛ محمدی، یوسف‌علی؛ علوی، زینب؛ شفیعی، جبار؛ فیروزی، علیرضا (1395)."بررسی شیوع مصرف سیگار و برخی از عوامل تعیین‌کننده آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر شیراز"، مجله تحقیقات سلامت، 5(2)، 97- 90. https://jhr.ssu.ac.ir/browse.php?a_id=313&sid=1&slc_lang=fa
درخشانی‌راد، حسین (۱۳۹۳). بررسی نقش نگرش معلمان دبیرستان‌های حاشیه شهر زاهدان بر نگرش دانش‌آموزان نسبت به مواد مخدر، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
دلاور، علی؛ علیزاده، ابراهیم و رضایی، محمدعلی (۱۳۸۳). "میزان شیوع ناامنی در کانون خانواده و رابطه آن با نگرش به مواد مخدر"، نشریه توسعه‌سازمانی پلیس، ۳، 113 – 75. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/900680
دلاور، علی؛ محمدرضایی، علی و علیزاده، ابراهیم (1388)."رابطه مؤلفه‌های خانوادگی با نگرش به مواد مخدر در بین دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر تهران"، نشریه روانشناسی بالینی و شخصیت، 7(2)، 35 – 21. 20.1001.1.23452188.1388.7.2.3.3
دیزجی، رضا (1399)، "بررسی رابطه بین وقایع استرس‌زای زندگی و گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان دوره متوسطه شهر تبریز"، نشریه دانش انتظامی آذربایجان شرقی، 36، 31- 1. https://www.magiran.com/paper/2387999
رجبی، سعید و مقصودی، سوده (1402). "بررسی رابطه سبک فرزندپروری و سلامت روان با آمادگی به اعتیاد در دانش آموزان دختر و پسر شهر کرمان"، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 11(4)، 200- 181. 10.61186/scds.11.4.181
رحمانیان، کرامت الله؛ جعفرزاده، عطیه و خالویی، علی (۱۳۸۹). "عوامل تعیین‌کننده استعمال سیگار در دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان جهرم"، مجله پیاورد سلامت، ۱، 101 – 88. https://journals.tums.ac.ir/payavard/article-1-106-fa.htm
رضایی جمالویی، حسن؛ آریانپوران، سعید؛ کچویی، سعید؛ مرادی، حسین و طاهری، مهدی (۱۳۹۴). "پیش‌بینی کاهش مصرف مواد در دانش‌آموزان دبیرستانی بر اساس دلبستگی به خدا، نگرش مذهبی، حمایت اجتماعی و هیجان خواهی"، فصلنامه روانشناسی و دین، 8(۲)، 89 – 79. https://elmnet.ir/doc/1379635-21021
رفیعی، فرزانه(1402). "نقش هویت دینی در پیش بینی اعتیاد به اینترنت و گرایش به مواد مخدر(مطالعه موردی: دانش آموزان دختر نواجوان منطقه پردیس تهران)"، فصلنامه ایده¬های نوین روانشناختی، 8(20)، 15. https://jnip.ir/article-1-892-fa.html
رمضانخانی، علی؛ سربندی زابلی، فاطمه؛ زرقی، افسانه؛ حیدری، غلامرضا و مسجدی، غلامرضا (۱۳۸۹)."الگوی مصرف سیگار در دانش‌آموزان نوجوان شهر تهران"، مجله بولتن پژوهش در علوم پزشکی، ۳، ۱۲۲-۱۱۵.
https://pajoohande.sbmu.ac.ir/article-1-945-fa.html رئیسی، زهرا؛ زمانی علویجه، فرشته؛ اسدالهی، عبدالرحیم و رستم نیاکان کلهری، شراره (1392)."تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر خودکارآمدی پرهیز از مواد مخدر در نوجوانان پسر دبیرستان‌های اهواز"، مجله تحقیقات نظام سلامت، 9(14)، 2033 – 2019. https://hsr.mui.ac.ir/article-1-579-fa.html
زارعی، عارف؛ باقرزاده، راضیه و روانی‌پور، مریم (1400). "بررسی وضعیت مصرف دخانیات در نوجوانان شهر بوشهر و عوامل مرتبط بر آن"، نشریه پرستاری کودکان، 7(3)، 68 – 60. https://jpen.ir/article-1-504-fa.html
زمانی‌قره‌نژادنوغانی، سارا (۱۳۹۰). بررسی عوامل مؤثر بر آمادگی گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های دولتی شهر تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
سارانی، هادی؛ حسن علی، ویسکرمی و قدم پور ،عزت الله(1403)."نقش واسطه ای سبک های دلبستگی در رابطه ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش آموزان دوم متوسطه"، نشریه روان پژوهشی و مطالعات علوم رفتاری، 2(5)، 56 – 32. https://civilica.com/doc/2225972
سلطانی، لادن و زینالی، علی (1398). "نقش شیوه‌های تربیتی، استعداد اعتیاد والدین و مزاج فرزند در پیش‌بینی استعداد اعتیاد دانش‌آموزان نوجوان"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 54، 146- 127. https://etiadpajohi.ir/article-1-2223-fa.html
سلم‌آبادی، مجتبی؛ سلیمی بجستانی، حسین؛ خیامی آبیز، حمزه و جوان، رضا (1394)." تعیین سهم ابعاد فرسودگی تحصیلی، تاب‌آوری و استرس ادراک‌شده در پیش‌بینی گرایش به اعتیاد دانش‌آموزان متوسطه استان خراسان جنوبی"، نشریه دانش انتظامی خراسان جنوبی، 4(13)، 60 – 54. 3https://etiadpajohi.ir/browse.php?a_code=A-10-44
سیدان، فریبا و مهرابی، میترا (۱۳۹۷). "سنجش رابطه آگاهی از قوانین و اثرات سو مصرف مواد مخدر و روان‌گردان‌ها و گرایش به استفاده از مواد مذکور میان دانش‌آموزان دختر"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، ۵۰، ۱۱۸- ۱۰۵. https://etiadpajohi.ir/article-1-1929-fa.html
سیفی گندمانی، محمدیاسین؛ صفاری‌نیا، مجید و کلانتری میبدی، سارا (۱۳۹۲). "سنخ‌شناسی فرزندپروری خانواده آذرییب سبک فرزندپروری پدر و مادر و تأثیر آن بر گرایش به مواد مخدر در نوجوانان پسر"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، ۲۵، 21-11. https://etiadpajohi.ir/article-1-297-fa.html
شاکری نسب، محسن؛ قلعه‌نوی، زهره؛ باقرزاده، الهه و آسیایی، فرزانه (۱۳۹۹). "ارتباط دین‌داری و نگرش به والد با گرایش به سو مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان شهر بجنورد"، فصلنامه علمی دانش انتظامی خراسان شمالی، ۷(26)، 83-105. https://civilica.com/doc/1852514
شیخ، محمود و کاشی، علی (1394). " بررسی میزان شیوع مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان ایرانی و ویژگی‌های جمعیت شناختی مرتبط با الگوی مصرف این مواد"، فصلنامه مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 30، 155 – 145. https://sid.ir/paper/375838
صدیق سروستانی، رحمت‌الله (1382)."بررسی عوامل خطرساز در آلودگی نوجوانان و جوانان ایرانی به سو مصرف مواد"، نشریه مطالعات جامعه‌شناختی، 22، 15-1. https://jnoe.ut.ac.ir/article_10563.html
ضیا الدینی، حسن؛ زارع‌زاده، علیرضا و حشمتی، فرزاد (۱۳۸۵). "شیوع سو مصرف و اعتیاد به مواد و برخی عوامل مرتبط در دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان و پیش‌دانشگاهی شهر کرمان"، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، ۲، 84-94. https://elmnet.ir/doc/161817-1041
عرب، علی (۱۳۹۶). "رابطه امید به زندگی نگرش به رفتار بزهکارانه و تجربه مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان پسر دوره دوم متوسطه مدارس شیرآباد و مرکز شهر زاهدان"، مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، ۲۸، ۱۶۸-۱۴۹. 10.22111/JEPS.2017.3598 علیزاده، ابراهیم و دهقان نیری، طیبه (1395). "پیش‌بینی ابعاد نگرش مثبت به مواد مخدر در دانش‌آموزان نوجوان"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 37، 74- 59. https://etiadpajohi.ir/article-1-827-fa.html
علیزاده، هادی (۱۴۰۲). بررسی کیفی علل تعیین‌کننده مصرف دخانیات و الکل در نوجوانان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
فتحی، آیت‌الله (۱۳۹۹). "بررسی نقش میزان دانش و نگرش به مواد مخدر در گرایش به اعتیاد دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم"، فصلنامه علمی دانش انتظامی آذربایجان شرقی، ۱۰(38)، ۱۸۱-۱۶۰. https://www.magiran.com/paper/238789
قاسمی، محمود و سبزمکان، لیلا (۱۳۹۴). "تجارت دانش‌آموزان دبیرستانی در مورد پیش‌بینی کننده‌های مصرف دخانیات یک تحلیل محتوی کیفی نظریه محور"، مجله آموزش و سلامت جامعه، ۳، ۱۱-۱. https://www.magiran.com/paper/1638316
کاشی، علی و سرلک، زهرا (1389). "عوامل خطرزای مصرف مواد مخدر و روان‌گردان در بین دانشجویان و دانش‌آموزان دبیرستانی"، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13، 113- 97. https://etiadpajohi.ir/article-1-400-fa.html
کرایی، حمداله (1389). سنجش میزان گرایش به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر آن در بین دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر کازرون، پایان نامه کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی.
نمکین، کوکب؛ شریف‌زاده، غلامرضا و میری، محمدرضا(1387). "شیوع مصرف سیگار و نگرش و آگاهی دانش‌آموزان پسر دوره متوسطه شهر بیرجند در مورد مضرات سیگار"، نشریه دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، 15 (1)، 66-78. https://journal.bums.ac.ir/article-1-263-fa.html
محمدخانی، شهرام (1387). "عوامل خطرساز و حفاظت کننده مصرف الکل، سیگار و سایر مواد در نوجوانان کشور"، فصلنامه روانشناسی تربیتی، 4(12)، 69 -38. https://jep.atu.ac.ir/article_2124.html
محمدی جلالی فراهانی، مجتبی؛ کرمی، محمدرضا؛ رسولی، ندا؛ رسولی، مجید و فضلی، مهدی (۱۳۹۳)." بررسی عوامل مؤثر در گرایش دانش‌آموزان دوره متوسطه به سو مصرف مواد مخدر و راه‌های پیشگیری از آن"، فصلنامه علمی مطالعات مبارزه با مواد مخدر، ۵(۶)، ۷۸-۶۳. https://www.magiran.com/paper/2790043
محمدی، فرشته؛ ذکریانژاد، مهرانوش و ولی‌زاده، فرزانه (۱۳۹۳)."بررسی عوامل مرتبط با مصرف سیگار در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی شهرستان بابلسر"، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۱۱۶، ۲۲۲ – ۲۱۶. https://jmums.mazums.ac.ir/article-1-4338-fa.html
مدنی، عبدالحسین؛ آقاملایی، تیمور؛ مدنی، محمد و زارعی، فائقه (1394). "بررسی شیوع مصرف سیگار و عوامل درونی و بیرونی مرتبط با آن در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر بندرعباس"، مجله طب پیشگیری، 2(6)، 49 – 39. https://jpm.hums.ac.ir/article-1-121-fa.html
مرادی، شهاب؛ قربانی، راهب و رادبخش، ناهید (1397)."نگرش به مواد مخدر و برخی عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی سمنان"، فصلنامه کومش، 20(2)، 335- 325. https://www.magiran.com/paper/1805598
مرمزی، مسعود (۱۳۸۹). بررسی رابطه عملکرد خانواده و اعتیاد پدر بر نگرش به سو مصرف مواد مخدر در دانش‌آموزان سال سوم متوسطه و پیش‌دانشگاهی شهرستان سوسنگرد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس آموزش‌های نیمه‌حضوری.
مشرفیان دوست، مهدی (۱۳۹۱). رابطه هوش معنوی و عمل به باورهای دینی با گرایش به اعتیاد در دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان لردگان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
مطلب‌نژاد، مینا؛ پورامیر، مهدی؛ جنابیان، نیلوفر؛ بیژنی، علی؛ صالحی، مائده؛ رنجبر، مجتبی؛ شمشیریان، آرش؛ بامدادیان، ژاله و قربانی، آناهیتا (1392)." فراوانی سیگاری‌های غیرفعال در دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهر بابل "1390، مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، 16( 76)، 113-106. https://www.sid.ir/paper/498634
معینی، بابک و وردی‌پور، حمیدالله (1389). "عوامل پیشگوئی کننده استعمال دخانیات در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی"، نشریه پرستاری و مامایی ارومیه، 8(4)، 241 - 238. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-248-fa.html
منظومه، شمسی؛ میمندی، حسن؛ ضیاءالدینی و شریفی‌یزدی، علیرضا (1387). "عوامل مؤثر در گرایش به مواد مخدر از دیدگاه دانش‌آموزان دبیرستانی کرمان"، مجله بیماری‌های التهابی،12(3)، 100-81. https://elmnet.ir/doc/184118-22252
موحدی‌دهنوی، فاطمه؛ موحدزاده، بهرام و یاوری کرمانی، مریم (1400). بررسی میزان شیوع سوءمصرف مواد مخدر و ارزیابی دانش، نگرش مواد مخدر در دانش‌آموزان دبیرستانی شهر یاسوج، مجله پیشرفت‌های نوین در علوم رفتاری،54، 210- 194. https://ijndibs.com/article-1-579-fa.html
مهرابی، میترا (۱۳۹۷). سنجش رابطه میزان آگاهی از قوانین و اثرات مصرف مواد مخدر بر میزان گرایش به مصرف موردمطالعه دانش‌آموزان دختر مناطق ۵ و ۱۳ تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی.
میرکمالی، سیدمحمد؛ سلمانی قهیازی، احمد و خورشیدی، عباس (1387). "عوامل مؤثر بر گرایش دانش‌آموزان پسر دوره پیش‌دانشگاهی به مواد مخدر از دیدگاه آنان، مجریان قانون و متخصصان تعلیم و تربیت"، فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی، 4، 29-32. 20.1001.1.23831324.1387.2.4.2.7
میری، محدثه و میر، محمد (۱۳۹۸)."ارتباط سبک‌های فرزند پروری والدین بااستعداد استعمال مواد مخدر در دانش‌آموزان دختر مقطع دبیرستان شهر زابل"، نشریه مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، ۱، ۵۸-۴۸. https://ensani.ir/fa/article/429778
میری، محمدرضا؛ رمضانی، عباسعلی؛ شریف‌زاده، غلامرضا و بهلگردی، مریم (۱۳۹۲). "بررسی مصرف دخانیات و همبسته‌های آن در دانش‌آموزان پسر دبیرستانی استان خراسان جنوبی"، مجله اپیدمیولوژی ایران، ۴، ۵۵-۴۸. http://irje.tums.ac.ir/article-1-5167-fa.html
میکائیل‌زاده، مینا (۱۳۹۱). بررسی میزان شیوع سو مصرف مواد و عوامل مرتبط با سو مصرف مواد در دانش‌آموزان دوره‌های راهنمایی و دبیرستان شهرستان سرعین از استان اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس آموزش‌های نیمه‌حضوری.
نجف‌زاده نخجوانلو، اسماعیل؛ جلیلیان، کریم و امیرپور، شهروز (۱۳۹۷). " بررسی تأثیر دین‌داری بر کاهش گرایش دانش‌آموزان به مواد مخدر"، نشریه دانش انتظامی آذربایجان غربی، ۳۹، 124-107. http://www.westaz.jrl.police.ir/article_19309.html
نجفی، مصطفی (۱۳۹۱). عوامل مؤثر بزهکاری دانش‌آموزان در گرایش مواد مخدر و روان‌گردان، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
نریمانی، محمد؛ رجب‌پور، مجتبی؛ احمدی، عذرا؛ یاقوتی زرگر، حسن و رستم اوغلی، زهرا (1395). "بررسی میزان شیوع و عوامل مرتبط با سوءمصرف مواد در بین دانش‌آموزان متوسطه شهر سمنان"، فصلنامه روانشناسی مدرسه، 5( 20)، 145- 132. https://jsp.uma.ac.ir/article_516.html
نظرزاده، میلاد؛ بیدل، زینب؛ ایوبی، عرفان؛ بهرامی، ابوالفضل؛ تزوال، جعفر؛ رحیمی، محسن و جعفری، فاطمه (1391). "بررسی شیوع مصرف سیگار و برخی از عوامل مرتبط با آن در دانش‌آموزان شهر زنجان در سال تحصیلی "91-1390، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان، 21(84)، 124- 111. https://journal.zums.ac.ir/article-1-2078-fa.html
نعمتی، شهروز؛ بدری گرگری، رحیم؛ ادیب، یوسف و کاشف، شهرام (۱۴۰۲)." تجربیات زیسته دانش‌آموزان دارای پدر وابسته به مواد یک مطالعه پدیدارشناختی"، فصلنامه علمی اعتیاد پژوهی، ۱۷(68)، ۴۶_۲۷. 10.61186/etiadpajohi.17.68.27
وکیلی، فرزانه؛ طباطبایی، مهدی؛ محمدی، محمد و سلیمی خراشاد، علیرضا (1402). بررسی میزان مواجهه با دود دست‌دوم دخانیات و عوامل مؤثر بر آن در دانش‌آموزان متوسطه دوم شهر زاهدان در سال 1401، مجله تحقیقات سلامت در جامعه، 9(3)، 28- 16. 20.1001.1.24236772.1402.9.3.3.7
وکیلی، محمود؛ شفیعی، امیرحسین؛ محمد؛ بهاریه و میرزایی، محسن (1395). "بررسی‌وضعیت‌سوءمصرف مواد در دانش‌آموزان شهر یزد"، مجله تحقیقات سلامت، 5(4)، 239-234. https://jhr.ssu.ac.ir/browse.php
ولدبیگی، اقبال؛ نیک بخت، عیسی و لشکری، امیر (۱۳۹۶)."گرایش به مصرف مواد مخدر در بین دانش‌آموزان دبیرستانی دبیرستان‌های شهر مریوان"، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 17(64)،۲۵۹_۲۳۷. https://refahj.uswr.ac.ir/article-1-2870-fa.html
هاشم‌نیا، میثم و اسدی، محمدحسین (۱۳۹۴)."بررسی عوامل گرایش به مواد مخدر صنعتی میان دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهر خرم‌آباد"، نشریه علمی دانش انتظامی لرستان، 3(12)، ۱۲-1. https://civilica.com/doc/398949
Emmanuel, F. Akhtar, S. &Rahbar, M. H. (2003). ‘Factors associated with heroin addiction among male adults in Lahore, Pakistan’.Journal of psychoactive drugs,35(2), 219-226.DOI: 10. 1080/ 02791072. 2003.10400003. Foo, Y. C. Tam, C. L. & Lee, T. H. (2012).’ Family factors and peer influence in drug abuse: a study in rehabilitation centre’.International Journal of Collaborative Research on Internal Medicine and Public
Health,4(3), 190-202. https://www.researchgate.net/publication/268409924
Gelder, M., Mayou,R. & Cowen, P.(2001). Misuse of Alcohol and Drugs.InShorter Oxford Textbook of Psychiatry. 4th edition. Oxford University Press; 2001:533-79 Giovazolias,Th.& Themeli, O.(2014). ‘Social Learning Conceptualization for Substance Abuse: Implications for Therapeutic Interventions’, The European Journal of Counselling Psychology, Vol. 3(1), 69–88, doi:10.5964/ejcop.v3i1.23
Ikoh, MU., Smah, SO., Okwanya, I., Clement, UA. & Aposhi, ZA.(2019). Factors affecting entry into drug abuse among youths in Lafia metropolis: implications on security. Sage Open. 9(1):2158244018823428. DOI:
10.1177/2158244018823428
Kabbash, I. Zidan, O. & Saied, S.(2022). ‘Substance use among university students in Egypt: prevalence and correlates’. East Mediterr Health J. 28(1):31- 40. https://doi.org/10.26719/emhj.22.001 Kawira, N., J.(2017). Factors influsing drug & Substance abuse among the youth in Kenya. , Research Project Submitted to The School of Management and Leadership in Partial Fulfillment for the Degree of Business Administration in Leadership and Management, Management University of Africa
Merz, F.(2018). ‘United Nations Office on Drugs and Crime: World Drug Report 2017’, SIRIUS-Zeitschrift fürStrategische Analysen. 2(1):85–6. doi/10.1515/sirius-2018-0016 Moses, BM.(2013).FACTORS INFLUENCING DRUG ABUSE AMONG STUDENTS IN PUBLIC SECONDARY SCHOOLS IN MOMBASA DISTRICT, MOMBASA COUNTY, KENYA, A Research project submitted in Partial Fulfillment of the Requirement for the Award of the Degree of Master of Education in EducationalAdministration,University of Nairobi
.
Namada, J. M. &James N. K.(2021).’Drug and substance abuse among university students’,research sqare,https://orcid.org/0000-0002-2361-0173
Okpye, N.N. (2001). The adolescents and hard drugs: a psychological concern. In: Okonkwo RUN, Okoye RO, editors. The Nigeri¬an adolescent in perspective. Nigerian Society for Education. Oluwoye OA, Merianos AL, Nabors LA.(2017). ‘ Nonmedical use of prescription drugs and peer norms among adolescents by race/ethnicity’. Journal of Substance Use. 22(2):199–205.
https://doi.org/10.1080/14659891.2016.1177615 Shafiq, M. Shah, Z. Saleem, A. Siddiqi, M. T. Shaikh, K. S. Salahuddin, F. F. &Naqvi, H. (2006). ‘Perceptions of Pakistani medical students about drugs and alcohol: a questionnaire-based survey’.Substance abuse
treatment, prevention, and policy,1(1), 31. https://substanceabusepolicy.biomedcentral.com/articles/10.1186/1747-597X-1-31
Smith,M. A. (2021).’Social Learning and Addiction’, Behav Brain Res. 2021 Feb 1; 398: 112954. doi: 10.1016/j.bbr.2020.112954 Somani., S.& Meghani., S. (2016). Substance abuse among youth: A harsh reality. Emerg Med (Los Angel). 26(330):2
World Drug Report(2020) .United Nations publication, Sales No. E.20.XI.6.
Zaman, M.,Sobia R.,Rabia H.,Fazal R. Ch.(2015). ” Drug abuse among the students”, akistan Journal of Social Sciences, 43(4),2015: 627-636 DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.10448557